منتخبی از آثار نگارگری مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در نمایشگاه «گنجینه‌های مشرق زمین» در موزه هنرهای کلکسیونی شانگهای چین به نمایش درآمد.

موزه ایران باستان یا موزه ملی ایران از مکانهای دیدنی تهران محسوب میشود. موزه ملی ایران، به عنوان بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و قدیم‌ترین موزه کشور، بیشترین یافته‌های باستان‌شناسی حاصل از کاوش‌های علمی از دوران پارینه‌سنگی تا اسلامی در قالب دو موزه «ایران باستان» و «باستان شناسی و هنر اسلامی ایران» به نمایش درآمده است.

موزه ایران باستان کجاست؟

موزه ایران باستان اولین موزه ایران است. موزه ایران باستان در شهر تهران واقع در خیابان امام خمینی، مجموعه تاریخی باغ ملی، نبش خیابان پروفسور رولن و خیابان سی تیر قرار دارد.

تاریخچه ساخت موزه ایران باستان:

ساخت این موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۰۸ خورشیدی به دستور رضا شاه  ساخته شد. این بنا را آندره گدار، معمار فرانسوی با الهام از طاق کسرا طراحی کرد و دو معمار ایرانی یعنی عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی اجرای آن را بر عهده گرفتند. ساختمان موزه در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و موزه برای بازدید عموم افتتاح شد.

«موزه ایران باستان» شامل دو بخش «پیش‌ازتاریخ ایران» با آثاری از دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد (یعنی از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش) و «دوران تاریخی» با آثاری از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد (یعنی آغاز به‌کارگیری نگارش) تا پایان دوره ساسانی است.

ساختمان موزه ایران باستان:

از آنجایی که طرح و نقشهٔ یک موزه باید با موضوع و اشیای درون آن ارتباط و هماهنگی داشته و با تاریخ و هنر آن سرزمین مرتبط و پیوسته باشد از این جهت، نما و سردر ورودی موزه ایران باستان به سبک نمای ایوان کسری ساخته شد. رنگ آجرها هم به همین منظور به رنگ سرخ تیره تعیین شده تا نمایانگر معماری عصر ساسانی باشد. بنای موزه ایران باستان حدود ۱۱٬۰۰۰ متر مربع است که ساختمان اصلی آن در سه طبقه ایجاد شده است.

معماری موزه در واقع مکعب مستطیلی است که از سه قسمت تشکیل شده، ورودی آن از یک آرگ بزرگ ساسانی که فضای ورودی را مشخص می‌کند.

قديمی ترين اثری که نشانگر حضور انسان در فلات ايران است، مربوط به ششصد هزار سال پيش است که در اين موزه نگهداري مي شود. اشيای مختلفی که در طی ساليان گذشته به صورت علمي و غير علمی کشف شده اند در قسمت زيرزمين موزه ی ايران باستان قراردارند که پس از کارشناسی و تحقيقات علمی به تالارهای اصلی نمايش آثار منتقل می شوند.

در حال حاضر موزه ملی ایران با دو موزه ایران باستان و دوران اسلامی با زیربنای بیش از بیست هزار مترمربع در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ متر مربع و با آثاری حدود ۳۰۰,۰۰۰ شی مهم‌ترین موزه کشور محسوب شده و در رابطه با فرهنگ و هنر ایران بهترین موزه جهان به حساب می‌آید.

آثار موزه ایران باستان:

در موزه ایران باستان اشیای تاریخی به ترتیبت قدمتشان قرار گرفته اند. در واقع مسیری که برای بازدید در نظر گرفته شده است، از قدیمی ترین دوران به جدید ترین دوران می رسد. قدیمی ترین اشیاء، مربوط است به دوران های مختلف پارینه سنگی. اشیاء سنگی این بخش، بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون سال قدمت دارند که نشانگر حضور انسان های اولیه در فلات ایران هستند. هرچه جلوتر بروید از قدمت اشیاء کمتر می شود. به عنوان مثال ابزارهای سنگی مربوط به ۱۰ هزار سال قبل هم در این بخش قرار دارند.

آثار اقوام آریایی در فلات پهناور ایران به ویژه هنر برنز لرستان، نقوش نمادین مهرها، تدفین به صورت جنینی در تابوت های سفالی قیر اندود شده و کشف شده از تپه حسنلوی آذربایجان، قانون حمورابی، کتیبه ها و حجاری های دوران باشکوه هخامنشی به ویژه آثار اکتشافی از تخت جمشید، آثار یونانی، آثار دوران اشکانی، آثار ساسانیان و … مجموعه ای بسیار غنی از تاریخ و تمدن کشور را دور هم فراهم کرده اند. در میان این آثار، آثار بسیار ارزشمند دیگری مانند مرد نمکی (یکی از مردان نمکی کشف شده از معدن نمک چهرآباد زنجان) هم دیده می شود.

مشخصات موزه ملی

در حال حاضر موزه ملی ایران شامل دو موزه ایران باستان و دوران اسلامی است. این موزه در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ متر مربع و با حدود سیصد هزار شی باستانی مهمترین موزه کشور محسوب شده و در رابطه با فرهنگ وهنر ایران غنی ترین موزه جهان به حساب می‌آید. موزه ملی ایران آثار مربوط به دوران مختلف پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی ایران را در خود جای داده‌ است که قدیمی‌ ترین آثار آن حدود هشت هزار سال قدمت دارد.
موزه ایران باستان دارای مجموعه‌های غنی از آثار باستان‌ شناسی است که کهن ترین آنها مربوط به دوره پارینه سنگی (بین یک میلیون تا حدود ۱۲ هزار سال پیش) و جدید ترین آثار آن مربوط به دوره ساسانی با قدمت بیش از ۱۵۰۰ سال است. در موزه ایران باستان دو بخش اصلی وجود دارد که متناسب با تقسیم بندی ادوار فرهنگی و گاه نگاری مصوب باستان شناختی، تحت عنوان بخش پیش از تاریخ و بخش تاریخی معرفی شده است.
در طبقه همکف موزه ایران باستان، سفالینه ها و اشیا نفیسی به نمایش گذاشته شده متعلق به ادوار مختلف تاریخ از دوره معاصر تاهزاره هشتم قبل از میلاد مسیح .از الهه باروری تا اولین انیمیشن در جهان ( تصویر متحرک یک بز کوهی ) از تندیسهای شاهان ، تا آدمهای نمکی و از مراسم اهدا هدایا تا مراسم دینی همه و همه را در این مجموعه با ارزش میتوان دید.
قدیمیترین دست ساخته بخش پارینه سنگی در سالن ایران باستان که از سنگ کوارتز یا در کوهی ساخته شده‌اند، مربوط به حوزه رودخانهٔ کشف رود در شرق مشهد هستند، که بیش از یک میلیون سال قدمت دارند. از دیگر مجموعه‌های قدیمی این بخش دربند و گنج پر مربوط به استان گیلان و شیوه تو در نزدیکی مهاباد است که حدود هفتصد تا دویست هزار سال قدمت دارند. از دوره‌های پارینه سنگی میانی و جدید نیز آثار جالب توجهی در سالن موزه به چشم می‌ خورد که بین دویست هزار تا حدود دوازده هزار سال قدمت دارند. از دوره پارینه سنگی میانه که همزمان با حضور انسان نئاندرتال در ایران است ابزارهای ساخته شده از سنگ آتش زنه و بقایای سنگواره جانوران مربوط به غارهای منطقه زاگرس و فلات مرکزی ایران از جمله غارهای بیستون و خرم آباد به نمایش در آمده است.
تعدادی از اشیای به نمایش درآمده در بخش پیش از تاریخ سالن متعلق به تمدن عیلام است. از تمام دوره‌های عیلامی آثار هنری فراوانی برجای مانده، خصوصاً از دوره عیلام میانه که یکی از پرشکوهترین ادوار سه گانه دوره عیلامیها است. معبد چغازنبیل یکی از مهم ترین بقایای معماری این دوره است که آثار قابل توجهی مانند پیکره گاو با کتیبه، لوله‌های شیشه‌ای، آجرنوشته‌ها و کلون در از آن به دست آمده که در سالن به نمایش درآمده است. لوله‌های شیشه‌ای چغا زنبیل از جمله قدیمی ترین نمونه‌های شیشه در ایران است.
آثار قابل انتساب به دوره ماد در سالن موزه از مکانهای باستانی نوشیجان، حسنلو، گودین و باباجان به دست آمده‌اند. در این دوره ساخت اشیا آهنی گسترش یافت که از نمونه‌های بارز آن در سالن می‌توان به اشیا حسنلو اشاره کرد. در این دوره سفالینه‌های لعابداری زیبایی ساخته می‌شد که یک نمونه جالب توجه آن تنگ لعابدار زیویه است نقش دو بز را در دو سوی یک گل لوتوس به نمایش گذاشته است.

آثار باشکوه دوره هخامنشی از نمونه‌های برجسته موزه ایران باستان هستند که بازتاب هنر غنی این دوره است.

بخش‌های پژوهشی

موزه ملی ایران دارای ده بخش پژوهشی و یک کتابخانه و مرکز اسناد است:

• بخش پارینه سنگی
• بخش پیش ازتاریخ
• بخش تاریخی
• بخش اسلامی
• بخش مهر و سکه
• بخش مرمت
• بخش کتیبه‌ها
• بخش سفال
• بخش استخوان شناسی
• کتابخانه و مرکز اسناد

اینک دو بخش پیش از تاریخ و بخش تاریخی رابا اندک توصیفی ارائه میدهیم:

• پیش از تاریخ

گنجینه ی ملی ایران، آثار فرهنگی هنری خود را که ازابزارهای سنگی دوران حجر شروع و به اشیا و وسایل مورد استفاده ی انسان های عصر آهن ختم می شود در بخش پیش از تاریخ موزه متمرکز کرده است. اشیای موجود در این بخش که از مواد مختلفی چون سفال، فلز، سنگ عاج، قیر و … ساخته شده اند از طریق کاوش های علمی باستان شناسی یا به طور اتفاقی از محوطه های پیش از تاریخ ایران کشف شده اند. قدیمی ترین آثار به نمایش درآمده در موزه ایران باستان، تیغه های سنگی کشف رود است که در بررسی های باستان شناسانه سال ۵۴ و ۱۳۵۳ در ناحیه  خراسان و در کنار رودخانه کشف رود به دست آمدند.
قدیمی ترین آثاری که در آن تفکرات مذهبی و معنوی انسان پیش از تاریخ جلوه گر است، پیکرک های انسانی و حیوانی کشف شده از تپه ی سراب در شرق کرمانشاه در سال ۱۳۳۹  است. یکی از این مجسمه های گلی زنی است که به نام ونوس شناخته میشود. ظروف سفالی قرمز به دست آمده از چشمه علی و اسماعیل آباد نیز جزو اولین و قدیمی ترین آثاری است که بازدیدکنندگان در موزه ی ایران باستان با آن مواجه می شوند و قدمت آن متعلق به هزاره ی پنجم پیش از میلاد است. در این ظرف تصویر چهار انسان دیده می شود که رو به روی یکدیگر قرار گرفته اند و دست های خود را به طرف بالا برده و در حال نمایش رقص های آیینی و نیایشی هستند.
در طبقه ی دوم موزه ی ایران باستان، گنجینه ی نفایس دوران پیش از تاریخ قرار دارد که در بر گیرنده ی آثار منحصر به فردی چون جام طلای مارلیک، جام طلای حسنلو، جام خشایار شاه، ریتون طلای همدان، الواح زرین و سیمین از کاخ آپادانای تخت جمشید، زیور آلات مکشوفه از زیویه ی کردستان و … است.

• بخش تاریخی

آثار این دوره نیز اکثرا حاصل حفاری های علمی بوده و در کنار اشیای مکشوفه از استانها به نمایش گذارده شده اند. دوران تاریخی را اشیای هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی تشکیل می دهند و یکی از منحصر به فردترین نمونه های موجود دوره ی اشکانی، بقایای نیم تنه ی مردی است که در سال ۱۳۷۲ به طور اتفاقی به همراه چند قطعه استخوان، یک لنگه چکمه به همراه ساق پای درون آن، یک سنگ ساب، چند سفال، یک چاقوی آهنی، یک سنجاق نقره، یک شلوارک پشمی، چند قطعه پارچه و یک عدد گردو وجود داشت. این نیم تنه پس از کشف به مرد نمکی معروف گردید.

مرتبط:

تاریخچه موزه باغ ملک آباد مشهد

کاخ فلاحتی _موزه کشاورزی ایلام

می‌توانید از کاخ سلیمانیه و موزه نقاشی دیدن کنید