مجموعه گنجعلی خان

مجموعه گنجعلی‌خان از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی شهر کرمان

بعید است، کسی به کرمان سفر کند و سری به تاریخی ترین مجموعه فرهنگی این شهر نزند؛ مجموعه گنجعلی‌خان که در هر گوشه آن می توان ردی از فرهنگ و تاریخ صفویه را دید.

گنجعلی خان، یکی از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که در سال ۱۰۰۵ قمری به فرمان شاه عباس صفوی حاکم کرمان شد؛ مردی لایق و حاکمی دلیر و مدیر که در دوران حکومتش کرمان روشن‌ترین دوران تاریخی خود را پشت سر گذاشت.

ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هدیه ای بود که گنجعلی خان به کرمان داد و البته به جز آن، آبادانی و رونق فرهنگی این شهر در سال های ۱۰۰۵ نت ۱۰۳۴ قمری که نتیجه ای جز تبدیل شدن شهر ضعفا به دهکده اغنیا نداشت.

از جمله بناهای عام المنفعه ای که به دستور این حاکم در شهر کرمان ساخته شد، مجموعه گنجعلی‌خان است که در دوران حکومت او احداث و امروزه از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی شهر کرمان محسوب می‌شوند.

مجموعه گنجعلی‌خان شامل میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و سایر ابنیه دیگری است که در مرکز شهر کرمان و در حاشیه بازار واقع شده و در ساخت، شکل گیری و تکامل بازار کرمان تأثیر گذار بوده است.

این مجموعه که در مرکز شهر کرمان و در حاشیه بازار واقع شده، در ساخت، شکل گیری و تکامل بازار کرمان تأثیر گذار بوده است.

مساحت مجموعه قریب به ۱۱۰۰۰ متر مربع و دارای یک میدان است و سایر آثار و ابنیه در محورهای شرقی – غربی و شمالی – جنوبی آن شکل گرفته‌اند.

به منظور تکامل مجموعه و با توجه به کاربری‌های متفاوت، بازارها و مساجد کوچکی در چهار جناح میدان بنا کرده‌اند و یک مسجد اختصاصی در ضلع شرقی میدان وجود دارد که با توجه به تزیینات منحصر به فرد، می‌توان آن را موزه‌ای از هنرهای بدیع معماری برشمرد.

حمام گنجعلی‌خان

یکی از مهمترین بناهای مجموعه، حمامی است که در ضلع جنوب میدان و در میانه بازار بزرگ کرمان واقع است و در سال ۱۰۲۰ قمری ساخته شده و معمار آن سلطان محمد، معمار یزدی بوده است.

حمام گنجعلی‌خان اثری بدیع از نقاشی‌ها، مقرنس کاری‌ها، کاشیکاری‌ها و گچ برهای زیبا همراه با استفاده از تزیینات سنگی بسیار ظریف است.

این حمام ۲۶ متر طول ۳۰ متر عرض و حدود ۱۳۰۰ متر مربع زیربنا دارد، که شامل سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حدفاصل گرمخانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون است.

حمام گنجعلی‌خان تا حدود ۶۰ سال پیش دایر بوده اما در حال حاضر کاربری گردشگری پیدا کرده و همه روزه به ویژه در ایام تعطیل، پذیرای بازدیدکنندگان بسیاری است.

در این حمام مجسمه‌های مومی ملبس به لباس‌های سنتی مردم کرمان، صحنه‌هایی از استحمام به شیوه سنتی را به نمایش گذاشته‌اند.

در کنار این مجسمه‌ها وسایل مختلف حمام نیز نمایش داده می‌شود. این مجسمه‌ها در سال ۱۳۵۲ در دانشکده هنرهای زیبای تهران، طراحی و به این محل منتقل شدند.

مجموعه گنجعلی خان

میدان گنجعلی‌خان:

از دیگر آثاری که از مجموعه گنجعلی‌خان بر جای مانده، میدانی در بخش مرکزی شهر کرمان است که در حاشیه بازار بزرگ واقع شده و همانند میدان‌های نقش جهان در اصفهان و یا میرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گردآورده است.

در سه ضلع میدان گنجعلی‌خان بازار واقع شده و در ضلع دیگرش سرای گنجعلی‌خان قرار دارد.

وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و همجواری با بازارها و چهار سوق، این مجموعه به هم تنیده را کامل کرده است. طاق‌نماهای آجری، کاشیکاری، فضای سبز، حوض آب و دیگر آثار دیدنی، بر زیبایی این میدان افزوده اند.

مجموعه گنجعلی خان

مسجد گنجعلی‌خان

مسجد در ضلع شرقی و در جوار سرای گنجعلی‌خان واقع شده است. ورودی آن از طریق طاق‌نماهای میدان است که ساده اجرا شده‌اند. در بدنه داخلی طاق‌نما تزیینات گچبری با طرح گره دیده می‌شود که تماشاگر را به خود جلب می‌کند.

تاریخ احداث مسجد سال ۱۷۰۰ قمری است. نقشه گنبدخانه مربع است که در پاکار تبدیل به ۸ و در مرکز گنبد تبدیل به نورگیر ۱۲ ضلعی شده است. تمامی سطح داخلی گنبد با مقرنسکاری و تزیینات مرسوم دوره صفویه تزیین شده است.

ضرابخانه (موزه سکه)

این بنا در اواسط بازار غربی و در شمال میدان واقع است. نقشه آن چهار طاقی و به شکل ۸ ضلعی و دارای گنبد مرکزی و ایوان های جانبی است. طاق‌ها و ایوان‌های ضرابخانه با گچبری‌های زیبایی تزیین گردیده است.

این بنا از آثار اواخر دوره گنجعلی‌خان است و محل ضرب سکه و مسکوکات طلا و و نقره دولتی بوده و در حال حاضر انواع سکه‌های قدیمی در غرفه‌های آن به نمایش گذاشته شده و یکی از معتبرترین موزه‌های سکه ایران است.

ضرابخانه

آب انبار:

این بنا در حد میانی بازار غربی قرارگرفته و دارای سردری زیبا با تزیینات مربوط به دوره صفویه است. تاریخ احداث آن ۱۰۲۹ قمری است. آب انبار به دستور علیمردان خان، پسر گنجعلی‌خان بنا شده و معمار آن استاد عبدالله بوده است.

این آب انبار با دهلیزی طولانی و راه پله به پا آب راه دارد و مخزن آن در این قسمت واقع شده است. این محل یکی از معتبرترین آب انبارهای شهر در عصر خود تلقی می‌شده است.

سرای گنجعلی‌خان

در ضلع شرقی میدان و در محور آن سردر بلند و زیبایی وجود دارد که تاریخ احداث آن سال ۱۰۰۷ قمری است. ساختمان این سرا در دو طبقه احداث شده است.

در طبقه زیرین دکاکین و در طبقه بالا حجره‌های تجار ساخته شده‌اند. نمای این سرا دارای کاشیکاری معرق بوده است. طرح‌های مورد استفاده نقوش مرسوم عصر صفویه است که تحت تأثیر هنر نقاشی چین و مغول هستند.

نقشه سرا چهار ایوانی است که در ایوان‌های شرقی و شمالی و جنوبی تزییناتی از نوع گچبری و نقاشی وجود دارد و در دوره‌های بعدی ورودی‌هایی از طرفین شمال و جنوب به داخل آن گشوده‌اند که سرا را به بازارهای اختیاری و نمد مالی متصل می نماید.

بازار گنجعلی‌خان

بازار گنجعلی‌خان

این بازار خط مستقیمی است که در دو سوی آن دو دروازه ورودی و خروجی شهر یعنی دروازه ارگ و دروازه مسجد (وکیل) قرار دارد.

طول آن حدود ۳ کلیومتر است و متشکل از کاروانسراها، سراها و تیمچه‌هایی است که همگی در دو راستای عمود بر هم جای گرفته‌اند.

بازار مسگری در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی و شرقی میدان گنجعلی‌خان قرار دارد

بخشی از بازار بزرگ کرمان در مجاورت مجموعه گنجعلی‌خان قرار دارد که بازار مسگری و بازار گنجعلی‌خان از آن جمله‌اند. بازار مسگری در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی و شرقی میدان گنجعلی‌خان هستند که عناصری مثل ضرابخانه و آب انبار در آن قرار گرفته‌اند.

همچنین بازار جنوبی گنجعلی‌خان که حمام در اواسط آن قرار دارد و بخشی از بازار بزرگ (راسته بازار) را تشکیل می‌دهد و در امتداد بازار سراج‌هاست.

در تلاقی بازار غربی و جنوبی در گوشه جنوب غربی، چهار سوق بزرگ شکل گرفته که معماری این فضا در نوع خود کم نظیر است.

مرتبط:بنای طاق گرا کرمانشاه

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *