رجبعلی لباف‌خانیکی اظهار کرد: قلعه ‌دره در انتهای جنوب ‌شرقی کوهستان مؤمن‌آباد بیرجند قرار گرفته و به نظر شادروان دکتر فرقانی احتمال دارد وجه تسمیه «دُرُه» به دلیل قرار گرفتن آن روستا بر سر راه سیستان و کرمان باشد که لابد به گمان ایشان تلفظ اولیه آن «دُ رَه» بوده است زیرا راه در این منطقه به ۲ رشته تقسیم می‌شود؛ یک راه پس از عبور از طبس مسینا به شرق ادامه یافت، به هرات می‌رود و رشته دیگر به طرف غرب رفته و پس از عبور از سربیشه و بیرجند به طبس گیلکی می‌رسیده و در آن‌جا به شاهراه اصفهان خراسان می‌پیوسته است.

وی افزود: دُرُه در سال ۴۸۴ هجری قمری به تصرف اسماعیلیان درآمد و آن‌ها با محکم کردن حصار آن توانستند بیش از ۶ ماه در مقابل سلجوقیان مقاومت کنند و با مرگ ملکشاه از مخمصه رهایی یابند.

این پژوهشگر خراسانی تصریح کرد: ورود حسین قائنی و تصرف دُرُه در حقیقت دوره تجدید دعوت اسماعیلیان بود چرا که او اسماعیلیه را ساماندهی کرد و برای نخستین‌ بار در قهستان و در ناحیه دُرُه نزدیک طبس مسینا دست به یک حرکت نظامی زد و راه کاروان‌روی کرمان به قهستان را مورد تهدید و کاروان بزرگی را که از کرمان به قاین می‌رفت، مورد حمله قرار داد.

وی گفت: تصرف قلعه دُرُه و حرکات جسورانه اسماعیلیان باعث وحشت امیر قزل سارغ دست‌نشانده ملکشاه بر قهستان شد و او به اتفاق امیر بهاءالدوله متحد سیستانی خود قلعه دُرُه را محاصره کرد.

این باستان‌شناس خراسانی خاطرنشان کرد: محاصره قلعه دُرُه به دلیل پایمردی اسماعیلیه بیش از ۶ ماه به طول انجامید تا این‌که در سال ۴۸۵ هجری قمری با شنیدن خبر مرگ ملکشاه سپاهیان قزل سارغ متفرق شدند و محاصره پایان یافت و اسماعیلیه بیش از پیش اقتدار یافت. پس از آن قلعه دُرُه در ابتدا و قلعه مؤمن‌آباد در ادامه به عنوان مقام و رزمگاه فدائیان اسماعیلیه در نظر گرفته شد.

لباف‌خانیکی افزود: در محدوده روستای دُرُه سه قلعه قدیمی به نام‌های «قلعۀ دُرُه»، «قلعه مسلمانان» و «قلعه کافران» شناسایی شده که هر یک به لحاظ ساختار و کارکرد از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.

وی در خصوص شناسایی قلعه بلند آوازه دُرُه گفت: این قلعه با وسعت محدود(حدود ۱۴۰متر مربع) در شمال روستای دره و مشرف بر آن در ارتفاع حدود ۱۵۰ متری و بر دامنه‌ای با شیب تند ساخته شده است. بر گرد آن دیوار نسبتا ضخیمی از سنگ با ملات گل و گچ کشیده شده و ورودی قلعه که سالم‌تر باقی مانده، از سمت غربی به درون راه می‌یابد و در انتهای شمالی آن که مرتفع‌تر است، بقایای برج مدوری مشاهده می‌شود.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی اضافه کرد: انباشت توده‌های سنگ در درون قلعه نشانه‌های وجود فضاهای معماری در این قلعه است اما وسعت محدود و ساختار آن متناسب با توصیف قلعه معروف دره نیست و پراکندگی تعداد کمی سفال دوران معاصر در قلعه، احتمالا آن را در شمار قلعه‌های دفاعی دوران متأخر قرار می‌دهد، کما اینکه یکی از سالمندان آن را قلعه‌ای دفاعی در مقابل تهاجم ترکمن‌ها دانسته و اظهار کرده که قلعه تا حدود ۷۰ سال پیش سالم بوده و شخصی به نام سپهبد احمدی دستور تخریب آن را داده است.

لباف‌خانیکی در مورد قلعه‌های گُرسک اظهار کرد: در سمت جنوب‌ شرقی روستای دُرُه و شمال ‌شرق روستای گُرسک رشته کوهی معروف به شیخ عبدالله قرار دارد. به فاصله حدود یک کیلومتری شرق و شمال ‌شرق روستای کوچک و متروک گرسک منطقه باستانی وسیعی به نام قلعه کوه گُرسک دُرُه بر انتهای یک دره واره گسترده شده و ظاهرا به دلیل تخریب و انهدام دیوارها در هیات ۲ قلعه معروف به قلعه مسلمانان و قلعه کافران باقی مانده که آن‌ها را به تفکیک مرور می‌کنیم.

وی ادامه داد: قلعه مسلمان بر فراز قله صخره‌ای معروف به قوچو(قوچ‌ها) با سنگ لاشه و ملات گل و گچ بنیان گرفته و آن‌چه از آن برجای مانده، بقایای برج، بارو، پنج مخزن آب، کوره آجرپزی، ورودی اصلی بر ضلع جنوبی و ورودی دیگری بر ضلع شرقی است. در ابتدای ورودی شرقی غاری به طول حدود هفت و عرض حدود سه متر درون صخره با ۲ ورودی ایجاد و راه دسترسی به قلعه بر شیب جنوبی در برخی نقاط با تراش سنگ‌ها تجهیز شده است.

این باستان‌شناس عنوان کرد: در بخش شمالی یک راهرو در امتداد شمال به جنوب با اتاق‌هایی در طرفین، حوض ‌انبار و یک تالار ستون‌دار قابل تشخیص است. شمالی‌ترین بخش قلعه مربع شکل و کم وسعت است و بر چهار گوشه آن چهار برج ساخته شده است. در این بخش نیز سازه‌های دفاعی و مخازن آب در ابعاد گوناگون ساخته شده است. در بخش شمالی معماری از تراکم و نظم و نسق بیشتری برخوردار بوده و در شکل‌گیری برخی دیوارها از آجر نیز استفاده شده است.

منبع: ایسنا

تاریخچه موزه‌داری در خراسان را نیز می‌توان به آستان قدس رضوی نسبت داد. به شکلی که تقریبا همزمان با ایجاد موزه موزه ملی ایران باستان، مکانی به جمع‌آوری و نمایش آثار وقفی اختصاص پیدا کرد و لذا سنگ‌بنای اولین موزه خراسان بنا نهاده شد.

موزه سیار صلح و کودک

نخستین موزه بین‌المللی و سیار کودک در ایران با دریافت مجوز از اداره‌کل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به مدیریت خانم سوسن نیک‌ذات در خراسان رضوی، ایجاد شده است. عناصر این موزه شامل عروسک‌های قاشقی است که در میراث فرهنگی معنوی کشور ثبت شده‌اند. همچنین عروسک‌های دست‌ساز زنان روستایی، آثار هنری کودکان، نقاشی، کلاژ و کلکسیون آثار و اشیائی از ایران و جهان در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

این موزه‌ها با هدف ترویج فرهنگ صلح و توسعه آن در جهان، معرفی میراث فرهنگی ملل، ترویج فرهنگ توسعه پایدار و رسیدن به صلح پایدار، ایجاد شده است و هر یک از عناصر این موزه، حکم تقدس دارند، زیرا بر اساس آموزه‌های دین مبین اسلام و فرامین پیامبر الهی، صلح و دوستی را در جوامع ترویج می‌دهند.

موزه‌ سیار صلح و کودک، نمایش‌های موفقیت‌آمیز خود را به عنوان سفر آبی صلح در کشتی خلیج فارس، نخستین سفر با قطار و نخستین سفر هوایی تحت عنوان هواپیمای صلح در سطح بین‌المللی انجام داده و تا به امروز به چهار قاره‌ جهان سفر کرده است. از دیگر اقدامات این موزه، تشکیل شبکه حقیقی هم‌سفران صلح و فرهنگ ملل است که با هدف جایگزین کردن رفاقت به جای رقابت ایجاد شده است.

موزه سیار صلح و کودک دارای مجوز رسمی فعالیت از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور است که به عضویت ایکوم، شورای جهانی موزه‌ها درآمده است و در سال ۲۰۱۸ میلادی از سوی ایکوفوم، کمیته بین‌المللی موزه‌شناسی به عنوان سفیر صلح کودک، برگزیده شده است.

موزه حوض‌خانه هزاردستان

موزه حوض‌خانه هزاردستان به همت آقای «یوسف‌علی قومورلو» در ابتدا به عنوان تماشاخانه‌ فرهنگی و هنری و با مجوز اداره‌کل ارشاد اسلامی راه‌اندازی شد و پس از آن با انجام دادن اقداماتی به عنوان اولین موزه خصوصی استان و اولین موزه ترکیبی کشور با محوریت نمایش آیین سفره‌داری ایرانی و هنرهای آیینی از سازمان میراث فرهنگی مجوز دریافت کرد.

از جمله این اقدامات می‌توان به نشان دادن توانایی‌های خود در نمایش گوشه‌هایی از آداب و سنن مهمان‌داری ایرانی، بازتاب آن در صنعت گردشگری، ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان گردشگری در راستای فضاسازی منطقی و برگرفته از معماری سنتی، جمع‌آوری آثار هنری و وسایل زندگی قدیمی و چیدمان آن‌ها و نمایش آن‌ها به گردشگران خارجی اشاره کرد.

دیوارهای موزه‌های خراسان با نقاشی‌های ملهم از داستان‌های شاهنامه تزیین شده است. در سر هر ستون، کتیبه‌های خطی اشعار عرفانی که با خط نستعلیق نگاشته ‌شده توسط استاد دانشجوی نیشابوری به چشم می‌خورد، حوض سنگی میان حوض‌خانه و شاه‌نشین آن به خوبی طراحی شده است.

برخی از اشیاء این موزه منحصر به‌فرد بوده و بیش از ۱۰۰ قطعه اشیاء قدیمی و آثار هنری تمام غرفه‌ها، سکوها، رف‌های آن را پوشانده است، به صورتی که هر بازدیدکننده می‌تواند ساعت‌ها به تماشای این آثار مشغول باشد و همزمان از خدمات این موزه نیز بهره‌مند شود.

این موزه در خیابان جنت که یکی از بازارهای معروف و پرجمعیت مشهد است، با وسعت ۳۵۰ مترمربع و با قابلیت پذیرش حداکثر ۶۰ نفر واقع شده است.

منبع:

پهلوان، مهرآسا؛ ۱۳۹۸؛ کتاب موزه‌ها و مجموعه‌داران خراسان رضوی؛ انتشارات درج سخن

ایسنا

این کتاب ۱۶۴صفحه‌ای نخستین تلاش انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان در حوزه ثبت تاریخ صنعت گردشگری این خطه از کشور محسوب می‌شود که توسط انتشارات محقق منتشر شده است.

شهره شهر که توسط رضا سلیمان‌نوری تهیه و الهام پارسایی آن را ویراستاری کرده و شامل چهار فصل خاطرات، نکوداشت، ارج‌نامه و تصاویر است. در فصل خاطرات که اصلی‌ترین بخش این کتاب است، با استفاده از روش مصاحبه اطلاعات قابل توجهی از گردشگری و تاریخ خراسان حد فاصل دهه‌های ۳۰ تا۷۰ در این فصل از زبان حسین ادیبیان ارائه شده است.

ناگفته‌هایی از استاد محمدتقی شریعتی، امام موسی صدر، حاج مهدی شجریان، نخستین فعالیت‌های گردشگری در خراسان و نخستین تورهای خارج کشور پس از انقلاب نیز از جمله مطالب خواندنی این بخش کتاب است.

فصل دوم این کتاب به آنچه در آیین نکوداشت حسین ادیبیان که آذر رخ داده، اختصاص دارد و در فصل سوم با عنوان ارج‌نامه هم علاوه بر خانواده برخی از دوستان حسین ادیبیان از جمله استاد محمدرضا راشد محصل و دکتر احسان شریعتی به اظهار نظر درباره وی پرداخته‌اند. فصل پایانی این کتاب نیز به تصاویری اختصاص دارد که برخی از آن‌ منحصر به ‌فرد بوده و جنبه تاریخی دارد.

حسین ادیبیان بیش از نیم قرن است که در این حوزه فعالیت می‌کند و در این مدت نه تنها شاگردان بسیاری را پرورش داده که اکنون هرکدام از آن‌ها در حرفه خود سرآمد و شاخص هستند. همچنین او بسیاری از راه‌های نرفته را برای نخستین بار تجربه کرده است و دیگران در امتداد گام‌های گذاشته شده توسط او در این راه‌ها گام برداشته‌اند.

برگزاری تورهای درون‌شهری و همچنین تورهای ایران‌گردی خاصه تورهای ویژه شمال کشور و همچنین تورهای ویژه سفر به همسایگان شمالی برای نخستین مرتبه در تاریخ خراسان و در اغلب موارد کشور از جمله راه‌هایی است که استاد حسین ادیبیان آن را آغاز کرده و دیگران هرچه کرده‌اند، گام گذاشتن در جا پای ایشان بوده است.

البته لازم به ذکر است که استاد ادیبیان همچون اغلب بزرگمردان دیگر، فردی چند بعدی بوده و علاوه بر فعالیت‌های بسیار ویژه در حوزه گردشگری، اقدامات ارزنده‌ای در برخی حوزه‌ها انجام داده که افراد کمتری از آن‌ اطلاع دارند؛ وی یکی از فعالان حوزه کمک درست و با برنامه به نیازمندان و همچنین از مفسران قرآن کریم است.

منبع:ایسنا

مرتبط:

راهنمایان گردشگری که راننده شده‌اند!

حقایقی ناگفته از عمیق‌ترین غارهای خراسان جنوبی

شگفتی وزیر میراث از دیدن کویر سه قلعه خراسان

محمود طغرایی عصر دیروز، ۲۳ مهر ماه، در مراسم رونمایی از نسخه خطی منشآت به خط خواجه اختیار منشی گنابادی اظهار کرد: خراسان سرزمین بسیار گوهرباری است؛ چه قبل از تاریخ، چه در دوران تاریخی و چه در دوره اسلامی. خراسان همواره در تمام زمینه‌ها و جلوه‌های میراث فرهنگی حرفی برای گفتن دارد. در مجموع در استان‌های خراسان شمالی، جنوبی و رضوی بالغ بر ۶۰۰۰ اثر واجد ارزش آثار ملی به ثبت رسیده که این مساله بیانگر شاکله فرهنگی به هم پیوسته ارزشمند در این منطقه است.

مسئول ثبت آثار ملی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی مطرح کرد: در ثبت میراث فرهنگی جلوه‌های مختلفی از جمله میراث غیرمنقول، بناها و محوطه‌های تاریخی، میراث ناملموس، میراث معنوی و میراث منقول وجود دارد؛ میراث منقول مجموعه آثار و اشیایی است که در کاوش‌های باستان‌شناسی یا مجموعه‌های نسخ خطی یافت شده و در موزه‌ها حفظ و نگهداری می‌شود.

طغرایی بیان کرد: طی بخش‌نامه ابلاغ شده در سال ۸۶، ما مجاز به ثبت آثاری هستیم که ۱۱ شرط داشته باشد. تا کنون در خراسان رضوی ۵۵ اثر از میراث منقول در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌ که از جمله آن می‌توان به نسخه خطی منشآت خواجه اختیارالدین منشی گنابادی اشاره کرد.

وی ادامه داد: نکته مهم و باارزش این عمل، همکاری و مشارکت دانشگاه فردوسی با ما بود. برای ثبت میراث منقول پس از شناسایی به مستندسازی، معرفی، حفاظت و نگه‌داری آن می‌پردازیم؛ در صورتی که این آثار به مرمت نیز نیاز داشته باشد، این مرحله را نیز طی خواهد کرد.

مسئول ثبت آثار ملی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اظهار کرد: طی تفاهم‌نامه‌ای با آستان قدس رضوی، بیش از ۱۵ آثار بسیار نفیس از موزه آستان قدس به ثبت ملی رسیده‌.

طغرایی خاطر نشان کرد: یکی دیگر از برکات ثبت ملی آن است که نسخه‌ای که قبل از این در گنجینه‌ها نگهداری می‌شد، امروز در موزه قرار گرفته و همین که در معرض دید قرار گیرد، اتفاق بسیار ارزشمندی است چرا نسل‌های بعد از ما به موزه‌ها می‌آیند و با ارزش‌های میراث منقول از نزدیک آشنا می‌شوند.

هنر خلق و هنرمندان خالق زیبایی‌اند

در ادامه حجت‌الاسلام غلامرضا رئیسیان، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی، در خصوص اهمیت هنر و زیبایی گفت: خداوند متعال حس زیبایی و لذت بردن از آن را به انسان ارزانی داشته است؛ همانگونه که خود احسن‌الخالقین، زیبا و زیباآفرین است، این نعمت را به بندگانش موهبت فرموده تا خالق و آفریننده زیبایی باشند.

وی ادامه داد: هنر را می‌توان خلق و آفریدن زیبایی و هنرمندان را خالق، خلاق و آفریننده زیبایی دانست؛ خواه این هنر در قالب موسیقی و آواز همانند آوازهای خسرو و هزاردستان، آواز ایران زنده یاد شجریان که در سوگ او نشسته‌ایم یا نقاشی، خوشنویسی و دیگر مصادیق آن باشد.

رئیسیان مطرح کرد: آنچه که امروز ما را در اینجا گرد آورده، نمونه‌ای از هنر خوشنویسی به جا مانده از دوران کهن، یعنی منشعات خواجه اختیار منشی گنابادی‌ است. خواجه اختیار منشی از خوشنویسان نامی قرن دهم هجری و از بزرگترین اساطیر خط تعلیق به‌شمار می‌رود که به مدت ۳۰ سال در دربار صفوی به کار نوشتن نامه‌های شاه اشتغال داشته است.

رئیس دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی بیان کرد: این اثر در سال ۱۳۰۱ شمسی به عنوان مرقعات خواجه اختیار گنابادی به مجموعه کتابخانه شخصی مرحوم محمد مولوی وارد گردیده و در سال حدود ۱۳۴۸ توسط کتابخانه الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، از آن مرحوم به همراه تعدادی دیگر از نسخه‌های خطی خریداری و به مجموعه مباحث کتابخانه اضافه شده است.

وی افزود: در اسفند ماه سال ۱۳۹۷ تصویر تابلوهای این اثر ارزشمند در کنگره ملی بزرگداشت خواجه اختیار منشی گنابادی که در زادگاهش گناباد برگزار شد، به نمایش در آمد و نسخه مورد اشاره در این کنگره به علاقه‌مندان خط و خطاطی معرفی شده است.

رئیسیان خاطرنشان کرد: بعد از نمایش تابلوهای این مرقع در کنگره مذکور ضرورت تهیه تصاویر بهتر و با وضوح بالاتر از تهذیب و طلاکاری‌های این اثر نفیس احساس شد؛ لذا زیر نظر مدیریت کتابخانه دانشگاه الهیات سه نمونه تصویر تهیه شد که یک نمونه از این اثر به همراه شناسنامه اولیه با اسناد و مدارک متعلق به این اثر با رایزنی و رهنمود ویژه رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی ارائه شده است.

رئیس دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی اظهار کرد: پس از تائید کارشناسان آن سازمان، شناسنامه اولیه تائید و جهت تائید نهایی به وزارت میراث فرهنگی در تهران ارسال شد و در نهایت اصالت ارزش و ارزشمندی این اثر تائید و به فهرست آثار ملی کشور عزیزمان وارد گردیده است.

وی ادامه داد: این اثر یکی از آثار ارزشمند مجموعه ۲۵۰۰ نسخه خطی دانشکده الهیات است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مرتبط:

آشنایی با برج رادکان در خراسان رضوی

راهنمای سفر به خراسان رضوی + اماکن دیدنی

“خانه دیو ریوند” از جاذبه‌های گردشگری خراسان رضوی