بزازها، افشارها و بربری‌ها، پامنار، پهلوان‌شریف، ارگ، چاله‌میدان، بازار، چاله‌حصار، چهل‌تن، حاجی وکیل، خشتی‌ها، خلج‌ها، خداآفرین، دباغ‌خانه، رضاقلی‌خان، زرگرها، درخونگاه، سادات‌اخوی، سرپولک، قمی‌ها و عودلاجان نام تکیه‌های معروفی است که این شب‌ها و روزها، راوی تاریخ مذهبی پایتخت در کمتر از ۲۰۰ سال پیش‌اند.
به گزارش ایسنا، حمیده امینی‌فرد، خبرنگار، در نگاهی به سابقه ۱۷۰ ساله تکایای تهران در روزنامه ایران نوشت: «تصویری که این شب‌ها از تهران دیده می‌شود، دیگر یک ابرشهر شلوغ و آلوده با مردمانی پر دغدغه و بی‌حوصله‌ای که خیلی‌ها را از فرط گرانی سنگ‌ها و سیمان‌ها، به ناکجاآبادها سوق داده، نیست. تهران حالا یک تهران دیگر است.
شهری که این شب‌ها، خیال شهروندانش از قدم‌زدن‌های تند در کوچه‌پس‌کوچه‌های تنگ و تاریکش آرام گرفته و نواهای حزن‌انگیز آشنا، تاب شنیدن صداهای سخت را برایشان آسان کرده است. پوسته مدرن و پر زرق و برق تهران حالا چنان لابه‌لای ریسه‌ها و آذین‌‌بندی‌های زربافت و لمه‌دوزی‌های سیاهش پنهان شده که لااقل برای ۱۰ روز میتوان خیال کرد که خاطر شهر آسوده است. محرم، تاریخ این شب‌های تهران ۱۳۹۸ را به قبل از سال۱۲۲۰ برده است؛ تهران دوران قاجار که اوج برافراشتن تکیه‌ها در شهر بود.
خیلی‌ها اولین تکیه تهران را «نفرآباد» می‌دانند. تکیه‌ای که در ظاهر حال و روزش خوب نیست اما اهالی شهرری همچنان پایبندش هستند و محرم نیامده، برپایش می‌کنند. نفرآباد حالا برای جنوبی‌های اصیل تهران فقط یک «تکیه» نیست، هویتی است که ۳۰۰ و اندی سال پیش، وجودشان را به این گذر گره زده است. تاریخ ساخت اغلب تکایای معروف به زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد.
همان قدر که روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی در دوران صفویان فراگیر شد، دوران اوج تکایا هم به «سلطان صاحبقران» پیوند خورده است. در این دوران ۵۰ تکیه در تهران شناسایی شده که حالا جز اندکی از آنها، مابقی هنوز هم جزو پرطرفدارترین‌هایند.
بزازها، افشارها و بربری‌ها، پامنار، پهلوان‌شریف، ارگ، چاله‌میدان، بازار، چاله‌حصار، چهل‌تن، حاجی وکیل، خشتی‌ها، خلج‌ها، خداآفرین، دباغ‌خانه، رضاقلی‌خان، زرگرها، درخونگاه، سادات‌اخوی، سرپولک، قمی‌ها و عودلاجان نام تکیه‌های معروفی است که این شب‌ها و روزها، راوی تاریخ مذهبی پایتخت در کمتر از ۲۰۰ سال پیش‌اند.
نمایش پرده‌های عاشورایی در تکیه شوفرها
تاریخ تکیه شوفرها به صد سال هم نمی‌رسد، حدود ۷۴سال پیش بود که شوفرهای خط تهران – کرج تصمیم گفتند تکیه‌ای را که زمانی برای دل خودشان به راه انداخته بودند در میدان قزوین همگانی کنند. تکیه‌ای که زمانی در یک کوچه نه‌چندان پر رفت و آمد برپا شده بود، کمی بعد نسل سوم شوفرها را هم پای منبر آورد و داخل یک گاراژ بالا رفت. ۱۰ شب تعزیه برگزار می‌کنند، هر راننده‌ای که گذرش به این سمت‌ها می‌افتد، اجازه نمی‌دهد نام تکیه شوفرها به این راحتی‌ها از تاریخچه تکیه‌های پایتخت حذف شود. شاید به همین دلیل هم باشد که احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران اولین تهرانگردی محرمش را به تکیه شوفرها اختصاص داده است.
او در این بازدید چندساعته، محسن هاشمی، رئیس شورا را هم با خود همراه می‌کند تا ویژگی بارز این تکیه را برای تهران‌نشین‌ها روایت کند. پرده‌های عاشورایی تکیه شوفرها جزو منحصر به فرد‌ترین پرده‌هایی است که تاکنون دیده شده است. مسجدجامعی می‌گوید که تاکنون در هیچ جا نمونه‌ای از این پرده‌های عاشورایی را ندیده است. او تأکید می‌کند که بهتر است این پرده‌ها ثبت و ضبط شود و آن را قاب کنیم تا بر اثر مرور زمان از بین نرود.
احمد مسجدجامعی در این بازدید به خانه مهدی طالعی‌نیا – از نقاشان مکتب قهوه‌خانه‌ای – رفت و از آخرین پرده او که هنوز تمام نشده، دیدن کرد. به‌گفته هنرمند این اثر، این پرده در ابعاد ۱.۵ تا ۴ متر کشیده شده و مانند همه پرده‌های عاشورایی نظم خاصی دارد، این پرده جامع‌ترین پرده عاشورایی است که از سفر مکه تا خرابه شام و دیدار با یزید را روایت می‌کند. این تابلو در سه طبقه زمین، دوزخ و آسمان طراحی شده است.
پامنبری در حسینیه بزازها
«پامنبری» حالا به یک اصطلاح رایج در مراسم‌های عزاداری تبدیل شده است. شاید بپرسید این لفظ از کجا آمده است؟ جواب، حسینیه بزازها است؛ حسینیه‌ای که ۱۴۱ ساله است و شهرتش از آنجاست که اولین حسینیه صنفی در تهران محسوب می‌شود. سخنران‌ها، نوحه‌خوان‌ها و روضه‌خوان‌ها هر کدام جای مخصوصی برای نشستن داشتند که بسته به سبک‌شان، علاقه‌مندان پای منبر آنها جمع می‌شدند. پامنبری دقیقاً از همین نقطه باب شده است.
اغلب تکیه‌های تهران شاید حال و هوایشان همانی باشد که چند صد سال پیش بود اما شکل و شمایلشان چندان حفظ نشده، مرور حوادث تاریخی و البته جمعیت بالای عزاداران در این سالها، چهره متفاوتی از تکیه‌ها را در مقایسه با گذشته نشانمان می‌دهد. اما از معدود تکیه‌هایی که هنوز سبک قدیمی خود را حفظ کرده و همچنان به همان روال سابق عزاداری‌ها را برگزار می‌کند، تکیه یا حسینیه سادات‌اخوی در پامنار است که در زمان آقامحمدخان قاجار به این اسم معروف شده است. این حسینیه شبیه ساختمان‌های قدیمی چند دری است که یک حیاط بزرگ در وسط دارد و اطراف با اتاق‌های تو در تو پر شده، هنگام عزاداری، زن‌ها در حیاط و مردها روی ایوان می‌نشینند و جالب این که منبر در میان خانم‌هاست. در این تکیه بعضی پرده‌ها قدمت ۱۴۰ ساله دارد. عزاداری در این تکیه هنوز هم به روال گذشته انجام می‌شود و سرتاسر تکیه با پرده‌ها و پارچه نوشته‌های دوران قاجار تزئین شده است.
تکیه دولت، خاستگاه تعزیه
تکیه دولت آن قدر معروف است که کمتر تهرانی اصیلی است که نامش را نشنیده باشد. تکیه‌ای در جنوب شرقی کاخ گلستان و در جنوب غربی کاخ شمس‌العماره که حالا دیگر اثری از آن باقی نمانده است. تکیه دولت تعزیه، آیین‌های سوگواری و روضه‌خوانی‌های ویژه‌ای را به چشم دیده است اما معماری آن هم یک شاهکار منحصر به فرد در دوران قاجار محسوب می‌شود.
تکیه دولت نماد تهران ناصری محسوب می‌شود. ناصرالدین شاه زمانی که از فرنگ برگشت، دستور ساخت این تکیه را داد. تکیه‌ای که ۵ سال برای ساخت آن زمان صرف شد و در نهایت از آن چه خواست ناصرالدین شاه بود، فاصله گرفت و به علت نارضایتی و اعتراضات متدینین از مرکز نمایش‌های غیر مذهبی به مرکز مذهبی ویژه مراسم روضه‌خوانی و تعزیه‌گردانی تغییر شکل داد.
از جنوب تهران که به سمت شمال تغییر مسیر بدهیم، باز هم این تاریخ تکیه‌هاست که آیین‌ها و رسوم عزاداری‌ها در محرم را از یک قالب ظاهری به یک مفهوم باطنی تغییر می‌دهد. تکیه نیاوران باز هم زمان ساختش به حدود ۱۵۰ سال پیش یعنی به دوران قاجار برمی‌گردد. تکیه‌ای که حالا تغییر شکل زیادی داده اما همچنان پابرجاست و به گفته برخی‌ها، قدیمی‌ترین تکیه فعال تهران هم نامیده می‌شود. لبه‌های ایوان هنوز چوبی و دست‌نخورده باقی مانده است. روی ایوان پایین، ایوان دیگری بنا شده که طبقه دوم تکیه محسوب می‌شود و زنان روی آن می‌نشینند. در اصلی تکیه نیاوران که بیش از سه متر ارتفاع دارد، از چوب گردو ساخته شده و همچنان خودنمایی می‌کند. مرشد اکبر و حاج اسدالله خیری از مداحان معروف این تکیه بودند.
تکیه تجریش، قدیمی‌ترین تکیه شمال تهران
از نیاوران که به سمت میدان تجریش حرکت کنید، بی‌شک از هر کس که سؤال کنید تکیه تجریش را نشان‌تان می‌دهد؛ تکیه‌ای قدیمی که آوازه‌اش به دوران قاجار می‌رسد؛ تکیه‌ای که حدود ۱۵ سال پیش در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از این جهت از بسیاری از تکیه‌های قدیمی جلوتر است. تکیه تجریش بنای خشتی آن دوران محسوب می‌شود که سیل سال ۶۶ تجریش، بنای آن را کامل از بین برد اما دوباره سرپا شد و هویت تاریخی خودش را از نو به‌دست آورد.
تکیه دزاشیب نیاوران و تکیه دربند از دیگر تکیه‌های معروف شمال تهران محسوب می‌شوند که سال ساخت آنها نیز به دوران قاجار برمی‌گردد.
تهران تکیه‌های قدیمی و معروف زیادی دارد که بیشتر آنها در دو محله عودلاجان و بازار قرار داشت. با این همه هنوز آمار مشخصی از تعداد دقیق تکیه‌ها و حسینیه‌ها در دست نیست. برخی آمارها از تعداد ۱۰ هزار تکیه در تهران حکایت دارد؛ آماری که احتمالاً با احتساب تکیه‌ها و حسینیه‌های جدید به دست آمده. حالا در اغلب کوچه‌ها و خیابان‌های تهران میتوان ردی از تکیه‌های تازه تأسیس، هیأت‌ها و موکب‌ها را دید که حال و هوای خاصی را در ایام محرم به شهر بخشیده‌اند.»
