ثبت جهانی ؛ نسخه درمان رنج‌های بام ایران
بستن راه‌های فرعی دسترسی در دامنه‌های دماوند، تعطیلی تنها معدن باقیمانده در ارتفاع بالای ۲ هزار متر و کم شدن حضور کوهنوردان و گردشگران سبب شده دماوند حال روز بهتری نسبت به گذشته داشته باشد. اما هنوز می‌توان چالش‌هایی مانند وجود زباله‌ها و حضور کوهنوردهای غیرحرفه‌ای را مشاهده کرد.
بام ایران سال‌هاست که بیشتر از گذشته مورد توجه فعالان محیط زیست، گردشگران، طبیعت‌دوستان و رسانه‌ها قرار دارد. دماوند سیزده سال پیش در چنین روزی یعنی ۱۳ تیر مقارن با جشن تیرگان و روزی که از آن در داستان‌های اساطیری به عنوان روز بالا رفتن آرش کمانگیر از دماوند و پرتاب تیر برای تعیین مرز ایران و توران یاد می‌شود به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. حالا ۱۳ سال است ۱۳ تیر را روز دماوند می‌نامند. تا پیش از دوران کرونایی معمولا هر سال در رینه همایشی به همین مناسبت برگزار می‌شد. اما حالا شرایط متفاوت است و امکان برگزاری برنامه‌ای وجود ندارد.
آتشفشان خفته ایران که طی سال‌های اخیر به دلیل حاشیه‌های پررنگی مانند وقف بخشی از قله، فعالیت‌های معدنی، شایعه فعال شدن، حضور پرتعداد گردشگران در دامنه‌ها و انباشت زباله‌های آنها بارها خبرساز شد، حالا به گفته برخی مسئولان مازندران کمی از دردهایش کاسته شده است که بخشی از این روند حاصل دوران کروناست، بخشی دیگر به اجرای بعضی مصوبات و محدودیت‌های قانونی ارتباط دارد و قسمتی دیگر را نیز باید به حساب گرانی تجهیزات کوهنوردی و هزینه‌های صعود طی دو سال اخیر دانست.
استمرار چالش‌ها
دماوند نخستین اثر طبیعی ایران بود که پیگیری‌هایی برای ثبت جهانی آن شکل گرفت. اما طی سال‌های اخیر دو اثر طبیعی ایران یعنی کویر لوت و جنگل‌های هیرکانی که پس از دماوند ثبت ملی شده بودند به ثبت جهانی رسیدند و این دیو سپید پای در بند هنوز در بند برخی مشکلات به جا مانده از گذشته است. مشکلاتی مانند انباشت زباله‌ها در برخی نقاط دامنه دماوند یا حتی تشکیل نشدن پایگاهی مستقل برای ثبت جهانی.
معاون میراث فرهنگی مازندران می‌گوید: مدت‌هاست از شهرداری رینه خواستیم که ساخحتمانی را در مجموعه ثبت شده پادگان قدیمی متروکه رینه در اختیار ما بگذارد تا پیاگاه ثبت جهانی دماوند به طور مستقل در این ساختمان راه‌اندازی شود. اما هنوز این درخواست به نتیجه نرسیده است. با راه‌اندازی این پایگاه، امکان یکپارچه شدن مدیریت دماوند فراهم می‌شود و چالش مشخص نبودن متولی ثابت برای این اثر طبیعی مهم نیز برطرف خواهد شد.
مهدی ایزدی به وجود زباله‌ها در دامنه‌های دماوند اشاره می‌کند و می‌افزاید: زباله همچنان یکی از معضلات دماوند است. حفاظت محیط زیست و شهرداری رینه پیگیری‌هایی در این زمینه داشتند. اما هنوز مشکل پابرجاست. به هر حال کوهنوردان و گردشگران زیادی هنوز به این منطقه می‌روند. برای مدیریت این روند باید هر چه زودتر پایگاه ثبت جهانی دماوند راه‌اندازی شود تا با عضویت دستگاه‌های مرتبط تصمیم‌گیری‌های هدفمند و یکپارچه برای دماوند انجام شود.
گام‌های مثبت برای دماوند
اما وضعیت دماوند مانند چند سال پیش به طور مطلق خاکستری نیست. مشاهدات میدانی و پیگیری‌ها نشان میدهد که در دو سال اخیر گام‌های مثبتی هم برای این قله برداشته شده که سبب شده دماوند امسال وضعیت و حال بهتری نسبت به سال‌های قبل داشته باشد. یکی از این اقدامات مهم تعطیلی آخرین معدن فعال بالاتر از ارتفاع دو هزار متر دماوند بود که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران چند روز است تعطیل شده تا زخم‌های دماوند از برداشت‌های معدنی عمیق‌تر نشود.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی می‌گوید: آخرین معدن فعال در محدوده ممنوعه دماوند معدن ملک‌آباد بود که آن هم خوشبختانه با پیگیری‌های انجام شده از ابتدای تیرماه بسته شد و دیگر برداشت معدنی صورت نمی‌گیرد. البته مقداری دپوی پوکه معدنی در منطقه دارند که درخواست دادند تا از محدوده خارج کنند. برای صدور مجوز انتقال دپو نیز در حال بررسی هستیم. اما فعالیت‌های معدنی در ارتفاع بالای دو هزار متر به طور کامل متوقف شد که اتفاق خوبی برای دماوند محسوب می‌شود.
وی با اشاره به تلاش رسانه‌ها، تشکل‌های مردم‌نهاد، حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی برای کاهش مشکلات دماوند و اثرگذاری این تلاش‌ها گوید: ما برای دماوند به ویزه در نیمه نخست سال دو دغدغه ویژه و مهم داشتیم که یکی فعالیت معدنی و دیگری حضور بی‌ضابطه گردشگران در دامنه‌ها بود. خوشبختانه امسال شاهد حضور کمتر گردشگران در این منطقه بودیم.
مدیر کل حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان می‌کند: یکی از دغدغه‌های ما در خرداد و فصل شقایق‌ها، حضور گردشگران در این منطقه به واسطه وجود جاده‌های متعدد فرعی بود که از سال‌های گذشته به بهانه‌های مختلف ایجاد شده بود. این جاده‌ها علاوه بر این که باعث تردد زیاد مردم می‌شد، مسیرهای مناسبی برای افرادی بود که قصد داشتند به صورت غیرمجاز از این منطقه خاک و سنگ برداشت کنند.
وی می‌افزاید: امسال تمام این راه‌ها برای نخستین بار مسدود شد و خوشبختانه دشت شقایق در خرداد شرایطی عادی و طبیعی داشت. حتی مسیر کوهنوردها نیز امسال بهتر از گذشته تعیین شده بود.
این مسئول به در نظر گرفتن برخی چشم‌اندازها برای دماوند هم اشاره می‌کند و می‌گوید: برای بهتر شدن حال دماوند باید دستگاه‌های مختلفی پای کار بیایند و برنامه‌های متنوعی اجرا کنند. یک سری دستگاه‌ها تکالیفی داشتند که باید انجام دهند. مثلا پیشنهاد دادیم که بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای روستاهای پیرامون دماوند طرح تیپ تعریف کند تا به مرور طی چند سال آینده ظاهر روستاهای اطراف دماوند ویژه همین منطقه باشد. این اقدامات برای برندسازی جهانی دماوند نیاز است که انجام شود.
کاهش حضور گردشگران
دماوند هم مانند بسیاری از عرصه‌های طبیعی از شیوع کرونا کمی بهره برد. کاهش حضور کوهنوردان و گردشگران در دماوند از ابتدای شیوع کرونا سبب شده که فشار بر این آتشفشان خفته کمتر شود و تعداد حوادث نیز طبیعتا کاهش یابد.
مسئول کارگروه جست‌وجو و نجات هیئت کوهنوردی مازندران شرایط کلی دماوند نسبت به سال‌های گذشته را بهتر ارزیابی می‌کند، می‌گوید: هر چند که هنوز زباله‌ها در بعضی نقاط دماوند وجود دارد و حتی شاهد جمع شدن شیرابه به دلیل انباشت زباله‌ها هستیم، اما برخی اقدامات مانند بستن راه‌های فرعی سبب شده که ترددها در دامنه دماوند کمتر شود. از طرفی هم کرونا به کمک دماوند آمد و حضور گردشگران و کوهنوردان کمتر شد.
داوود لشگری می‌افزاید: تا پیش از دوران کرونا هر سال حدود ۳۰ هزار نفر از جبهه‌های مختلف دماوند اقدام به صعود می‌کردند. اما پارسال حدود ۱۰ هزار نفر از این آمار کم شد و نزدیک به ۲۰ هزار نفر برای صعود به دماوند اقدام کردند. اما امسال هنوز پیک صعود آغاز نشده تا ارزیابی دقیق‌تری از شرایط سال جاری داشته باشیم.
وی اظهار می‌کند: کاهش حضور گردشگران طبیعتا باعث کاهش حوادث هم شد. تا پیش از کرونا سالی دو هزار و ۵۰۰ نفر امدادرسانی هم داشتیم. اما پارسال این تعداد به یکهزار و ۶۰۰ نفر رسید. چون صعود کمتر شد و پارسال در جبهه جنوبی به دلیل محدودیت‌های کرونایی سختگیری‌های بیشتری برای جلوگیری از ورود گردشگران انجام شد.
اما این کاهش حضور و کم شدن تعداد حوادث و محدودیت‌های کرونایی به کم شدن مشکلات و سختی‌های گروه‌های امداد و نجات منجر نشد. لشگری تصریح می‌کند: تعدادی از کوهنوردان وقتی با سختگیری‌ها در جبهه جنوبی مواجه می‌شدند تصمیم می‌گرفتن از جبهه‌های دیگر که سختگیری‌ها اعمال نمی‌شد اقدام به صعود کنند. به همین دلیل دردسرهای ما بیشتر شد. چون باید خدمات امدادی‌مان بابت حوادث و ارتفاع‌زدگی در همه جبهه‌ها پراکنده می‌شد. حتی در جبهه‌های شرقی و شمالی فوتی داشتیم.
البته به دلایل کاهش حضور کوهنوردان در دماوند باید گرانی را هم اضافه کرد. کوهنوردی به دلیل نیاز به تجهیزات حرفه‌ای و باکیفیت ورزشی تقریبا گران‌قیمت محسوب می‌شود. حالا تصور کنید که قیمت برخی تجهیزات و لباس‌های کوهنوردی طی یکی دو سال اخیر تا ۱۰ برابر هم افزایش یافته باشد. این گرانی در مورد دماوند بیشتر به چشم می‌آید. چرا که کرایه حمل بار یا انتقال کوهنوردان در دو مسیر دماوند به شکل چشمگیری افزایش یافته است. در حالی که کرایه مسیر خاکی هفت کیلومتری از پارکینگ جبهه جنوبی تا پایگاه اول برای آغاز صعود ۱۵۰ هزار تومان برای هر نفر بود، اکنون این کرایه به ۴۵۰ هزار تومان افزایش یافته است. همچنین کرایه حمل هر کوله‌پشتی برای کوهنوردان توسط قاطر از ارتفاع سه هزار تا چهار هزار و ۲۰۰ متری اکنون حدود ۷۵۰ هزار تومان است. این افزایش قیمت‌ها و تعرفه‌ها سبب شده برخی کوهنوردان و علاقه‌مندان به کوهنوردی قید حضور در دماوند را بزنند. از طرفی هم باعث شده که برخی کوهنوردان اقدام به خرید تجهیزات ارزان و با کیفیت پایین‌تر کنند که احتمال بروز حادثه و آسیب دیدن در زمان وقوع حوادث را بیشتر می‌کند.
بار غیرحرفه‌ای‌ها روی شانه دماوند
مسئول پایگاه امداد و نجات کوهستان رینه یکی از چالش‌های دماوند در سال‌های اخیر را افزایش حضور کوهنوردهای غیرحرفه‌ای بیان می‌کند. افرادی که بدون رعایت اصول کوهنوردی اقدام به صعود می‌کنند و تعدادی از آنها نیز دچار حادثه می‌شوند.
لشگری می‌گوید: بنا بر مشاهدات و تجربیاتی که داریم می‌توان گفت حدود ۲۰ درصد از افرادی که برای صعود به دماوند می‌آیند اصولی و درست صعود می‌کنند و با قواعد صعود آشنا هستند. بسیاری از افراد مسائلی مانند انتخاب زمان مناسب برای صعود، انتخاب مسیر درست یا حتی اصول حرفه‌ای و تعهدات کوهنوردی را مد نظر قرار نمی‌دهند.
مسئول کارگروه جست‌وجو و نجات هیئت کوهنوردی مازندران می‌افزاید: مثلا کوهنوردهای حرفه‌ای معمولا وقتی در مسیر با کوهنورد آسیب دیده مواجه شوند از صعود منصرف می‌شوند و اولویت را بر کمک به کوهنورد حادثه‌دیده قرار می‌دهند. اما بارها مواردی را دیدیم که کوهنوردها یا گروه‌هایی به این موضوع توجهی ندارند. یعنی هدف‌شان فقط این است که به قله برسند. در حالی که در کوهنوردی هدف همیشه و فقط صعود نیست.
لشگری توجه نکردن به برخی اصول فنی کوهنوردی را نیز از دلایل وقوع حادثه برای کوهنوردان غیرحرفه‌ای دماوند بیان می‌کند و می‌گوید: خیلی‌ها زمان خوبی را برای صعود انتخاب نمی‌کنند. مثلا تا دیروقت به فکر صعود هستند و بعد گم می‌شوند. یا ساعت ۱۲ شب تصمیم می‌گیرند که به سمت قله حرکت کنند. در حالی که اگر صبح زود از پناهگاه به سمت قله حرکت کنند نهایتا ظهر به قله می‌رسند و بعد هم زمان مناسب برای بازگشت خواهند داشت.
وی تصریح می‌کند: افزایش حضور کوهنوردهای غیرحرفه‌ای سبب شده که شکل یا دلیل برخی حوادث بسیار سطحی و پایین باشد. در این سال‌ها کمتر می‌بینیم تیمی حرفه‌ای باشد و همه نکات اصولی کوهنوردی را بشناسد.
مسئول پایگاه امداد و نجات کوهستان رینه به برخی اقدامات انجام شده برای کاهش حوادث کوهنوردان در دماوند اشاره می‌کند و می‌افزاید: ایمن‌سازی مسیر با نصب تیرک‌ها و شبرنگ یکی از اقدامات مهمی بود که انجام شده است. قبل از نصب تیرک‌ها هر سال سه یا چهار کشته در مسیر جنوبی داشتیم. همچنین در ارتفاع ۴۶۰۰ و ۵۱۰۰ جبهه جنوبی و ارتفاع ۴۳۰۰ جبهه شمالی جعبه‌های ویژه کمک‌های اولیه کوهنوری برای کوهنوردان قرار داده شده تا در صورت وقوع حادثه بتوانند از امکانات موجود در این جعبه‌ها استفاده کنند.
مجموع این اظهارنظرها و اقدامات نشان میدهد حال دماوند کمی بهتر از گذشته شده است و حالا بیشتر نفس می‌کشد. اما دماوند تا رسیدن به نقطه آرامش هنوز فاصله زیادی دارد. نقطه‌ای که در ان خبری از معضلات محیط زیستی و مزاحمت‌های انسانی نباشد و مانعی برای ثبت جهانی دماوند دیده نشود.
منبع: ایرنا
مرتبط: