هنر صنایع دستی و مشکلات مربوط به این حوزه شاید برای درصد کمی از مردم دغدغه باشد اما هنرمندان صنایع دستی از شیشه‌گر گرفته تا نگارگر امروزه به دلایل مختلفی با مشکلات ریشه‌داری سر و کله می‌زنند که اتفاقا برای این قشر دغدغه جدی محسوب می‌شود.
در ادامه بررسی مشکلات حوزه صنایع دستی و با این هدف که این بار مشکل جدیدتری را پیدا کنیم، به گفت‌وگو با مریم علیدوستی، یکی از مسئولان ارزشیابی هنرمندان صنایع دستی پرداختیم تا نظر این کارشناس را درباره وضعیت حال حاضر این حوزه بپرسیم.
هنرمندان ما مفهوم خلاقیت را نمی‌دانند!
یکی از مواردی که در حوزه صنایع دستی از اهمیت برخوردار است و بارها از سوی پژوهشگران این حوزه بر روی آن تأکید شده، خلاقیت است. علیدوستی با تأکید بر اهمیت این مسئله به خبرنگار ایسنا گفت: «مفهوم خلاقیت و کاربرد را هنرمندان ما خیلی نمی‌دانند. الان باتوجه به اقتضای زمانه و تحریم‌هایی که وجود دارند، مواد و مصالحی که باید به هنرمندان در حوزه شیشه و دوخت‌های سنتی برسد، خیلی کم است و این فضا باعث شده تا هنرمندان به سمت یک سبک مینیمال شده حرکت کنند و خب باتوجه به رویکردی که به سمت شهر وجود داشته، به روستاها کمتر توجه شده و این باعث شده فضایی که برای هنرمندان یا افرادی که از روستا می‌آیند، در شهرها محدودتر شود و آن‌ها را به سمت تفکر مینیمال شدن پیش ببرد که البته در کل دنیا این اتفاق افتاده است.»
او ادامه داد: «دهکده جهانی‌ای که برای کل مردم دنیا تصور کردند، باعث شد که همه به سمت مینیمال شدن حرکت کنند. برای مثال اگر نگاه کنید حتی خانه‌ها نیز نسبت به گذشته کوچک‌تر شده است و همین باعث شده برای جلوگیری از فضای شلوغی که در خانه‌ها بود، فضای محدودتری داشته باشیم. این به تبع روی عناصر زندگی ما تأثیر گذاشته و به سمت انتزاعی شدن نیز حرکت کرده است. به همین دلیل هنرمند فکر کرده این خلاقیت محسوب می‌شود و واقعا هم هست؛ اما در کشوری مثل کشور ما خیلی این موضوع اینگونه نیست که کارشناسی شده باشد.»
علیدوستی همچنین اضافه کرد: «انگار مسیری برای هنرمندان فراهم شده است که یا می‌آیند از کشورهای دیگر کپی می‌کنند یا اینکه به صورت فی البداهه هنرمند خودش جذب این می‌شود که به سمت فضای مینیمال برود. این فضای مینیمال در حوزه صنایع دستی اما فوایدی نیز داشته و باعث شده تا صنایع دستی به سمت کاربردی شدن حرکت کند و همین کوچک شدن باعث شود تا برخی هنرمندان به سمت حوزه زیورآلات پیش بروند و بحث سفال نیز به سمت کارهای مینیمالی و کوچک حرکت کند. حتی در فضای نگارگری می‌بینیم که افراد جدید، درحال پیش رفتن به سمت تجسمی هستند و این یک تعریف کلی از اتفاقاتی است که در این عرصه رخ داده.»
او با اشاره به اهمیت کاربردی شدن محصولات صنایع دستی اظهار کرد: «بحث کاربرد در صنایع دستی یعنی بخشی از آثار این حوزه بتوانند به خانه ما بیایند که باید اول فرهنگسازی اتفاق بیافتد تا این اتفاق محقق شود. ولی اتفاقی که در این کاربردی شدن افتاده و ضربه بسیار مهلکی که زده این است که بخاطر نداشتن شناخت کافی از هویت قدیمی خودمان، بیشتر از کشورهای دیگر روی کارهای خودمان کپی می کنیم و خلاقیت کمرنگ‌تر شده است.»
بسیاری از آثار فاخر در حوزه هنرهای سنتی ثبت نمی‌شوند
رعایت نشدن کپی رایت از دیگر مشکلاتی است که علیدوستی در این گفت‌وگو بر روی آن تأکید کرد. او درباره این مسئله گفت: «بحث دوم کپی رایت است که در کشور رعایت نمی‌شود و اصلا گفته نمی‌شود که هنرمندان باید به کجا بروند تا کارشان را ثبت کنند. هنرمند حوزه صنایع دستی باید به کدام مرجع مراجعه کند تا از حق کپی رایتش دفاع شود؟»
او ادامه داد: «ما چند نوع ثبت داریم که درحال حاضر اداره ثبت کل کشور این کار را انجام می‌دهد؛ ولی انقدر توضیح و تفصیلی برای هنرمندان داده نشده و انقدر زیرمیزی افزایش یافته که باعث شده هنرمند مجبور باشد برای ثبت اثرش ۴۰ یا ۵۰ میلیون بدهد. آخرین خبری که من از هنرمندی شنیدم، این بود که به او گفته بودند من ۵ میلیون می‌گیرم و برایت اطلاعات وارد می‌کنم. این سامانه‌ای که طراحی شده به حدی سخت است که اکثرا منصرف می‌شوند. پروسه طولانی‌ای دارد که دو سال کم کم زمان می برد.»
علیدوستی در آخر خاطرنشان کرد: «در حوزه هنرهای سنتی ما نیاز داریم بسیاری از آثاری که فاخر هستند، ثبت ملی شوند ولی نمی‌شوند و یا اینکه اگر قرار است ثبت شوند، کارشناسانی که قرار هست کارها را کارشناسی کنند، اصلا نمی‌شناسند و یا متولی‌ای که درحال حاضر این کار را انجام می‌دهد، خودش شناخت ندارد چه برسد به کارشناسش. بنابراین در بسیاری از موارد هنرمند باتوجه به مشکلاتی که وجود دارد، در نهایت کارشان ثبت نمی‌شود. اگر هنرمند بتواند کارش را ثبت کند، شاید کپی رایت در جامعه ما بیشتر مفهوم پیدا کند.»
منبع: ایسنا
