ابوعلی سینا مشهورترین فیلسوف ایران زمین و ملقب به شیخ الرئیس در سال ۴۱۶ در همدان دار فانی را وداع گفت. بنای فعلی آرامگاه بوعلی سینا در میدان اصلی شهر همدان و در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی ساخته شده است.

آرامگاه ابو علی سینا در همدان

استان همدان با قدمتی تاریخی از استان های زیبا و دیدنی غرب ایران است که در گذشته های دور با نام هگمتانه پایتخت تمدن ایران بوده است. همدان به دلیل قدمت دیرینه خود مجموعه ای از دیدنی ها و بناهای تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است.

یکی از این آثار تاریخی ارزشمند همدان آرامگاه بوعلی سینا مشهورترین فیلسوف ایران زمین است که در میدان اصلی شهر همدان خوش می درخشد.

ابوعلی حسین بن عبدالله مشهور به ابوعلی سینا، ابن سینا، بوعلی سینا و ملقب به شیخ‌الرئیس در شهر بخارا به دنیا آمده است و در سال ۴۱۶ هجری در همدان از دنیا رفته است.

ابوعلی سینا به دلیل رویکردش در زمینه فلسفه ارسطویی و مهارتش در زمینه پزشکی بسیار در ایران و جهان حائز اهمیت است.

کتاب قانون ابوعلی سینا یکی از جامع ترین و معروف ترین کتب تاریخ پزشکی است که در دانشگاههای پزشکی سراسر جهان نیز تدریس می شود.

از دیگر آثار ارزشمند وی نیز می‌توان به کتاب شفا که دانشنامه علمی وفلسفی جامعی است، اشاره کرد. تاریخ تولد بوعلی سینا در تقویم به عنوان روز پزشک نامگذاری شده است.

تاریخچه ی ساخت آرامگاه بوعلی سینا

آنگونه که در کتب تاریخی ذکر شده است ابن سینا از پزشکان خاص دربار سامانی بود که پس از سقوط پادشاه سامانی و روی کار آمدن سلطان محمود غزنوی از بخارا مهاجرت کرده و در طول مدت زندگانی در شهرهای مختلفی از جمله اصفهان سکنی گزیده است. سرانجام ابن سینا در سفری از اصفهان به همدان در میانه راه بیمار می شود و در شهر همدان دار فانی را وداع می گوید.

گفته شده است که ابن سینا در حیاط خانه دوستش به خاک سپرده شده است و پس از مدتی دوستش نیز فوت می کند.

محل دفن ابن سینا در پشت دژ جنوبی همدان بوده است که تا اواخر قرن سیزدهم نیز چهارطاق کوچکی به عنوان مقبره بر سر مزار گذاشته شده بودند که به مرور این چهارطاقی تخریب و فرسوده شد.

آرامگاه بوعلی سینا در زمان حکومت قاجار و به دستور نوه فتحعلی شاه به نام نگار بازسازی شد و گنبدی اجری به جای چهار طاق قدیمی بر فراز مقبره گذاشته شد و سنگ مزارها نیز تعویض شدند.

سال ها بعد دیواری کوتاه به دور آرامگاه بوعلی سینا کشیده شد و همچنین تالار بزرگ و کوچک به عنوان کتابخانه ساخته شد.

در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی آرامگاه بوعلی سینا بر اساس معماری قدیم و جدید احداث شد. طراحی بنای فعلی آرامگاه بوعلی سینا توسط مهندس هوشنگ سیحون به سبک معماری دوره‌ای که ابن سینا در آن می‌زیسته و بر اساس قدیمی‌ترین بنای آن زمان یعنی گنبد قابوس انجام شده است.

برای احداث آرامگاه بوعلی سینا باید مقبره های قدیمی تحریب می شدند و پس از نبش قبرها استخوان ها و جمجمه ها نگهداری شدند و در محل جدید با رعایت موازین شرعی و آداب کفن و دفن قرار داده شدند.

 

آرامگاه بوعلی سینا و مشخصه های آن

آرامگاه بوعلی سینا بر روی ۱۲ ستون سر به فلک کشیده از جنس سنگ گرانیتی در میدان اصلی شهر همدان ساخته شده است و در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و سالانه مسافران زیادی از این آرامگاه بازدید می کنند.

تفاوت ساختاری گنبد قابوس و آرامگاه بوعلی سینا

آرامگاه بوعلی سینا به دلیل موقعیت محلی و محدود بودن فضای آرامگاه و برای صرفه‌جویی در مخارج، در نصف ابعاد گنبد قابوس ساخته شده است.

همچنین در ارامگاه بوعلی سینا فاصله بین ستون ها باز و گشاده است و امکان رفت و آمد از بین آنها وجود دارد ولی در گنبد قابوس بین ستون ها هیچ شکاف و روزنه ای به جز در قسمت ورودی وجود ندارد و درون آن همچون دخمه، تاریک و فاقد نور و روشنایی است.

البته بازگذاشتن فاصله میان ستون ها در آرامگاه بوعلی سینا به دلیل وجود بادهای سنگین و طوفان‌های پاییزی و زمستانی شهر همدان نیز بوده است.

تالارهای ارامگاه بوعلی سینا

دو تالار شمالی و جنوبی در آرامگاه بوعلی سینا وجود دارد که تالار جنوبی موزه نگهداری اشیای قدیمی، سکه، سفال، برنز و اشیای کشف شده مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد و دوران اسلامی است.

تالار شمالی کتابخانه ای با ۸ هزار جلد کتاب نفیس خطی و چاپی ایرانی و خارجی است. همچنین آثار ابوعلی سینا و شعرا و نویسندگانی همدانی نیز در این تالار نگهداری می شود.

در غرفه آثار بوعلی، عکسی از جمجمه وی در معرض دید گذاشته شده که گمان می‌رود به هنگام تخریب مقبره قدیمی تهیه شده است.

بر بالای درِ منتهی به خیابان سمت رودخانه بر لوحی مرمرین، رباعی از بوعلی (که به اشتباه به عمر خیام نسبت داده‌اند) نوشته شده است.

با وجود اینکه بنای آرامگاه بوعلی سینا در سال های اخیر ساخته شده است و قدمت تاریخی زیادی ندارد ولی از هر لحاظ با مجلل‌ترین بناهای تاریخی کشور برابری می‌کند و همچنین از لحاظ رعایت اصول مهندسی و نکات فنی ساختمانی، بر بیشتر آثار تاریخی کشور برتری دارد.

مقبره های موجود در آرامگاه بوعلی سینا

مقبره ابن سینا در سمت راست آرامگاه و مقبره ابوسعید دخدوک، دوست ابن سینا نیز در سمت چپ قرار دارد. همچنین مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی، شاعر ملی ایران هم در حیاط شرقی آرامگاه روبروی در ورودی قرار گرفته است.

محوطه ارامگاه بوعلی سینا

در محوطه آرامگاه بوستانی نیم دایره ای با فضای سبز و باغچه ها و چشمه هایی در حیاط  ورودی وجود دارد.

تندیس ابن سینا نیز بر روی پایه‌ ای در ضلع شرقی میدان قرار دارد و ابیاتی به خط نستعلیق نیز روی آن نوشته شده است.

مکان و زمان بازدید از آرامگاه بوعلی سینا

گنبد علویان یکی از بناهای تاریخی همدان است که در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله، در چهارباغ علویان قرار دارد. از نظر هنر معماری و آجر کاری یکی از یادمان های کم نظیر قرن ششم هجری قمری بوده و به دوران سلجوقیان مرتبط می باشد. این مکان توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد و سپس با ایجاد سردابی در آن به مقبره خاندان علویان تبدیل گردیده است.

علت نام‌ گذاری این بنا به «گنبد» علویان این بوده‌ است که در گذشته‌ های دور این بنا دارای گنبد بوده و در اثر گذشته زمان گنبد آن فرو ریخته‌ است. همچنین علاقه شدید مردم به سادات و دوستداران امام علی و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا از دلایل دیگر این نامگذاری بوده‌ است.

نقشه بنای چهار ضلعی و گوشه‌ های آن دارای لبه‌ های ستاره‌ ای شکل است. دیوارهای این مقبره مکعب شکل بوده، تا خط آغاز گنبد باقی مانده ولی خود گنبد فرو ریخته و از بین رفته است.

گنبد علویان از لحاظ هنر گچبری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کم نظیر سده های میانی دوره اسلامی است. شکل ظاهری آن شبیه گنبد سرخ مراغه است که در سال ۵۴۲ هجری قمری ساخته شده و ابعاد داخلی آن ۸ متر در ۸ متر و تزئینات غنی و متراکم و در عین حال راز آمیز و چشم نواز درون بنا تا حدودی مشابه بنای گنبد حیدریه قزوین است.

بنا به صورت مکعبی  ۴ضلعی در ابعاد ۱۲٫۸ در ۱۲٫۵ متر و ارتفاع ۱۱٫۵ متر ساخته شده و ۴ جرز ستون مانند به ارتفاع ۹٫۵ متر با قطری قریب به ۲ متر و شبیه برج‌ هایی در ۴ گوشه آن را در میان گرفته اند.

هر یک از برج‌ ها دارای ۵ طاق نمای فرو رفته مثلثی به ارتفاع ۸ متر و عرض ۱ متر و عمق ۰٫۵ متر است که از حیث مقطع جرزها را به صورت نیمی از یک ستاره هشت پر در آورده است.

در جبهه شمالی بنا طاق نمایی جناغی از نوع ۵ و ۷ و به ارتفاع ۱۰ متر و عرض حدود ۵/۵ متر دیده می شود. درون آن قابی مستطیل شکل به ارتفاع ۵٫۶ و عرض ۳٫۹ به صورت بر جسته قرار دارد. ورودی رفیع بنا در هیبت طاقی جناغی به عرض ۱٫۶ و ارتفاع ۳٫۴ متر جلوه‌ ای ویژه به آن می‌ بخشد.

بر فراز ورودی و درون کادر مستطیل شکل گچبری‌ های بر جسته لانه زنبوری شامل گل و بوته های در هم پیچیده به شکل زیبایی خود نمایی می‌کند. بر حاشیه خارجی کادر نیز کتیبه‌ ای گچبری شده مشتمل بر آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی مشاهده می‌شود. پیشانی طاق نما را نیز گچبری مثلثی و ستاره‌ ای شکلی به صورتی بدیع تزئین کرده است.

سطح شبستان ورودی بنا در مقایسه با زمین‌ های اطراف و دیوارهای خارجی آن در ارتفاعی معادل ۱٫۲ متر واقع شده و در حال حاضر ۷ پله ارتباط بیرون و داخل بنا را میسر می کند.

راه پله های کم عرض از درون برج شمالی شرقی دسترسی به سقف و نیز راه پله ای که به صورت غیر متعارف درون محراب ایجاد شده راه‌یابی به سرداب اشکوب زیرین را میسر می‌کند.

خاقانی به کنایه از آن به عنوان گنبد سبز یاد نموده‌ است و فرهنگ عامیانه مردم استان همدان نیز بر این امر دلالت دارد که می‌ گوید: «دلا دوشم دلا دوشم دلا دوش به حق گنبد سبز سیه پوش»!

این اثر تاریخی به شماره ۹۴ در تاریخ ۱۳۱۰/۱۵/۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌ است.

مرتبط:

شیرین سو _سفری به کریدور استان همدان و زنجان

یونسکو در همدان _دروازه جهانی به سوی رونق گردشگری

دره مرادبیگ یکی از زیباترین دیدنی های همدان

سرآب گاماسیاب (گاماساب) سرچشمه یکی از طولانی ترین رودخانه های کشور است که ازدامنه ارتفاعات کوه سنگی گرو (مسیر جاده نهاوند به نورآباد (لرستان) و در ۱۹ کیلومتری جنوب شرقی نهاوند سرچشمه گرفته و در امتداد کوه گرو ادامه می یابد و آب رودخانه های متعددی را مانند حرم آباد، قلقل رود و خرم رود را دریافت کرده و پس از مشروب نمودن مزارع کشاورزی دشت نهاوند، به رودخانه قره سو و در ادامه به کرخه و نهایتا به تالاب هور العظیم می پیوندد.

محوطه سراب زیبایی خیره کننده ای دارد. آب رودخانه بقدری خنک است که به سختی میتوان دستان خود را در آب نگه داشت.

منشأ آب آن یخچال طبیعی است و دارای آبدهی ۵ متر مکعب در ثانیه است که این رقم در مقایسه با سایر سرآب ‌های موجود در زاگرس و حتی سایر سرآب ‌های کشور عددی قابل توجه است.

آب جاری شده از سراب گاماسیاب سرچشمهٔ اصلی رودخانهٔ بزرگ گاماسیاب است. این رود در طول دره شهرستان و مسیر دشت دلتایی نهاوند جاری است و به هنگام عبور، قسمت عمده روستاها و باغ‌ های باختری شهر را مشروب ساخته و راهی شهرستان صحنه در استان کرمانشاه می ‌شود. این رودخانه پس از ورود به استان کرمانشاه به رود قره‌ سو، در عبور از استان لرستان به رود سیمره و در استان خوزستان به رود کرخه می پیوندد.

در بالا دست چشمه‌ ها، غاری طبیعی دیده می ‌شود و محوطهٔ اطراف سرآب جنگل‌ کاری شده‌ است. در مسیر این رود با احداث نیروگاه برق آبی و حوضچه‌ های پرورش ماهی، در زمینه تولید برق و پرورش ماهی اقداماتی انجام شده است. حیات جانوری در این منطقه شامل پستاندارانی همچون قوچ، میش، کل، بز، گرگ و پرندگانی  مانند کبک، بلدرچین، فاخته، قمری و چنگر است و در رودخانه می توان به انواع ماهی از جمله قزل آلای رنگین کمان، سفید ماهی و سنگ ماهی اشاره کرد.

انتخاب این منطقه به عنوان منطقه نمونه گردشگری و انجام اقداماتی جهت رفاه حال گردشگران از قبیل مکان های اقامتی و امکانات تفریحی دیگر از جمله قایقرانی، ماهیگیری، اسب سواری از برنامه های دولت است.

گاماسیاب در تاریخ قدیم به اسم لوکنی معروف بوده است.

وجه تسمیه گاماسیاب
گاماسیاب ترکیبی از گا (گاو) + ماسی (ماهی) + آب است، یعنی آبی که دارای گاوماهی (ماهی بزرگ) می ‌باشد. نظریه دیگری که در مورد وجه تسمیه گاماسیاب مطرح است بر این اساس می باشد: دوعدد یخچال برفی بسیاربزرگ درکوه گرین و قسمت بالای سراب وجود داشت که از نهاوند قابل دیدن بود که یکی به شکل گاو ودیگری به شکل ماهی خمیده دیده می شد و هنوزهم قدیمی ها آن یخچال هارابه خاطردارند. در ضمن کلمه (ماسی) به زبان لری بختیاری وزبان پهلوی همان (ماهی) است پس گاو+ ماسی (ماهی)= آبی که ازیخچال گاو ماهی سرچشمه میگیرد. البته متاسفانه در بیست و پنج سال گذشته، در اثر تغییرات جوی و گرمای زمین این دویخچال همانند سایر منابع یخی دیکر در حال نابودی هستند و تنها از بالای گرین قابل مشاهده می باشند.

مسیر دسترسی:
برای رسیدن به سراب گاماسیاب، شهر نهاوند را به سمت سه راهی «نهاوند-ملایر-بروجرد» طی می کنیم، پس از ده کیلومتر به پاسگاه قلعه قباد می رسیم. از این محل یک راه آسفالته فرعی منشعب می شود که نهایتا به نوراباد می رسد. با طی مسافت ده کیلومتر و گذشتن از روستاهای قلعه قباد و وراینه، به راه فرعی خاکی در سمت چپ می رسید که تابلویی با عنوان «پارک جنگلی گاماسیاب» در ابتدای آن قرار دارد. از این نقطه تا سرچشمه گاماسیاب کمتر از پانصد متر فاصله است.

مرتبط:

پیست اسکی تاریک‌دره همدان

اسکی بازی در همدان، خراسان و فارس

یونسکو در همدان _دروازه جهانی به سوی رونق گردشگری

اگر نام و نشانی از همدان می‌خواهید باید  از شکوه و زیبایی خانه‌اش بخواهید، از بلندای قامت الوند در دامنه دشت همیشه سرسبز، از شکوه داریوش تا خاطرات به یاد مانده هگمتانه.

بازار سنتی همدان، یکی از بازارهای مشهور سنتی ایران است و قدمت بیشتر بناهای آن به دوره قاجار باز می گردد. مجموعه ای با وسعت حدود ۳۰ هکتار که از ۳۶ بازار و راسته بازار و ۲۶ سرا و کاروانسرا تشکیل شده است و در آن بناهای مختلفی مانند مسجد، حمام، زورخانه، چایخانه و … به چشم می خورد. در میان سراهای مختلف بازار همدان، سرای گلشن به عنوان قدیمی‌ ترین سرا شناخته می شود و از دوران صفوی به یادگار مانده است. از دیگر سراهای مهم بازار سنتی همدان نیز می توان به سرای پیغمبر، سرای میرزا کاظم، سرای نهاوندی‌ها، بازار سمسمار خانه و … اشاره کرد.

شما می‌توانید با بازدید از بازار سنتی همدان، با یک تیر چند نشان بزنید؛ هم از یک بازار تاریخی با معماری منحصر به فرد دیدن کنید و با حال و هوای مردم همدان آشنا شوید و هم با خرید کالاهایی مانند ادویه، خشکبار، ظروف مسی، کیف و کفش، فرش دستباف و … به اقتصاد مردم شهر کمک کنید. همچنین خوب است بدانید این بازار در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

مختصری از تاریخ بازار سنتی همدان

اگر بخواهیم از تاریخ بازار سنتی همدان بگوییم اینطور بیان می شود که بعد از ظهور اسلام و جنگ نهاوند، استان همدان مانند بیشتر نقاط ایران در آن روز تحت حکومت عباسیان و علویان نیز قرار گرفت. با توجه به نوشته هایی که از مورخان اسلامی موجود است تا حدود می توان به شرایطی که در آن زمان در شهر همدان وجود داشته نیز پی برد. استان همدان در سال ۳۱۹ قمری مورد هجوم و فتح دیلمیان واقع شده و از این زمان به عنوان پایتخت در بین دیگر شهرهای ایران منتخب شد. در نوشته های تاریخی که از آن دوره موجود است قدمت آن را متعلق به دوره سامانیان می دانند و در برخی دیگر از متون تاریخی سیاحان بجز بنای کاروانسرای گلشن که متعلق به عهد صفوی است، بخش ‌های عمده ی بازار کنونی در دوره قاجار یا پهلوی ساخته شده ‌اند. با این حال، بر اساس مدارک موجود، حتی پیش از هرودوت در پایتخت مادان یعنی هگمتانه باستان، نه تنها داد و ستد و بازرگانی از دیرباز بسیار پررونق بوده، بلکه یک نهاد بانکی و بانکداری پیشرفته و تقریبا امروزی نیز برای تسهیل امور تجاری و مبادلات کالایی در آن شهر دایر و فعال بوده است.

همدان پس از ظهور اسلام مورد تاخت و تازهای اقوام مختلف قرار گرفت و چندین بار مورد تخریب قرار گرفت و در زمان هولاکوخان مغول، به موازات تخریب شهر، منطقه بازار نیز تخریب شد. یکی از دلایلی که سبب شده این شهر بارها مورد حمله و هجوم مهاجمان قرار بگیرد این است که در مسیر یکی از شاخه های اصلی جاده ابریشم قرار گرفته و از قرن ها پیش به یکی از مراکزمهم مبادلات تجاری به شمار می رفته است. تا اواخر دوره قاجار بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت می‌ گرفت. با افتتاح خطوط راه‌ آهن، بین پایتخت و بنادر شمالی و جنوبی کشور، همدان اهمیت تجاری خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نیز به این خاطر و بعدها به دلیل تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، رونق خود را از دست داده و به تدریج بناهای آن ویران یا دچار دخل و تصرف و ساخت و ساز شد.

ویژگی های بازار

بازار سنتی همدان ۳۰ راسته شامل مسگرها، دباغخانه، زرگرها، صندوق سازها، کفش دوزها، حلاج ها و غیره دارد که در حال حاضر با پیشرفت‌های صورت گرفته در صنعت و ساخت محصولات، بسیاری از راسته‌ها به فروش اجناس دیگری مشغول هستند. همانطور که گفته شد این بازار مسقف بوده و معماری آن از معماری اسلامی بهره جسته است. تمامی بازارهای همدان به مانند بازار سنتی در حول محور مسجد جامع ساخته شدند، این امر  به خاطر الزام وجود مسجد در اطراف بازار است تا دکان‌داران بتوانند برای اقامه‌ نماز به این مسجد بروند. در باراز سنتی همدان هم به مانند دیگر بازارهای ایران گذر وجود دارد. گذر بازارچه‌ مفصل‌تری را در خود جای داده است که در تقاطع چند کوی (محل) بوده و از معروف‌ترین آنها سرگذر و باغخانه است. کاروانسراها از دیگر قسمت‌های بازار سنتی همدان هستند که محل تجمع عمومی افرادی بوده و افراد بسیاری در آنجا در ارتباط با کار و صنف شغلی خود در آنجا تجارت کرده و کالاهای خود را عرضه به همگان ارائه می‌کردند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بزرگ ‌ترین مجموعه ای که در این بازار سنتی همدان وجود دارد، سرای گلشن و آبادترین آن‌ها سرای گمرک است که در سال‌های اخیر نوسازی شدند و در این میان سرای میرزا یکی از سالم ترین و زیباترین سراهای این بازار محسوب می‌شوند که دیدنش خالی از لطف نیست. دیدن این بازار در سفر به همدان به دو دلیل به گردشگران تور همدان پیشنهاد می‌شود: دلیل اول اینکه که شما از بافت تاریخی این بنا تاریخی همدان می‌توانید لذت ببرید و دوم آنکه قیمت اجناس در بازار سنتی همدان بسیار کمتر از قیمت همان جنس در سایر نقاط شهر است، پس برای خرید سوغات یک فال و تماشا را با هم تجربه کنید.

بازارهمدان کجاست

بازار همدان در محدوده خیابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار گرفته است. با توجه به محدوده سکونت خود می‌توانید از طریق هریک از این خیابان‌ها به راسته موردنظرتان بروید. هرچند در دیگر خیابان‌های همدان هم رنگ‌وبوی بازار به‌وضوح مشخص است.

 

مرتبط:

پیست اسکی تاریک‌دره همدان

“آلموبلاغ”؛ خوان گسترده طبیعت همدان