منطقه هفت حوض یکی از جاذبه‌های طبیعی با مناظر چشم‌نواز در جنوب شرقی مشهد و در فاصله حدود پنج کیلومتری شهر قرار دارد. در این منطقه هفت حوضچه واقع شده و از این رو با نام هفت حوض شناخته می‌شود.
در این منطقه سنگ‌نگاره های مختلفی وجود دارد که اخیرا نمونه‌ای جدید از سنگ‌نگاره‌ها در حین پرنده‌نگری در این منطقه کشف و مشاهده شده است.
با توجه به اهمیت این سنگ‌نگاره‌ها و معرفی آن به مردم و همچنین ارتقای فرهنگ حفاظت و نگهداری از این آثار با مدیر عامل شرکت گردشگری، توسعه و عمران هفت حوض و یک پژوهشگر فعال در این زمینه در خصوص این سنگ‌نگاره‌ها به گفت‌وگو پرداختیم.
مرتضی گواهی، مدیر عامل شرکت گردشگری، توسعه و عمران هفت حوض، در خصوص شرایط و ویژگی‌های منطقه هفت حوض اظهار کرد: منطقه نمونه ملی گردشگری هفت حوض در فاصله حدود پنج کیلومتری از شهر مشهد واقع شده که این منطقه از قدمت زیادی برخوردار است. به علاوه قرارگیری سد طرق در این منطقه و چشم‌انداز زیبای آن در منطقه هفت حوض بستری مناسب برای طبیعت‌گردان و گردشگران را فراهم ساخته است.
وی ادامه داد: در سال ۹۸ با توجه به هفت حوضچه واقع در این منطقه و بکر بودن آن، توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان منطقه ملی گردشگری ثبت شده است. شهرداری مشهد به عنوان متولی این منطقه عمل می‌کند و شرکت گردشگری، توسعه و عمران هفت حوض در حال حاضر به ارائه خدمات، نگهداری و توسعه این منطقه می‌پردازد.
مدیر عامل شرکت گردشگری، توسعه و عمران هفت حوض بیان کرد: همچنین منطقه‌ای که سنگ‌نگاره‌ها در آن قرار گرفته‌اند، دارای قدمت بسیاری است؛ از این رو سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی این امر قدمت و تعداد آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
گواهی خاطرنشان کرد: بر این اساس حفاظت و صیانت از سنگ‌نگاره‌هایی که اخیرا نیز کشف شده، در دستور کار قرار گرفته است. در منطقه هفت حوض حفاظت فیزیکی و نگهبانانی حضور دارند تا امنیت شهروندان، اماکن و مناطق دیدنی مانند حوضچه‌ها و سنگ‌نگاره‌ها تأمین شده و مورد تأکید قرار گیرد.
وی عنوان کرد: در حال حاضر منتظر خبر رسمی میراث فرهنگی هستیم تا قدمت این سنگ‌نگاره‌ها مشخص شود تا بتوانیم آن را به مردم و شهروندان معرفی کنیم چرا که با اعلام قدمت و نوع سنگ‌نگاره‌ها موضوع حفاظت و نگهداری از آنها مورد تاکید قرار می‌گیرد.
مدیر عامل شرکت گردشگری، توسعه و عمران هفت حوض اضافه کرد: معاونت گردشگری یکی از زیرمجموعه‌های شرکت گردشگری، توسعه و عمران هفت حوض به شمار می‌رود. در این بخش کارشناسان گردشگری بخش حضور دارند و زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند. به عبارتی توضیحات باشگاه پرنده‌نگری و موضوع حفاظت از محیط زیست توسط این کارشناسان ارائه می‌شود. توضیحات محافظت و نگهداری از سنگ‌نگاره‌هایی که اخیرا در منطقه هفت حوض کشف شده نیز در دستور کار قرار گرفته است و پس از مشخص شدن قدمت این سنگ‌نگاره ارائه توضیحات حفظ، نگهداری و معرفی این سنگ‌نگاره‌ها توسط این کارشناسان انجام خواهد شد.
احتمال نابودی سنگ‌نگاره‌ها به دلیل تخریب‌های حاشیه جنوبی مشهد
حمید شریعتی، پژوهشگر سنگ‌نگاره‌های منطقه کشف‌رود، اظهار کرد: سنگ‌نگاره‌ها کهن‌ترین آثار تاریخی و هنری جامانده از نسل بشر به شمار می‌رود که ممکن است دارای جنبه‌های رازآلود و ریالیتی(واقعی) باشد. انسان‌ها حدود ۱۰ یا ۱۱ هزار سال پیش گیاهان را اهلی کرده و به تدریج یک‌جانشین شدند؛ در حالی که پیش از آن در حال حرکت در مناطق مختلف بوده‌اند. به عبارتی ممکن است فضاها، اجسام و هر آنچه دیده می‌شده، توسط طراحان این سنگ‌نگاره‌ها کشیده شده باشد و از این طریق فرهنگ گذشته ما قابل بررسی شود.
وی افزود: با توجه به تاریخ نمونه‌های خاصی از این سنگ‌نگاره‌ها در کشورهای دیگر جهان مانند مصر نیز وجود دارد. به عنوان مثال اهرام ثلاثه در مصر قرار دارد که حدود ۲، سه یا ۵۰۰۰ سال قدمت دارد؛ در حالی که ابزاری که در کشف‌رود کشف شده، مربوط به ۸۰۰ هزار سال قبل و زمان پارینه‌سنگی زیرین بوده است که به نوعی بیشترین قدمت را به خود اختصاص داده است.
این پژوهشگر حوزه سنگ‌نگاره‌ها تصریح کرد: سنگ‌نگاره‌ها بیانگر تاریخ کشور و به صورت وسیع‌تر تاریخ جهان است؛ از این رو تمام افراد نسبت به آن مسئول هستند. سنگ‌نگاره‌هایی مانند سنگ‌نگاره کشف شده در مغولستان و استرالیا نیز دیده می‌شود. حدود ۱۳ تا ۱۸ هزار سال پیش آخرین عصر یخبندان بوده و این عصر یخبندان سبب شد که آب اقیانوس‌ها در ۲ نیم‌کره شمالی و جنوبی جمع شده و یخ بزند. این یخ زدن سبب شد مردم بتوانند در سیر مهاجرت خود به استرالیا نیز سفر کنند.
شریعتی ادامه داد: به این ترتیب در شمال غربی استرالیا سنگ‌نگاره‌هایی وجود دارد که قدمت آن حدود ۶۰ هزار سال تخمین زده شده است. همچنین در غرب آمریکا مانند یوتا، کالیفرنیا، آمریکا مرکزی و حتی آمریکای جنوبی سنگ‌نگاره‌های فراوانی وجود دارد.
وی در خصوص قدمت‌سنجی این نگاره‌ها عنوان کرد: قدمت‌سنجی اغلب به ۲ شیوه قدمت‌سنجی قطعی و قدمت‌سنجی نسبی صورت می‌گیرد. قدمت‌سنجی قطعی با دستگاه انجام می‌شود و در قدمت‌سنجی نسبی به عنوان مثال نوع خط و نوع نگاره در کشور دیگری مانند عربستان قدمت‌سنجی می‌شود و با توجه به اینکه نگاره‌ای مشابه آن در کشور یا شهر دیگری مانند هرمزگان وجود داشته، می‌توان قدمت سنگ‌نگاره را به صورت تقریبی محاسبه کرد.
این پژوهشگر حوزه سنگ‌نگاره‌ها تاکید کرد: با توجه به تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال می‌شود، نمی‌توان دستگاه‌های قدمت‌شناسی وارد کرد و به تعبیری چنین تکنولوژی قدمت‌سنجی قطعی در دسترس نیست؛ از این رو قدمت‌سنجی نسبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاهش هزینه‌ها، مزیت دیگر شیوه قدمت‌سنجی نسبی محسوب می‌شود. بر این اساس قدمت برخی سنگ‌نگاره‌های بسیار خاص از روش‌هایی غیر از قدمت‌سنجی نسبی محاسبه می‌شود.
شریعتی خاطرنشان کرد: در شهرهای مختلف دیگری مانند اصفهان، آذربایجان، اردبیل، تهران، خراسان بزرگ، کرمان، کرمانشاه، قم، مازندران، همدان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان نیز سنگ‌نگاره‌هایی دیده شده است. با این وجود نباید اینگونه تصور کرد که سنگ‌نگاره‌ها تنها در مشهد وجود دارد. در گذشته مرز میان کشورها به صورت امروزی نبود و اگر خط سیر این سنگ‌نگاره‌ها را در مشهد در نظر بگیریم، مسیر حرکت این افراد یا گروه‌های مختلف طی زمان‌های گوناگون مشخص می‌شود.
وی افزود: حداقل قدمت سنگ‌نگاره‌هایی که در مشهد به صورت نسبی تخمین زده شده، مربوط به حدود چندده هزار سال قبل است که قطعا اگر دستگاه و تکنولوژی قدمت‌سنجی قطعی را در اختیار داشته باشیم، این تخمین قدمت بسیار بالاتر و بهتر خواهد بود.
این پژوهشگر حوزه سنگ‌نگاره‌ها عنوان کرد: مراقبت از این سنگ‌نگاره‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که یکی از راه‌های نگهداری و محافظت از آنها در ارتباط با فرهنگ‌سازی مردم است و بخش عمده محافظت و نگهداری بر عهده دولت قرار دارد تا سنگ‌نگاره‌ها از این طریق برای نسل‌های آینده نیز به یادگار بماند.
وی ادامه داد: حتی ممکن است سنگ‌نگاره‌ها و آثاری وجود داشته باشد که ما از آن بی‌اطلاع باشیم و ممکن است طی تخریب‌هایی که در حاشیه جنوبی شهر توسط شهرداری اعمال شده، از میان رفته باشد؛ به شکلی که بسیاری از این سنگ‌نگاره‌ها به واسطه پروژه‌هایی کمربند جنوبی مشهد به لاشه سنگ مبدل شده و از بین رفته است. متأسفانه کسی هم پاسخگو نیست. از این رو مشکلات محیط زیستی و مشکلات میراث فرهنگی فراوانی در ایران وجود دارد و عده‌ای با دستگاه‌هایی در کوه‌ها حرکت کرده و غارت می‌کنند که امیدوارم وضعیت مناسب‌تر و بهتری برای مقابله با این وضعیت فراهم شود.
شریعتی در خصوص فردی که موفق به کشف سنگ‌نگاره‌ها شده، خاطرنشان کرد: این سنگ‌نگاره‌ها توسط آقای مهدوی در حین پرنده‌نگری به صورت اتفاقی مشاهده و کشف شده است.
وی افزود: به طور کلی منطقه یا شهری مانند شهر مشهد در دنیا وجود ندارد و وجود سنگ‌نگاره‌های فراوان نسبت به دیگر نقاط بیانگر همین امر است که نشان می‌دهد مشهد مسیر رفت‌وآمد و محل عبور تعداد زیادی از انسان‌هایی بوده که به سفر می‌پرداختند.
علی مهدوی، کاشف یکی از سه سنگ‌نگاره کشف شده در این منطقه نیز اظهار کرد: سه سنگ‌نگاره در این منطقه کشف شده که یکی از آنها توسط من و حین برنامه پرنده‌نگری به صورت اتفاقی مشاهده شد و ۲ سنگ‌نگاره دیگر توسط حمید شریعتی طی پایش‌هایی که داشت، کشف و مشاهده شده است.
منبع: ایسنا
