سد مهاباد از سدهای استان آذربایجان غربی است که با ارتفاع ۴۷٫۵ متر و طول ۷۰۰ متر در شهر مهاباد واقع شده است. سد مهاباد در سال ۱۳۴۸ توسط مهندسان یوگسلاویایی ساخته شد. نوع این سد، سنگریزه ای با هسته رسی مایل می باشد. سد مهاباد جزو ده سد پرآب کشور است و در حالت کلی مجموع حجم کل ورودی سالیانهٔ آن معادل ۳۳۹/۳۰۴ میلیون مترمکعب است.
احداث نیروگاه سد مهاباد با دو توربین فرانسیس به ظرفیت اسمی ۶ مگاوات برق؛ از دیگر سازه های مهم در حاشیه سد مهاباد بود که در همان سال های اجرای فاز مطالعاتی، تایید و نسبت به آغاز فعالیت آن اقدام شد. در سال های اولیه فعالیت نیروگاه؛ برق تولیدی علاوه بر رفع نیاز مردم شهر به شهرستان سردشت نیز ارسال می شد، اما بعد از ۲ تا ۳ سال با ازدیاد ناگهانی جمعیت شهری و شروع مهاجرت روستاییان به شهر؛ شرایط تغییر کرد و حتی با همکاری نیروگاه اداره برق مهاباد به سختی برق شهری را تامین کرد.
این سد دو تونل دارد که یکی از آنها با هدف تخلیه آب و دیگری مستقیما برای کار آیی نیروگاه کاربرد دارد. از ابتدا برای آب ذخیره شده در پشت دریاچه سد مهاباد اهدافی مشخص از جمله تامین آب شرب شهری، تامین برق و کشاورزی در نظر گرفته شده بود. امروزه با توجه به مشکلات زیست محیطی و کمبود منابع سطحی و غیر سطحی آب در منطقه؛ دسترسی به آب کمتر شده و بسته به نیاز‌های کشاورزی و زیست محیطی، وضعیت رها سازی آب پشت دریاچه سد تغییر می کند.
سد مهاباد نزدیکترین دریاچه طبیعی به شهر در ایران و حتی خاورمیانه است. این سد در بالادست شهر احداث شده که در زمان خود دور از شهر بود، اما اکنون به واسطه گسترش مهاباد در داخل شهر قرار گرفته است.
دریاچه این سد محل مناسبی برای تفریحاتی همچون شنا و ماهیگیری است و صید ماهی هر سال از اوایل شهریور آغاز و تا اواخر اردیبهشت که شروع فصل تخم ریزی ماهیان است ادامه دارد.
ماهیگیری در دریاچه سد مهاباد
در سد مهاباد انواع ماهی های بومی و غیر بومی همچون زرد ماهی، سفید رودخانه ای، کپور، سیمبرگ، فیتو فاک و آمور وجود دارد.
بیش از ۴۰ نفر در قالب یک تعاونی صیادی هر سال بیش از ۲۰۰ تن از این ماهیان را صید و در بازارا‌های مختلف ایران بفروش میرسانند.
این افراد در ماه هایی که صید صورت نمی گیرد در خانه ساخته شده در کنار آب به تعمیر و نگهداری وسایل صید پرداخته و در طول شبانه روز مشغول نظارت در اطراف سد جهت جلوگیری از صید غیر مجاز می باشند.
در کنار سود و منفعت اقتصادی صید و نیز ایجاد اشتغالزایی برای نزدیک به ۲۵۰ نفر بصورت مستقیم و غیر مستقیم، باید گفت که صید ماهی های گیاه خوار و لجن خوار، باعث افزایش جلبک ها در آب سد شده و عبور و مرور قایق های موتوری نیز موجب آلودگی آب می شود.
صید ماهی توسط شیلات بصورت انبوه و گاهی بی رویه موجب گلایه و دل آزردگی شهروندانی شده که برای تفریح و سرگرمی برای صید ماهی بوسیله قلاب به کنار سد می آیند و دست خالی بر می گردند.
شنا در دریاچه سد
هر چند در حاشیه سد تابلو‌هایی مبنی بر ممنوعیت شنا نصب شده است، اما باز هم هستند کسانی که در دریاچه سد شنا می کنند. در روز‌های گرم سال به درازای لبه دریاچه سد می توان انبوه جمعیت را دید که مشغول شنا وآب تنی هستند که خطر غرق شدن نیز هر لحظه در کمین شناگران به ویژه افراد مبتدی و نا آشنا با شنا است، به طوریکه هر سال چندین نفر در آن متاسفانه غرق می شوند.
شنا کردن مرد یخی در فصل های مختلف سال در دریاچه سد مهاباد
آقای مازوچی شناگر ۴۹ ساله مهابادی ۳۵ سال است که شنا را فرا گرفته و در این مدت به کار غواصی، نجات غریق و شناکردن در آب های آزاد می پردازد. وی که مربی شنا نیز هست از ۱۳ سال قبل شنا کردن در آب های سرد و یخی را آغاز کرده و بدون بروز هیچ مشکلی همچنان ادامه می دهد. گفتنی است شناگر یخی برای رفتن در داخل آب سرد و برف از هیچ پوششی استفاده نمی کند و هنگام بیرون آمدن از آب نیز تا بدنش به طور کامل خشک نشود، لباس هایش را بر تن نمی کند.
دریاچه سد مهاباد در روز‌های تعطیل، آخر هفته ها و به ویزه در ایام عید نوروز و شب سال نو بازدید کنندگان فراوانی از جنوب استان، شهر‌ها و حتی کشورهای دیگر دارد. روز بهاری وتابستانی خانواده های مهابادی همراه میهمانان دور ونزدیک در صفا و صمیمیت کامل و امنیت مثال زدنی شب را به سر می برند.
تاریخچه
موقعیت جغرافیایی خاص مهاباد و زمین های حاصلخیز دشت شهرویران در سال ۱۳۴۹ یک رویداد تاریخی مهم را برای این شهر رقم زد. مجوزی برای احداث سد مهاباد به منظور تامین آب آشامیدنی و آبیاری زمین های کشاورزی دشت شهرویران صادر شد؛ تا وضعیت معیشتی مردم این منطقه که عمدتا کشاورز ودامدار بودند، از درآمد مزارع و باغات حاصلخیز منطقه، بیشتر شود. روند پایه ریزی و انجام اقدامات اولیه ساخت سد مهاباد در دو فاز مطالعاتی سالهای ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ انجام گرفت و ساخت سد درسال ۱۳۴۶ آغاز و در سال ۱۳۴۸ کلیه مراحل ساخت بدنه سد به اتمام رسید. در سال های بین ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۸ همزمان با ساخت سد نسبت به احداث تصفیه خانه در محوطه سد برای جمعیت شهری آن سال ها نیز اقدام شد.
تهدیدها
در حاشیه مخزن سد فعالیت های کشاورزی، شست و شوی ماشین و ورود فاضلابهای ۵ روستای حاشیه سد به علت بی توجهی مردم مستقیما به داخل مخزن وارد می شود همچنین به سبب تعلیف دام ها از زمین های حاشیه دریاچه و کاهش میزان پوشش گیاهی که فرسایش خاک نتیجه آن است دریاچه و مجموعه سد مهاباد را با مشکلات بزرگی مواجه کرده که ادامه این روند ضرر‌های جبران ناپذیری خواهد داشت.
یکی دیگر از مشکلات اساسی دریاچه سد مهاباد، کاهش حجم آب ورودی به علت برداشت های بی رویه و غیر مجاز از رودخانه های دوسرشاخه آن است. کمک به احیای دریاچه ارومیه، اسقبال نکردن کشاورزان حوضه آبریز از روش های آبیاری نوین و همچنین کمک به روند تولیدات مجتمع پتروشیمی از دیگر دلایل کاهش حجم آب ذخیره دریاچه سد است. کمبود بارش های فصلی و بهره گیری از آب های سطحی حوضه آبریز که به دریاچه سد وارد می شوند از عمده دلایل کاهش حجم آب مخزن سد مهاباد است، اما در این میان صرفه جویی در مصرف آب به وسیله همشهریان یک نیاز ضروری است. هم اکنون این سد با کاهش حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعبی آب روبرو است. در سالهای اخیر برای کمک به احیای دریاچه ارومیه هشتاد میلیون متر مکعب آب دریاچه سد مهاباد رهاسازی شده است.
افزایش بازدید کنندگان از حاشیه سد مهاباد و گذراندن روز‌ها وساعات تعطیل در کنار آن، افزایش حجم زباله را به دنبال دارد به طور یکه در برخی نقاط آن حجم و وسعت پراکنده شدن زباله چشم ها را می آزارد. به دیگر سخن علاوه بر مشکلات کمبود آب دریاچه سد مهاباد، مدتی است مشکلات زیست محیطی نیز گریبانگیر این جاذبه بی نظیر در مهاباد شده است. علاوه بر بی توجهی افراد به حفظ طبیعت، در دسترس نبودن سطل های زباله درحاشیه سد از دیگر عواملی است که موجب می شود نفس طبیعت حاشیه سد به شماره بیفتد.
تمهیدات
این سد با قدمت ۵۰ ساله در ابتدا با اهدافی معین احداث شد. ازآنجا که حجم زیاد هدر رفت آب مربوط به بخش کشاورزی سنتی است، کمک به کشاورزان روستایی در پایین دست حوزه آبریز، به منظور به کارگیری سیستم های نوین آبیاری و جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز می تواند راهکار مناسبی برای صرفه جویی آب باشد.
همچنین کنترل سرشاخه های ورودی به دریاچه و جلوگیری از هدر رفت آن، رسیدگی به وضعیت آب در دسترس مردمان روستاهای حاشیه نشین و تکثیر و پرورش ماهی ها و آبزیان در دریاچه سد متناسب با شرایط زیست آبی از جمله راهکار‌های کاربردی است.
مرتبط:
سفری هیجان انگیز به عجیب‌ترین غار آبی جهان در مهاباد
