سانتورینی تکه‌ای از بهشت روی زمین

یونان دارای تاریخی بسیار طولانی و درخشان در جهان است. این کشور به عنوان مهد تمدن مغرب زمین و زادبوم دموکراسی، فلسفه غرب، بازی‌های المپیک، علوم سیاسی و نمایشنامه‌نویسی در تاریخ شناخته می‌شود.

سانتورینی جزیره‌ای در دریای اژه در کشور یونان است که حدود ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی یونان قرار گرفته است. این جزیره ۷۴ کیلومتر مربع مساحت دارد و در فاصله ۱۲۷ مایلی دریایی از بندر پیرائوس واقع شده و جمعیتی ۱۵ هزار نفری را در خود جای داده است.

این جزیزه در اصل یک جزیره آتشفشانی است که در گروه جزار اسکاتلند قرار گرفته و برای مناطق زیبا و دراماتیکش شهرت جهانی دارد. سانتورینی یکی از شگفتی‌های طبیعی بزرگ جهان محسوب می‌شود و جاذبه اصلی آن دورنمای دریایی آن از جزیره است.

همانطور که گفته شد سانتورینی جزیره‌ای است که در نتیجه انفجار آتشفشان به وجود آمده که طی این انفجار مرکز استرونجیلی غرق و یک دهانه آتشفشانی با صخره‌های بلند در شرق آن ایجاد شده که اکنون نماد علامت تجاری سانتورینی نیز محسوب می‌شود. البته دیگر جزایر پیرامون سانتورینی دایره‌ای شکل بودن این جزیره را ثابت می‌کنند.

 

معماری این جزیره بسیار منحصر به‌ فرد است. بخشی از این جزیره را خانه‌های رنگی و بخش دیگری را خانه‌های سفید با سقف‌های آبی تشکیل داده‌ که تجلی رنگ‌های این خانه‌ها در دریای اژه بسیار چشم‌نواز است. سانتورینی نیم‌دایره‌ای شکل است که در نتیجه انفجار آتشفشان به وجود آمده است. این جزیره مشخصه‌های آتشفشانی همانند سنگ‌ها و دالان‌های عبوری را که بقایای انفجار آتشفشان بوده را همچنان حفظ کرده است.

از آنجایی که یونانیان طی قرن‌ها روستاهایی بر لبه‌های تیز آتشفشان‌های بلند سانتورینی بنا می‌کردند، باعث شد فضایی با نماهایی نفس‌گیر از تخته سنگ‌های صاف و خلیجی آبی زیبایی منحصر به‌ فردی به این منطقه داده شود و بازدیدکنندگان را شیفته خود کند.

از دیگر نقاط قابل توجه این جزیره می‌توان به «کالدرا» اشاره کرد که خلیجی کوچک و طولانی درون سانتورینی است. کالدرا بزرگ‌ترین خلیج به این شکل روی کره زمین است و صخره‌های بیرون آمده از آب کالدرا به ارتفاع ۳۰۰ متر چشم هر بیننده را خیره می‌کند.

سانتورینی

 

در همان نگاه اولیه به این جزیره می‌توان متوجه شد که چرا به سانتورینی، جزیره سفید یونان می‌گویند. سانتورینی را می‌توان تکه‌ای از بهشت دانست که از آسمان به زمین افتاده و از دور شبیه به تکه ای ابر است. قدم‌زدن در کوچه‌های سفید رنگ و تماشای خانه‌هایی که در، پنجره و سقف‌های آبی آن‌ها هارمونی زیبایی را با منظره دریا و آسمان به وجود آورده و سالانه گردشگران بسیاری را به واسطه چشم‌انداز خیره‌کننده، غروب‌های عاشقانه و سواحل شنی آتشفشانی شگفت‌انگیز به خود جذب می‌کند.

مرکز سانتورینی شهر تیرا یا فیرا است. ۱۳ روستا در این جزیره وجود دارد که اکثر آن‌ها سبک سنتی زندگی و حمل‌ونقل خود را حفظ کرده‌اند.

رفت‌وآمد کشتی‌ها به صورت مرتب از پیرائوس و کرت به سایر جزیره‌ها انجام می‌شود و وجود یک فرودگاه بین‌المللی در این شهر دسترسی گردشگران را به آن راحت‌تر کرده است.

سانتورینی

 

در قسمت شمالی سانتورینی دهکده‌ای خوش‌منظره با خانه‌های سفید خیره‌کننده وجود دارد که برخی از آن‌ها به بوتیک‌ هتل‌هایی مجلل با استخرهای بی‌کران و نمایی دیدنی تبدیل شده‌اند.

«اویا» نیز منطقه‌ای گردشگری است که بیشتر ثروتمندان در آن حضور می‌یابند. این دهکده عمدتا به منظره‌ شگفت‌انگیز غروبش مشهور است و گفته می‌شود زیباترین منظره غروب خورشید در جهان مخصوص این منطقه است.

البته به غیر از خانه‌های زیبا و مناظر طبیعی جزیره سانتورینی جاذبه‌های تاریخی دیگری نیز دارد. سایت باستان‌شناسی سانتورینی که پس از سال‌ها از زیر خاکستر بیرون آمده، این روزها میزبان گردشگران زیادی است. یکی از برجسته‌ترین کاوش‌های باستان‌شناسی در جزایر دریای اژه آکروتینی است که از سال ۱۹۶۷ میلادی به راه افتاده است.

آثاری از تمدن قرن چهار تا ۱۷ پیش از میلاد در این منطقه کشف شده است. همچنین خانه‌ بانوان که به دلیل کشف دیوارنگاره‌های آبرنگی از زنان نام گرفته و در طراحی داخلی آن از پاپیروس استفاده شده، از بناهای دیدنی این منطقه به شمار می‌رود. بسیاری از آثار کشف شده در آکروتینی در موزه‌ باستان ‌شناسی ترا به نمایش درآمده‌اند.

سانتورینی

 

 

کلیسای جامع ارتدکس از دیگر جاذبه‌های دیدنی سانتورینی به شمار می‌رود که در سال ۱۸۲۷ ساخته شده است. البته پس از زلزله‌ سال ۱۹۵۶ این کلیسا دوباره بنا شد. طاق‌ها، گنبد و مناره‌ زیبای کلیسا نمایی خیره‌کننده‌ای به کلیسا بخشیده است. این کلیسا با قرار گرفتن بر بلندی صخره‌ها نمایی دیدنی از شهر را به علاقه‌مندان ارزانی می‌دارد.

منبع: ایسنا

طبیعت و سازه‌های تاریخی در روستای گلابر زنجان

معماری روستا به‌صورت پلکانی و بر دامنه کوه ایجادشده است که شکوه خاصی به آن بخشیده است. قرارگیری آن در دامنه کوه باعث شده که دارای آب و هوایی سرد باشد به همین خاطر است که سفر به این روستا در فصول گرم سال می‌تواند بسیار لذت‌بخش و مفرح باشد.

این روستا علاوه بر جاذبه‌های طبیعی موجود در آن، آثار تاریخی متعددی را در آنجا می‌توانید مشاهده کنید. شغل مردان روستا اکثراً نانوایی است و زنان روستا نیز به ساخت ظروف سفالین می‌پردازند به‌ویژه بانوان روستای گلابر که با تکیه‌بر هنر خود نان‌آور خانه و روستا شده‌اند. تنورهای سفالینه و ظروف سفالی تولیدشده در این روستا برای آنان که شناختی از آن دارند یادآور نان تنوری و لبنیات محلی است که در دل خاک منطقه جا خوش می‌کنند.

تنورهای قد و نیم قد برای طبخ نان حاصل دست‌زنانی است که این روزها در دوره میان‌سالی سیر می‌کنند. تنورها سفالی را این روزها راهی خانه باغ‌ها یا نانوایی‌های سنتی گاه تا میانه و تهران می‌کنند. غالب این شهرت به سبب استفاده از خاک مرغوب و موی بز در ساخت این تنور است. نانوایی سنتی، باغ‌ها و حیاط‌ها مقصد این تنورهای کوچک و بزرگ است.

با کاوش‌های صورت گرفته در این محل، قدیمی‌ترین آثار به‌دست‌آمده از آن مربوط به دوره اشکانی است، ولی عمده آثار آن مربوط به دوره میانه اسلام به‌ویژه عهد سلجوقی است. وجود آثار تاریخی گوناگون در کنار طبیعت بکر و زیبای این منطقه، باعث شده است این روستا به روستای هدف گردشگری تبدیل شود.

گلابر روستایی زیبا و تاریخی با طبیعتی چشم‌نواز در ایجرود زنجان است که سد زیبای آن تفرجگاه مردم شهرستان است. این روستای پلکانی با چهل‌پله ساسانیان، مسجد تاریخی، سد گلابر، باغ‌ها و کوچه‌باغ‌ها مقصد مناسبی برای گردشگری است. صخره معروف به قیرخ ایاق (هزارپا) نیز در جنوب روستای گلابر قرارگرفته است.

سد گلابر در این منطقه جاذبه بی‌نظیری است که وجود صخره‌ها و دیوارهای بلند در اطراف آن چشم‌انداز منحصربه‌فردی به آن بخشیده است، در سد گلابر شرایط برای ورزش‌های آبی، صخره‌نوردی و ماهیگیری نیز فراهم‌شده است. فاصله آبادی تا شهر زنجان در حدود ۴۸ کیلومتر است. این سد بزرگ‌ترین سد شهرستان ایجرود و در حال حاضر استان زنجان است و از نظر اقتصادی و کشاورزی اهمیت زیادی برای این منطقه دارد.

در دامنه غربی این ارتفاعات، تل تاریخی مسجد جامع گلابر واقع است. این مجموعه از یک مسجد و یک خانقاه تشکیل‌شده که احتمال دارد بقعه باشد. مسجد دارای پلان مربع نسبتاً کوچکی است که دورتادور آن تا ارتفاع ۱.۵ متری از سنگ تراورتن ساخته‌شده و بر روی آن اسماء جلاله و اسامی ائمه اطهار (ع) و نام حضرت فاطمه (س) همراه با نقوش اسلیمی حکاکی شده است. مسجد گلابر تنها کتیبه و محراب سنگی استان را دارد که با توجه به نوع خطوط و نقوش آیات قرآنی خط کوفی مربوط به عهد سلجوقی است که نمونه گچی این‌گونه محراب در مسجد جامع قروه و سجاس نیز قابل‌مشاهده است. در حفاری انجام‌گرفته در محل، اثری از نوع سقف مسجد، پدیدار نشد اما با مشاهده سنگ‌های اطراف بنا و قراین موجود و مقایسه با بناهای هم‌ردیف آن چنین می‌نماید که سقف ابتدایی مسجد، گنبد مدوری بوده که به لحاظ‌عدم انسجام سنگ‌ها فروریخته و در دوره‌های بعدی، سقف با تیروتخته پوشیده شده است.

در این منطقه سه هکتار باغ مثمر درختان ایجادشده است و محوطه‌سازی به وسعت هشت هکتار انجام‌شده است. در جوار روستای گلابر کمپ‌هایی برای استفاده گردشگران احداث‌شده است. کمپ گردشگری گلابر از سال ۱۳۸۶ احداث آن از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان زنجان آغازشده است. این پروژه به دلیل احداث سد گلابر و سد مخزنی گلابر برای استراحت مسافرین احداث‌ شده است.

منبع: میراث آریا

شامی کباب خرم‌آبادی، غذایی لذیذ و سنّتی

مهارت پخت این غذای لذیذ در میان مردم منطقه، نسبت به پخت آن در دیگر نواحی ایران منحصر به فرد است. طبخ این نوع از شامی کباب – شامی کباب لری – شامل دو مرحله پخت می‌شود. مرحلۀ اول پخت و سرخ کردن کوفته‌های شامی و مرحلۀ دوّم پختِ مایۀ رب‌انار و گردو.

مواد لازم برای تهیه و پخت شامی کباب خرم آبادی: 

رب انار، سبزی شامی (سبزی‌های معطر شامل گشنیز، جعفری، شوید، مرزه و ترخون)، آرد نخودچی، گوشت چرخ کرده، پیاز، گردو آسیاب شده، تخم مرغ، نمک و فلفل و زرد چوبه.

طرز تهیه: 

مرحلّۀ اوّل: 

برای شروع پخت، ابتدا یک‌عدد از پیازها را پوست کنده و سپس رنده می‌کنند (بهتر است، آب آن گرفته شود). بعد، گوشت چرخ کرده، سبزی‌های خرد شده، آرد نخودچی، یک عدد تخم مرغ و ادویه و نمک را در ظرفی ریخته و وَرز میدهند، تا زمانی که مخلوطی صاف و یکنواخت به دست بیاید و مواد به اصطلاح به خورد هم برود. بعد از آماده شدن مواد اصلی شامی، در تابه‌ای مناسب به مقدار کافی روغن ریخته تا داغ شود. سپس مقداری از مایه شامی را برداشته- به اندازه‌ی یک نارنگی – و در کف دست باز و پهن کرده و آن را درون روغن سرخ می‌کنند. بهتر است یک سوراخ در مرکز شامی‌ها به وجود بیاید تا در زمان سرخ کردن آن‌ها، روغن به صورت یکنواخت به همۀ بخش‌های آن برسد.

مرحلّۀ دوم: 

مرحلّۀ دوم پخت شامی‌کباب خرم‌آبادی، مربوط به سس آن است. در تابه‌ای مناسب و بزرگ پیاز باقیمانده را نگینی خورد کرده و با کمی روغن سرخ می‌کنند، تا زمانی که نرم، سبک و طلایی شود، کمی زردچوبه اضافه کرده و آن را در پیازداغ تفت داده و سپس گردوی آسیاب شده- یا رنده شده- و یک قاشق آرد نخودچی را به آن اضافه کرده و می‌گذارند تا کمی با مخلوط گردو و پیاز داغ، تفت بخورد. در هنگام تفت گردو باید کاملا مراقب بود تا ته نگیرد و در نهایت تلخ مزه نشود. بعد از تفت گردو نوبت به اضافه کردن رب‌انار می‌رسد. رب انار را افزوده و با مابقی مواد خوب مخلوط می‌کنند. سپس یک لیوان آب به تابه اضافه و زیر اجاق را کم می‌کنند، تا گردوها روغن خود را پس داده و لعاب بدهند. حرارت زیاد برای به جوش آمدن سس باعث می‌شود که گردوها به اندازۀ لازم روغن پس ندهند. بعد از به جوش آمدن سس، شامی‌های سرخ شده را درون آن قرار داده و صبر می‌کنند تا با حرارت بسیار کم به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه بپزد و جا بی‌افتد. به دلیل ترش مزه بودن رب انار، در آخر به میزان دلخواه و ذائقه، شکر به مواد می‌افزایند. غذای لذیذ شامی کباب خرم آبادی آماده است.

شامی کباب خرم آبادی، هنوز هم در شهرستان خرم آباد به طور دایمی سرو می‌شود. رستوران‌ها و سالن‌های غذا خوری، از مکان‌هایی هستند که هر گردشگری در هنگام گردش در شهر حتماً سری به آنجا می‌زند. تهیّۀ انواع غذاهای سنتی در سالن‌های غذاخوری به عنوان غذا‌های اصیل منطقه، می‌تواند یکی از جاذبه‌ها ی گردشگری باشد. جذب گردشگر به نوبۀ خود یکی از دلایل رشد اقتصادی جامعه است.

این غذا بسیار لذیذ و البته مقوی است. رب انار به عنوان چاشنی در شامی کباب لرستانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این رب در اثر جوشیدن و غلیظ شدن آب انار به دست می‌آید و خاصیت بسیار زیادی برای سلامتی بدن دارد. رب انار حاوی کربوهیدرات، سدیم، پتاسیم، فیبر، آهن، منیزیم، منگنز، اسید فولیک، پلی فنول، اسید اولایژیک، قند، ویتامین A، گروه ویتامین B، B۱، B۲، B۳، B۶، C، E است. رب انار برای افرادی که فشار خون بالا دارند بسیار مفید است. این رب، موجب کاهش کلسترول بد خون شده و از رسوب چربی در عروق جلوگیری می‌کند. همچنین، خواص گوشت و سبزیجات به کار رفته در شامی کباب و طعم، بافت و عطری که دارند، بسیار حائز اهمیت است. باید به این نکته اشاره کرد که استان لرستان به عنوان یکی از صادر کنندگان انار در ایران به شمار می‌رود و رب انار مورد مصرف معمولاً از انارستان‌های بومی تهیه می‌گردد.

اگرچه این غذای سنتی همچنان در بین اقشار مردم استفاده می‌شود، ولی ضرورت حفظ و نگهداری این میراث ناملموس به عنوان پیشینه‌ای از گذشتگان ما و استمرار استفاده و پخت آن در آینده امری اجتناب ناپذیر است. به دلیل تغییر ذائقۀ جوانان و تمایل به غذاهای فست فود و دوری از غذاهای سنتی امکان فراموشی این غذای لذیذ در آینده، دور از ذهن نیست.

* گزارش از زهره رستگارفرد، کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی

صدای جفتی بارزترین نوای جنوبی

نوع ابتدایی جفتی «کلم» نامیده می‌شده و به‌صورت یک عدد نی به‌کار رفته است و ظاهراً این ساز به‌مرور در منطقه تغییر شکل یافته و به شکل مضاعف جفتی درآمده که بر روی هر نی قمیشی سوار می‌شود.

از ویژگی‌های شاخص این ساز این است که فقط در جشن‌ها، عروسی‌ها و حتی برخی بازی‌های بومی مورداستفاده قرار می‌گیرد و دیگر اینکه رطوبت در میزان صدای آن نقش دارد. در هرمزگان ساز نی جفتی به‌هیچ‌وجه در مراسم عزا استفاده نمی‌شود.

جفتی از سازهای ویژه منطقه است و به عبارتی صدای جفتی از بارزترین نواهای جنوبی است که در هر نقطه از خطه جنوب اعم از جنوب غربی و شرقی، یا هرمزگان به‌عنوان مرکزیت جنوب ایران، صدای خود را در اشکال یا ساختارهای مختلف نمایان ساخته است.

طریقه ساخت سر نی جفتی (پی کک سر قلم) 

در اولین مرحله بعد از انتخاب نی مناسب ازنظر قطر و باریک بودن ساقه نی در اندازه (حدود ۶ سانتی‌متر) برش داده می‌شود. ابتدا برای تسلط بیشتر نی را ازیک‌طرف به‌وسیله دست چپ یا راست و از طرف دیگر با انگشت بزرگ‌پا مهار می‌کنند و وسیله برش را در حدفاصل وسط نی قرار می‌دهند و یک برش عرضی تا نیمه قطر نی به وجود می‌آورند. بعدازآن وسیله برش را آرام به سمت بالای نی برده و برش طولی که نصف نی را در برمی‌گیرد (حدود یک سانتی‌متر) مانده به انتهای نی ایجاد می‌کنند.

در مرحله دوم قسمت بالای سر نی جفتی که برش داده‌شده به‌آرامی و بامهارت نازک می‌کنند تا بدین‌وسیله ارتعاش صدا ایده آل‌تر و واضح‌تر شود. البته استادکار در این موارد باید مهارت خاص داشته باشد که نی مربوطه در حین انجام کار شکسته نشود.

در آخرین مرحله لبه برش خورده شده سر نی جفتی در لای پارچه قرار داده می‌شود و عمل ساییدن برای تولید صدای بهتر صورت می‌گیرد. سپس کوک آن‌که نخ ساده است در بالای سر نی جفتی بسته می‌شود. کوک تشکیل‌شده از ۶ لایه نخ که توسط آب دهان خیس شده و با دودست تابانده می‌شود و بر بالای نوک سرنی جفتی بسته می‌شود و گره کوک معروف به گره سر جهله‌ای است.

طریقه ساخت نی جفتی

در اولین مرحله بعد از انتخاب و خشک‌کردن ساقه نی، برش نی صورت می‌گیرد. سازنده در انتخاب ساقه نی نهایت دقت را ازنظر ضخامت و قطر متوسط آن و قرار نگرفتن بندها یا گره‌های نی در وسط ساقه نی به عمل می‌آورد.

ساقه نی را حدود در اندازه ۲۰ الی ۲۳ سانتی‌متر به صورتی که دو بند گره آن‌یکی در ابتدا و دیگری در انتهای آن قرار گیرد، برش داده می‌شود. سپس بر روی هر ساقه نی، هفت سوراخ که مجموعاً بر روی دو ساقه نی بالغ‌بر ۱۴ سوراخ است علامت‌گذاری می‌شود. مقیاس اندازه‌گیری و فاصله ایجادشده بین هر سوراخ با سوراخ بعدی به‌وسیله سر نی جفتی (پی کک قلم) منظور قسمتی که برش خورده برای تولید صدا انجام می‌شود که حدوداً ۳ سانتی‌متر است.

در مرحله دوم، دو ساقه نی را کنار یکدیگر با نخ بسته و درز بین دو نی را با موم پر می‌کنند. در این حالت دو نی کاملاً به یکدیگر چسبیده و در موقع نواختن آن از هم فاصله می‌گیرند و از کوک خود خارج نمی‌شود. در قسمت پایین نی جفتی حدوداً ۳ سانتی‌متر بریده می‌شود. البته نصف آن به‌صورت اریب درمی‌آید و به آن دم قاشق گفته می‌شود.

در مرحله سوم جهت سوراخ کردن میخ بزرگی را کاملاً داغ‌کرده و سوراخ‌های علامت‌گذاری شده را یکی بعد از دیگری ایجاد می‌کنند. جالب‌توجه است که درون نی را برای پاک کردن و تولید صدای بهتر از یک نوع سوهان سنتی که دُم سفره‌ماهی (در گویش بندری دُم پو) است بعد از جدا ساختن و خشک‌کردن کامل استفاده می‌شود.

نی جفتی به لحاظ اینکه از دو نی به هم چسبیده و دو عدد سر نی ساخته‌شده، استاد نی ساز بعد از ساختن نی و سر نی‌ها در محله اول سر نی را بر روی یکی از نی‌ها قرار می‌دهد و در آن می‌دمد و در هنگام نواختن به صدای ایجادشده به‌دقت گوش فرا می‌دهد و در مرحله دوم سر نی را به نی بعدی منتقل می‌کند و در آن می‌دمد. بدین‌وسیله دو نی و سر نی ساخته‌شده را کاملاً تست می‌کند که هم‌صدا بوده و دارای صدای خارج یا یکی زیر و دیگری بم نباشد و بعد از اطمینان کامل از یک‌صدا بودن کار ساخت نی به پایان می‌رسد.

خالو قنبر

قنبر راستگو که بانام خالو قنبر نیز شناخته می‌شود، متولد میناب است. او یکی از نوازندگان شناخته‌شده‌ی ساز جفتی در ایران و جهان است.

به گفته خودش موسیقی را با گوش کردن یاد گرفته است. تقریباً ۱۲ساله بود که با ساز جفتی آشنا شد، مینو گلستونن اولین شعری بود که در سن ۲۰ سالگی سرود.

قنبر راستگو هیچ‌گونه سواد تحصیلی ندارد اما با این بی‌سوادی اشعار ماندگاری را برای هرمزگان سروده که هیچ‌گاه از یاد و خاطره مردم این سرزمین نمی‌رود. مینو گلستونن، گامنی، ای شمع تو مسوز، ماهی گیری بو کارم، از بندر تا مینو خیابون کشی نو، شمال هندن خاش هندن، مث مار اخاریم توو ازجمله اشعار خاطره‌انگیز این هنرمند جنوبی است.

قنبر راستگو ضمن وفاداری به موسیقی منطقه، شاید تنها بازمانده نسلی است که موسیقی ناب جفتی را سینه‌به‌سینه به یکدیگر رسانده‌اند.

در پنجمین اجلاس کمیته ثبت میراث ناملموس، شیوه نوازندگی نی جفتی قنبر راستگو در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت ملی شد.

منابع:

– محمد جلالی‌نیا، پژوهش موسیقی سنتی هرمزگان، ۱۳۷۸-۱۳۷۷

– همایون حاج‌محمدحسینی، شناسایی و معرفی موسیقی و سازهای بومی و محلی استان هرمزگان، ۱۳۸۶

* گزارش از صدیقه غلامی

* عکس از حسن بردال

زندگی مسالمت‌آمیز مردم چینچورو با مومیایی‌های ۷هزارساله

مومیایی چینچورو در موزه دانشگاه تاراپاکا قرار دارد. این مومیایی مربوط به یک پسربچه بین شش تا هفت‌ساله است و آزمایش‌های رادیوکربنی نشان می‌دهد که قدمت آن بیش از ۴۱۰۰ سال است. شهر آریکا در مرز پرو، بر روی تپه‌های شنی صحرای آتاکاما، خشک‌ترین بیابان جهان، ساخته شده است. اما مدت‌ها قبل از اینکه شهر ساحلی در قرن شانزدهم تأسیس شود، این منطقه محل زندگی مردم چینچورو بوده است.

فرهنگ مردم چینچورو در ماه ژوئیه، زمانی که سازمان فرهنگی سازمان ملل متحد صدها مومیایی حفظ‌شده توسط آن‌ها را به فهرست میراث جهانی خود اضافه کرد، رسانه‌ای شد.

مومیایی‌های چینچورو برای اولین بار در سال ۱۹۱۷ توسط باستان‌شناس آلمانی، ماکس اوهله، که برخی از اجساد را در یک ساحل پیدا کرده بود، ثبت شد. اما تعیین سن آن‌ها چند دهه به طول انجامید.

آزمایش‌های قدمت رادیوکربنی در نهایت نشان داد که این مومیایی‌ها بیش از ۷هزار سال قدمت داشتند، یعنی دو هزار سال پیش‌تر از مومیایی‌های مصری که شهرت بیشتری در میان مردم داشتند.

در فرهنگ مردم این منطقه اعتقاد بر این بود که مومیایی کردن به عنوان راهی برای زنده نگه داشتن خاطرات مردگان است. با معلوم شدن سن این مومیایی‌ها، می‌توان نتیجه گرفت مومیایی‌های چینچورو قدیمی‌ترین شواهد باستان‌شناسی شناخته شده از اجساد مومیایی شده توسط بشر باشند.

برناردو آریازا، انسان‌شناس، می‌گوید: «مردم چینچورو فرایند مومیایی را برای اولین بار خودشان انجام دادند. آن‌ها از این روش برای دفن و حفظ اجساد استفاده کردند، نه اینکه مردگان را برای مومیایی شدن طبیعی در آب و هوای خشک رها کنند. اگرچه برخی از اجساد که به طور طبیعی مومیایی شده‌اند نیز در این مکان‌ها یافت شده است.»

او در ادامه توضیح می‌دهد که برش‌های کوچکی روی بدن ایجاد می‌شدند تا اعضای داخلی را خارج کنند. سپس حفره‌ها خشک می‌شدند و پوست جسد نیز کنده می‌شد.

سپس مردم چینچورو قبل از استفاده از نی برای دوختن پوست، بدن را با الیاف و چوب‌های طبیعی پر می‌کردند تا صاف و توپر بماند. آن‌ها همچنین موهای سیاه و ضخیم را روی سر مومیایی می‌چسباندند و صورت آن را با خاک رس و ماسکی با سوراخ‌هایی برای چشم‌ها و دهان می‌پوشاندند.

در نهایت، بدن اجساد به رنگ قرمز یا سیاه با استفاده از رنگدانه‌های مواد معدنی، خاک سرخ، منگنز و اکسید آهن رنگ‌آمیزی می‌شده است.

آریازا می‌گوید: «روش‌ها و رویکرد مردم چینچورو در مومیایی کردن تفاوت قابل توجهی با مصریان داشت. مصریان نه تنها از روغن و باند استفاده می‌کردند، بلکه در روند مومیایی‌سازی اعضای بدن جسد نخبگان نیز محفوظ بود، در حالی که مردم چینچورو مردان، زنان، کودکان، نوزادان و حتی جنین‌ها را بدون توجه به وضعیتشان مومیایی می‌کردند.»

زندگی با مردگان

با صدها مومیایی که در قرن گذشته در آریکا (منطقه‌ای د ر شیلی) و سایر مکان‌ها پیدا شده‌اند، مردم محلی یاد گرفته‌اند در کنار و حتی در بالای گورستان‌های پر از مومیایی زندگی کنند.

کشف بقایای انسان در حین کار ساختمانی یا بیرون کشیده شدن تعدادی از مومیایی‌ها توسط سگ‌های شکاری چیزی است که مردم بومی آن را به وفور تجربه کرده‌اند. اما تا مدت‌ها آن‌ها متوجه نبودند که این بقایای باستانی چقدر مهم هستند.

جانینا کامپوس فوئنتس، باستان‌شناس، می‌گوید: «گاهی اوقات ساکنان منطقه به ما داستان‌هایی می‌گویند که چگونه بچه‌ها از جمجمه‌ها برای فوتبال استفاده می‌کردند و لباس‌ها را از تن مومیایی‌ها در می‌آوردند، اما اکنون می‌دانند که وقتی چیزی پیدا کردند به ما گزارش دهند.»

آنا ماریا نیتو و پائولا پیمنتل، انجمن‌هایی را در نزدیکی دو مکان حفاری رهبری می‌کنند و با گروهی از دانشمندان دانشگاه محلی تاراپاکا همکاری نزدیکی داشته‌اند تا به جامعه کمک کنند اهمیت فرهنگ چینچورو را درک کرده و اطمینان حاصل کنند از مکان‌های ارزشمند مراقبت می‌شود. آن‌ها از اینکه یونسکو اهمیت فرهنگ چینچورو را به رسمیت شناخته است، هیجان‌زده هستند.

در حال حاضر طرح‌هایی برای موزه محلی وجود دارد؛ جایی که ردیف‌هایی از بقایای چینچورو زیر شیشه‌های تقویت‌شده قرار داده شده تا بازدیدکنندگان بتوانند به آن نگاه کنند. اکنون تنها بخش کوچکی از ۳۰۰ مومیایی چینچورو به نمایش گذاشته شده است. بیشتر آن‌ها در موزه باستان‌شناسی سان میگل دو آزاپا نگهداری می‌شوند.

مسئولان در حال برنامه‌ریزی برای ساخت یک موزه بزرگتر در این سایت هستند تا مومیایی‌های بیشتری را در خود جای دهد، اما بودجه کافی نیز برای اطمینان از نگهداری صحیح آن‌ها لازم است تا خراب نشوند.

آریازا و جانینا کامپوس، یکی از باستان‌شناسان محلی، نیز متقاعد شده‌اند که آریکا و تپه‌های اطراف گنجینه‌های زیادی را در خود جای داده‌اند که هنوز کشف نشده‌اند. اما، دانش و کاردانی بیشتری برای یافتن آن‌ها مورد نیاز است.

شهردار جراردو، اسپیندولا روخاس، امیدوار است افزودن مومیایی‌ها به فهرست میراث جهانی باعث رونق گردشگری و جذب سرمایه‌های اضافی شود.

او همچنین تاکید می‌کند: «هر گونه توسعه باید به شیوه صحیح و با همکاری جامعه و حفاظت از سایت‌ها انجام شود. برخلاف رم که بر روی بناهای تاریخی قرار دارد، مردم آریکا بر روی بقایای انسان زندگی می‌کنند و ما باید از مومیایی‌ها محافظت کنیم. در حال حاضر، قوانین شهری وجود دارد و باستان‌شناسان در هر زمان که کار ساختمانی انجام می‌شود حضور دارند تا مطمئن شوند که بقایای گران‌بها دچار آسیب نمی‌شوند.»

او معتقد است برخلاف برخی از مناطق دیگر شیلی، جایی که تورگردانان و شرکت‌های چندملیتی زمین خریداری کرده‌اند تا از مکان‌های گردشگری سود ببرند، میراث آریکا باید در دست مردم آن باقی بماند و به نفع جامعه محلی باشد.

رئیس انجمن محله، آنا ماریا پریتو، معتقد است که شهرت تازه کشف شده مومیایی‌ها به نفع همه خواهد بود.

او می‌گوید: «اینجا یک شهر کوچک و صمیمی است. ما می‌خواهیم گردشگران و دانشمندان از سرتاسر جهان بیایند و در مورد فرهنگ باورنکردنی چینچورو که ما در تمام عمر خود با آن زندگی کرده ایم، چیزهای تازه‌ای یاد بگیرند.»

* ترجمه: آناهیتا رشیدی

مسجد خانم زنجان، ترکیبی از عشق و اصالت هنر ایرانی

بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد و تزیینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزیین آجر کاشی و محرابی زیبا با تزیینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا است. تزیینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیش‌تر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام‌شده است. اخیراً بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت‌ها و تعمیراتی صورت گرفته است.

در یکی از قدیمی‌ترین کوچه‌های شهر زنجان، در مرکز شهر که هنوز هم‌شکل و شمایل قدیمی خود را حفظ کرده است، یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر قرار دارد که بر طبق کتیبه موجود بر سر آن متعلق به دوران قاجار است و در سال ۱۳۲۳ هجری قمری توسط استاد اسماعیل بنا ساخته‌شده است. مسجد خانم زنجان در غرب سبزه‌میدان واقع بوده و خیابان امام زنجان از جنوب آن می‌گذرد. مسجد جامع زنجان نیز در این خیابان و در شرق سبزه‌میدان قرار دارد و فاصله چندانی با این بنا ندارد.

مسجد رسول‌الله نیز که از مساجد معتبر زنجان است. بافاصله کمی از مسجد خانم در غرب آن قرارگرفته است؛ و یکی از دلایل‌عدم رونق این مسجد قرارگیری‌اش در میان این دو مسجد معتبر شهر است که جماعت را جذب خود می‌کنند.

مسجد خانم زنجان در بافت قدیمی مجاور سبزه‌میدان قرارگرفته است. از راه‌های متعددی امکان دسترسی به آن است. در حالت کلی می‌توان این راه‌ها را به دودسته تقسیم کرد. راه‌هایی که از میدان منشعب می‌شوند و درواقع دسترسی منطقه‌ای را به بنا ممکن می‌سازد. این مسجد فاقد گنبد بوده است و بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد جهت سکونت طلاب علوم دینی و تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزئینات آجر و کاشی و محراب زیبا با تزئینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون‌دار، از ویژگی‌های خاص این بنا به شمار می‌رود. تزئینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیشتر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام‌شده است.

ساختمان مسجد خانم در سال ۱۳۲۳ ه. ق. در دوره قاجارِ ساخته‌شده است. این مسجد در خیابان امام، کوچه فخیم الدوله واقع گردیده است. بنای این مسجد بنا بر کتیبه منقوش سر در آن در سال ۱۳۲۳ ه. ق. ساخته‌شده و مؤسس آن جمیله خانم فرزند سید یدالله ذوالمتار بن حسینقلی و همسر رضا قلی خان فخیم الدوله است. بنا را به‌صورت یک مسجد – مدرسه به انضمام یک مدرسه در نزدیکی عمارت خود بنا نمود. شرایط وقف نامه نیز بسیار دقیق و شامل تمام هزینه‌های جاری این مسجد-مدرسه بوده است. به‌موجب وقف نامه موجود آن را در ۲۲ محرم سال ۱۳۲۶ وقف کرد و دختر خود قمر تاش خانم را مولی آن قرارداد. پس از وی پسر او احمدخان منبع الدوله تولیت آن را بر عهده گرفت والان تقی‌خان ذوالفقاری فرزند احمدخان متولی بنا است. وقف نامه مسجد خانم به‌صورت طوماری در ابعاد ۲۲×۷۵ سانتی‌متر که در ۱۱۱ سطر به خط زیبای نسخ و نستعلیق نوشته‌شده است. دورتادور نوشته با جدول و شمسه بالای سند تذهیب‌کاری شده و ۱۴ نفر مهر تائید برسند زده ولی بازخوانی ۱۱ مهر میسر و بقیه مهرها ناخوانا و یا کمرنگ بودند.

مسجد خانم

جمیله خانم شرایطی برای موقوفه در نظر گرفته بود که اهم آن شروط بیتوته و اقامت در مسجد به‌منظور تحصیل علم است. وی همچنین یک‌دانگ از شش‌دانگ ده سهرین از قراء زنجان رود خمسه را در وقف نامه به‌عنوان قباله این موقوفه معین نموده است؛ و درآمد آن را به ترتیب اولویت برای مخارج زیر مقرر داشته است:

۱- تعمیر و نگهداری مسجد-مدرسه ۲- دادن مواجب امام، طلاب، محصلین، مدرس، خادم، مکبر، متصدی، مباشر، برف‌انداز روشنایی مسجد و جاروب آن. ۳- برگزاری مراسم دهه محرم و شب‌های قدر ماه رمضان ۴- در صورت باقی ماندن در پایان سال پس‌انداز آن جهت خرید ملکی که به‌عنوان رقیه این بنا مورداستفاده قرار گیرد. بند یک دارای بیشترین اولویت است؛ و بندهای سه و چهاردر شرایطی قابل‌اجرایند که پس از به اجرا گذاردن بندهای یک و دو مبالغی مانده باشد. به مجوز بند چهار بعدها مزرعه‌ای بنام نوهیل نیز خریداری‌شده و به رقابت این بنا افزوده‌شده است.

عناصر تشکیل‌دهنده مسجد خانم زنجان

ورودی

فضای ورودی، فضای انتقالی یا حد واسط بین بیرون و درون بناست؛ که به سبب قرارگیری در کنار معبر یا مکان عمومی دیگری به این مکان پیوند می‌خورد. ورودی‌ها از عناصر مختلفی تشکیل می‌شود؛ که تسلسل آن‌ها این مکان را به وجود می‌آورد. ورودی در این بنا فضای خارج را از طریق یک جلوخان و یک هشت با صحن مسجد، مدرسه مرتبط می‌سازد.

جلوخان ورودی

با عقب‌نشینی ورودی نسبت به امتداد معبر اصلی جلوخان کوچکی در محل ورودی بنا ایجادشده است؛ که تضاد آن با جداره یکنواخت شمالی بنا بر تأکید بر این قسمت بنا می‌افزاید و از معدود بخش‌های مسجد است؛ که از تزیینات شبیه به قسمت‌های داخلی استفاده‌شده است.

مسجد خانم

 

هشتی

هشتی یا کریاس فضایی است که بلافاصله پس از درگاه قرار می‌گیرد؛ و در مسیر ورود حالت نقطه مکثی دارد. هشتی این بنا به‌صورت هشت‌ضلعی کشیده است که کشیدگی آن در جهت محور شمالی- جنوبی بوده که علاوه برنشان دادن نقطه مکث با کشیدگی این قسمت مسیر حرکت را نیز نشان می‌دهد. سقف این فضا کاربندی شده و با کاشی تزیین‌شده است، هشتی به‌عنوان رابط بیرون را به‌وسیله دو پله به حیاط که سطح آن پایین‌تر است پیوند می‌دهد. درواقع واسط میان حیاط و هشتی در این بنا سطحی است که روزنی به‌عنوان محل عبور در میانه آن وجود دارد؛ که خود در وسط نمای ضلع شمالی حیاط قرارگرفته است. این سطح از طریق تفاوت رنگ کاشی (زردرنگ) نیز در ارتفاع بیشتر این قسمت نسبت به سایر قسمت‌ها خود را نشان می‌دهد.

مسجد خانم در داخل بافت تاریخی شهر زنجان و در ضلع غربی خیابان سبزه‌میدان واقع‌شده و در اردیبهشت ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

سفری در تاریخ قدیمی‌ترین کلیسای مریم مقدس

کلیسای مریم مقدس تبریز باگذشت قرن‌ها، هنوز هم یکی از مهم‌ترین مکان‌های مذهبی تبریز برای مسیحیان است که تمامی جشن‌ها و مراسم‌های معنوی خود را در این کلیسا برگزار می‌کنند. این کلیسا ازجمله کلیساهای قابل بازدید تبریز برای گردشگران است که سبک معماری و زیبایی آن چشمان هرکسی را به خود خیره می‌کند.

کلیسای سنت ماری یا همان مریم مقدس تبریز توسط جامعه ارامنه شهر تبریز اداره و نگهداری می‌شود. غسل تامید، مراسم ازدواج، مراسم تدفین، مراسم‌های ملی و مذهبی ازجمله مراسم‌هایی هستند که در این کلیسای زیبا و قدیمی انجام می‌شوند. علاوه بر این‌ها، بنای ساختمانی فوق‌العاده کلیسای سنت ماری نیز، زبان را به تحسین می‌گشاید.

کلیسای قدیمی مریم مقدس تبریز، مَقرّ اُسقُف اعظم

کلیسای مریم مقدس تبریز برای سال‌های زیادی به‌عنوان مَقرّ اُسقُف اعظم ارامنه آذربایجان محسوب می‌شد. معماری و ساختمان زیبای این کلیسا به‌گونه‌ای است که شما در نگاه اول خود را در میان قصر تصور خواهید کرد. هیئت همتایان ارمنی در جلسه‌های کلیسا شرکت می‌کنند که در امر نگهداری و اداره آن بسیار تأثیرگذار است.

کلیسای مریم مقدس

پلان معماری کلیسای مریم مقدس در شهر تبریز

این مکان مذهبی تبریز برای گردشگرانی که از کشورهای خارجی به تبریز می‌آیند بسیار حائز اهمیت است، زیرا می‌توانند تمامی مراسم‌های مذهبی خود را در این کلیسا انجام دهند. پی‌ریزی بنای کلیسا از سنگ‌آهک بوده و دیواره‌های آن از سنگ و آجر، همچنین طاق آن نیز با آجرهای زیبا ساخته و طراحی‌شده است.

معماری کلیسا به سبک معماری ارمنی، با پلانی صلیبی‌شکل، است که گنبد مرکزی آن روی چهارستون قطور سنگی قرارگرفته است. در بالای در ورودی، روی کتیبه مرمری کوچکی، به خط و زبان ارمنی تاریخ تأسیس کلیسا نوشته‌شده است. در ورودی اصلی کلیسا، هشت ستون سنگی اتاقی را شکل داده‌اند که روی آن دو ناقوس کلیسا نصب‌شده است. داخل کلیسا، همانند اغلب کلیساهای گریگوری (ارمنی)، چهارستون قطور سنگی هست که گنبد مرکزی روی آن قرار گرفته است.

داخل کلیسا تصاویر زیبایی از حضرت مریم، حضرت عیسی و حواریون و قدیسان مسیحی به چشم می‌خورد. از چهار پرده نقاشی شده بالای چهارستون اصلی، دو پرده براثر رطوبت کاملاً از بین رفته‌اند و دو پرده باقی‌مانده بر دیوار شمالی و جنوبی قرار داشتند. چهار تابلو نقاشی اصلی (تاریخی) روی چرم اجرا و سپس بر سطح دیوار چسبانده شده بود. اکنون دیگر آن نقاشی‌ها وجود ندارند و نقاشی‌های حاضر روی کرباس کارشده که از این لحاظ کلیسا را بین کلیساهای ایران خاص کرده است.

به نقاشی‌هایی که روی پارچه کرباس انجام می‌شود و سپس بر دیوار چسبانده می‌شود اصطلاحاً دیوارنگاره بوم پارچه می‌گویند. در این حالت نقاشی روی کرباس جزئی از معماری شده و جدا شدن از محل اصلی تمامیت و اصالت اثر را خدشه‌دار می‌سازد. کلیسای مریم مقدس تبریز به همراه کلیساهای وانک و مریم اصفهان از معدود کلیساهای ایران هستند که دیوارنگاره بوم پارچه دارند

کلیسای مریم مقدس تبریز به همراه کلیساهای وانک و مریم اصفهان از معدود کلیساهای ایران هستند که دیوارنگاره بوم پارچه دارند.

دیوارنگاره بوم پارچه از عصر رنسانس در اروپا شروع شد اما نقاشی‌های این کلیسا نسبتاً جدید هستند؛ پس‌ از آن که نقاشی‌های قدیمی از بین رفت، خلیفه‌گری وقت، استادکاری به نام آندرانیک سیمباریان را از ارمنستان به ایران دعوت کرد و او از روی پرده‌های قدیمی، چهار پرده فعلی کلیسا را کشید و در زیر گنبد در قسمت پا طاق نصب کرد.

سبک مینیاتوری تصاویر متعلق به حدود اواخر قرن دوازدهم هجری (۱۸۰۰ میلادی) به بعد در ایران است. دیوارنگاره‌های بوم پارچه کلیسا با تکنیک رنگ و روغن و به شیوه اروپایی کشیده شده‌اند.

طول این کلیسای قدیمی ۱۶ متر و عرض آن ۱۴ متر است. یک ناقوس در ناقوس خانه کلیسا وجود دارد که توسط ۴ ستون مربع شکل نگهداری می‌شود. در این چهارستون چهار طاق وجود دارد که بیانگر نقاشی‌هایی از داستان انجیل (کتاب مقدس مسیحی‌ها) حضرت عیسی (ع) و حضرت مریم (س) است.

خیمه‌ای که در کلیسای مریم تبریز ساخته‌شده سبک معماری ارمنی دارد که برخی قسمت‌های آن متعلق به قرن ۱۲ میلادی است. علاوه بر این موارد ساختمان‌های الحاقی دیگری در منطقه وسیعی از کلیسا پراکنده‌شده‌اند. در این بنای مذهبی سنگ‌قبرهایی از اشخاص برجسته وجود دارد.

قدیمی‌ترین سنگ‌قبر این کلیسای قابل بازدید تبریز مربوط به قرن شانزدهم میلادی است. کلیسای مذکور دارای یک لولای سنگی بوده که با توجه به تزئین، نوع طاق و مشخصات معماری می‌توان آن را به قرن ۷ هجری قمری (۱۳ میلادی) هم‌زمان با دوره ایلخانیان نسبت داد.

کلیسای مریم مقدس

تخریب کلیسای مریم مقدس با زلزله تبریز

ساختمان این کلیسا پس از زلزله ۱۱۶۰ هجری شمسی یا همان سال ۱۷۸۰ میلادی به‌کلی تخریب شد. نه‌تنها کلیسای مریم مقدس بلکه تمام شهر به ویرانه‌ای تبدیل شد. ساختمانی که در حال حاضر وجود دارد مربوط به عصر صفویه است و در آن زمان‌بر روی ویرانه‌های قبلی کلیسا، ساختمان جدید با همان طرح قبلی ساخته شد.

موزه ارامنه تبریز

موزه ارامنه از موزه‌های کمتر شناخته‌شده و جاهای دیدنی تبریز است که در محل این کلیسا قرار دارد. این موزه دارای آثار و اشیای تاریخی زیادی است که بعضی از این وسایل با تاریخ و فرهنگ ارامنه گره‌خورده است که از این نظر برای ارامنه از اهمیت زیادی برخوردار است. این موزه زیر نظر خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان اداره می‌شود که به همین خاطر به موزه کلیساهای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان نیز معروف است.

مجموعه اشیای موزه ارامنه تبریز

انواع کتاب‌های چاپی و خطی تاریخی در این موزه نگه‌داری می‌شود که به زبان‌های ارمنی، فارسی و عربی هستند.

کتاب‌های به زبان ارمنی در این موزه، ۳۵ جلد از کتاب‌های خطی هستند که روی پوست آهو و در قالب خط عبری نوشته‌شده‌اند. همچنین کتاب‌هایی مانند خمسه نظامی، ذخیره خوارزمشاهی، معراج النبوه و ترجمه کتاب مقدس به زبان ارمنی از کتاب‌های تاریخی و مهم هستند که در این موزه حفاظت می‌شوند.

موزه ارامنه دارای وسایل قدیمی نیز است که از میان آن‌ها می‌توان به نگین‌ها، سکه‌ها، مجسمه‌ها، زیورآلات، پارچه‌ها، میز و صندلی (برجای‌مانده از سال ۱۷۲۸ میلادی)، صلیب‌های قدیمی زیبا، لباس‌های رهبران ارامنه، تاج‌های پادشاهی، طومارها، فرمان‌ها، تابلوهای نقاشی، سلاح‌ها، عصاها، ظروف نقره‌ای، مسی، سفالی، چینی، بلورآلات، زینت‌آلات، هنر چوبی، ناقوس و زنگ‌های قدیمی اشاره کرد.

این وسایل قبلاً نزد خانواده‌های ارمنی بود که پس از گذشت زمان همه‌ی آن‌ها جمع‌آوری‌شده و به موزه انتقال‌یافته است.

بعضی از وسایل این موزه برای ارامنه خیلی مهم است، علت آن‌هم پیوند داشتن این وسایل با تاریخ و فرهنگ ارامنه است. ازجمله این وسایل، صندلی منبت‌کاری مخمل‌پوش شده‌ای است که در ارمنستان در سال ۱۷۲۸ میلادی برای اسقف اعظم کلیسای بزرگ ارامنه صلیب مقدس در جزیره آختامار، واقع در دریاچه وان ساخته شد و در اتفاقات سال‌های ۱۸۹۵ میلادی، همراه عصای اسقف اعظم و ناقوس سوراخ‌سوراخ کلیسای بزرگ ارامنه صلیب مقدس به خلیفه‌گری تبریز انتقال یافت. عصا در سال ۱۸۲۵ میلادی و ناقوس در سال ۱۸۳۱ میلادی ساخته‌شده است. در دوران وقوع این حوادث تاج‌ها، نشان‌ها و صلیب‌های مختلفی به تبریز منتقل شد. شمعدان‌های بزرگ کلیساهای استپانوس مقدس و قره کلیسا، زنگ بزرگ و در خاتم این کلیسا نیز به تبریز انتقال یافت.

این کلیسا در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ به شماره ۶۱۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

قلعه‌ فلک‌الافلاک فرصتی برای رونق صنایع‌دستی

دژ شاپورخواست بر فراز تپه‌ای زیبا در دل شهر خرم و زیبای خرم‌آباد قرار دارد. یادگاری از قدرت، استقامت و عروج تاریخ در دیار بلوط و مفرغ. این بنای استوار، که فضای داخلی آن در گذشته کاربری زندان داشته، هم‌اکنون به موزۀ مردم‌شناسی تبدیل شده است و از مکان‌های مورد توجه گردشگران می‌باشد. شاید از دیدگاه ساکنان محلی، این بنا که بر تپه‌ای مرتفع و در بافت سنتی و قدیمی شهر واقع شده است، بسیار تکراری بنماید و شاید این عادت و دیدار همیشگیِ قلعۀ زیبا بر بلندای شهر از ارزش واقعی این یادگار تاریخی در برابر چشمان نظاره‌گر افراد محلّی بکاهد، امّا تنها با لحظه‌ای درنگ و تامل متوجه قدر و منزلت تاریخی این یادبود ارزشمند خواهند شد. ساکنان محلی، علاقه و عرق خاصی به این دژ مستحکم و فاخر دارند. گویی خشت تا خشت آن زنده است و هر گوشه از آن با گوشزد عظمت، قدمت وفرهنگ غنی لرستان ذهن را نوازش می‌دهد.

قلعۀ فلک‌الافلاک که بنای اولیۀ آن را به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند، هرساله در عید نوروز و یا دیگر ایام تعطیل سال میزبان خیل عظیمی از هموطنان عزیزمان است.

محوطۀ تاریخی و تفریحی گُلستان، که در دامنۀ تپه‌ای است که دژ شاپورخواست و یا همان فلک‌الافلاک بر فراز آن است، بر زیبایی این مکان می‌افزاید. ادغام قلعه تاریخی فلک‌الافلاک و محوطۀ گُلستان در یک مجموعه گردشگری، با وجودِ نهر طبیعی، درختان برافراشته، اشتیاق دیدن موزه و گنجینه اشیا قدیمی، جایی برای ملال و دل‌زدگی گردشگران باقی نمی‌گذارد. از مهمترین ویژگی‌های این دژ، مشرف بودن آن به بافت قدیمی و بازار سنتی شهر است، که دیدن این منظره برای هر گردشگری خالی از لطف نیست و جالب توجه است.

پاردوکس زیبایی در این میان وجود دارد، و این است که انسان امروزی درون دژی از زمان ساسانیان، به خشتی کهن تکیه زده است و چشم‌اندازش شهری با تردد ماشین و عصر اینترنت و موبایل است. از آن بلندی فاصله نسل‌ها با تاریخ زیاد نیست. راسته ساعت‌فروش‌ها زمان را حبس کرده‌اند تا مشتری بالاخره انتخاب کند. یک دست‌فروش کنترل تلویزیون می‌فروشد و گلونی‌ها کنار یک دکان طلافروشی صف بسته‌اند. عبور و تردد موتورها و ماشین‌های مختلف به این لحظات جوهره سال ۱۴۰۰ را می‌پاشد.

کاربری قلعه فلک‌الافلاک

این قلعه در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه درآمد. همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهم‌ترین کاربردهای قلعه در گذشته است. در سال ۱۳۵۴ این بنا با راه‌اندازی موزه مردم‌شناسی و مفرغ‌های لرستان به موزه تبدیل شد و سرانجام در سال‌های اخیر پس از چند فصل مرمت بخشهایی از این بنای زیبا، موزه‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز و فروش تولیدات فرهنگی و… در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه‌اندازی شد.

قلعه فلک الافلاک

دژی باصفا بر فراز شهر

از لحاظ موقعیت قلعه فلک‌الافلاک یک ویژگی خاص دارد که بر فراز صخره‌های سنگی قرار دارد و بر دره تاریخی خرم‌آباد اشراف کامل دارد که این مهمترین عامل جذابیت و زیبایی این قلعه اسرارآمیز است.

و در همین شهر خرم و آباد با جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه ویژگی شاخص و منحصربه‌فرد دیگری به مجموعه تاریخی و فرهنگی بخشیده است.

باغ گلستان قدمگاه مردم و هنرمندان

باغ گلستان که در مجاورت قلعه تاریخی فلک‌الافلاک و چشمه گلستان قرار دارد از جمله باغ‌های تاریخی شهر خرم‌آباد است که به همراه باغ‌های سروستان از دوره قاجار تاکنون به حیات خود ادامه می‌دهد. باغ گلستان خرم‌آباد در گذشته محل زندگی حاکمان لرستان بوده و در زمان قاجار باغ ارم نیز نام داشت. در زمان پهلوی اول کاربری آن به نظامی تغییر کرد. این باغ در گذشته شامل حمام، مسجد، توپخانه، بیرونی و اندرونی بود که جلوه خاصی به آن می‌بخشید.

باغ گلستان، در سالهای اخیر باشگاه افسران و یا مهمانسرای ارتش بود، درختان بلند، حوضچه‌های پر از ماهی، نهرها و منظره‌ی جذاب رو به قلعه فلک الافلاک از جمله ویژگی‌های این باغ است و آب نهرهای آن از چشمه گلستان (در نزدیکی باغ) تامین می‌شود.

بازارچه صنایع‌دستی در باغ گلستان

در حال حاضر ۱۶ هنرمند صنایع‌دستی در محوطه باغ گلستان در جوار قلعه تاریخی و زیبای خرم‌آباد دارای کارگاه‌های فعال و فروشگاه صنایع دستی می‌باشند و به تولید و فروش محصولات مختلف استان می‌پردازند. باید به این نکته اشاره کرد که، متاسفانه با تشدید و همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ در جهان، و به مثابۀ آن در ایران و همۀ استان‌ها، تعدادی از کارگاه‌ها تعطیل شدند.

باید توجه داشت فروش صنایع‌دستی یعنی حیات این هنر و هنرمندان نیازمند بازگشایی کارگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع‌دستی هستند. البته تحمل شرایط بحرانی بیماری کووید۱۹ و محدودیت‌های ناشی از آن به‌خاطر حفظ سلامت جامعه امری مسلم است.

خرم آباد

 

هنرمندان چه می‌گویند؟ 

شماری از هنرمندان صنایع‌دستی استان لرستان اظهار داشتند؛ همچنان منتظر بازگشایی کارگاه‌ها هستیم چون کار در منزل، جابجایی وسایل و جلب مشتری برای ما خیلی دشوار است و گردشگران و مشتریان به صرف دیدن عکس قانع نمی‌شوند و لزوماً نیازمند فضایی برای عرضه محصولات و دست‌ساخت‌های خود هستند. پیشنهاد می‌کنیم به‌صورت شیفتی در طول هفته لااقل به کارگاه‌ها و بازارچه‌ها اجازه فعالیت داده شود تا اقتصاد صنایع‌دستی بیش از این متضرر نشود.

صبا بیات چرم‌دوز لرستانی گفت: خیلی ممنونم از لطف و وقتی که شما برای حمایت و معرفی هنرمندان اختصاص می‌دهید و پای درد دل هنرمندان می‌نشینید فعلا تنها مشکل ما محدودیتهای ناشی از کرونا است.

خانم رضایی هنرمند گلیم‌باف اظهار داشت: تنها خواسته و انتظار ما از مسئولین این است که با شرط رعایت پروتکل‌های بهداشتی اجازه فعالیت بازارچه‌ها و خصوصا کارگاه‌های صنایع‌دستی را صادر کنند چون راه ارتزاق خیل زیادی از هنرمندان فقط از طریق عرضه و فروش صنایع‌دستی است که اکنون در بحران کرونا به شدت در مضیقه هستیم.

حمایت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان از هنرمندان

در همین راستا و با توجه به تعطیلی بازارچه صنایع‌دستی باغ گلستان خرم‌آباد و متضرر شدن هنرمندان، صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان درصدد حمایت از این عزیزان برآمد و اجاره بهای یکساله این کارگاه‌ها بخشوده شد. که این امر کمک شایانی به هنرمندان صنایع‌دستی خواهد کرد.

بازگشایی موزه‌های لرستان فرصتی برای فروش صنایع‌دستی

با آغار ماه مهر خوشبختانه تمامی شهرهای استان لرستان به حالت نارنجی درآمد و مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان از خروج استان لرستان از وضعیت قرمزِ بیماری کووید ۱۹ و بازگشایی مجدد موزه‌های استان لرستان خبر داد.

سیدامین قاسمی اظهار کرد: «تمام موزه‌های لرستان از جمله موزۀ قلعه تاریخی، فلک‌الافلاک خرم آباد از پنج‌شنبه یکم مهرماه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، پذیرای عموم گردشگران و بازدیدکنندگان بودند. .»

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان تاکید کرد: «تمام موزه‌های لرستان از مهرماه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بازگشایی شدند.»

او خاطرنشان کرد: «بازدیدکنندگان عزیز نیز به منظور حفظ سلامت خود و دیگران در هنگام ورود به موزه‌ها باید حتما استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی را مدنظر داشته باشند.»

در حال حاضر که سایۀ هراس‌انگیز بیماری کووید ۱۹، تا حدودی در کشورمان ایران و به تبع آن در استان لرستان، کمرنگ‌تر می‌نماید، بایسته و شایسته است که همگی با جدیت در رعایت پروتکل‌های بهداشتی به فعالیت‌های اجتماعی برگردیم، هر چند یادمان باشد، که پاندمی کووید ۱۹ کاملاً از بین نرفته و خطر همچنان در کمین است. عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی و ایجاد زنگ خطر برای جامعه، نه تنها تهدیدی برای سلامت خود و عزیزانمان، بلکه ضایعه‌ای برای اجتماع خواهد بود. سیر صعودی بحران بیماری و ورود مجدد به وضعیت قرمز باعث باز ماندن جامعه از فعالیت‌های اجتماعی می‌شود که این بازماندن، منتج به آسیب‌های شغلی نیز خواهد شد. در شرایط حاد بیماری، عدم حضور گردشگران داخلی (بومی و غیربومی) و خارجی در مکان‌های و محوطه‌های گردشگری، به دلیل بحران به وجود آمده، صدمات جبران ناپذیری بر کالبد مشاغل محلی وارد می‌کند. بازارچه نوپای صنایع‌دستی باغ گلستان نیز از این حیث مستثنی نیست. وجود بحران بیماری همه‌گیر، در شرایط کنونی بیشترین آسیب را به این مشاغل می‌رساند.

در این روزهای رنگارنگ پاییزی، ماسک زدن وکمی فاصله از یکدیگر هزینه و زحمت چندانی ندارد. دژ مستحکم شاپورخواست به تحمل نیشتر ویروس منحوس کرونا سینه سپر کرده است پس می‌توانیم در طول هفته سری به ایوان پاییزی قلعه فلک‌الافلاک بزنیم و با بدرقه برگهای زرد و نارنجی به کارگاه هنر دستان هنرمندان عزیزمان برسیم که دست‌سازه‌هایشان در اوج زیبایی و کیفیت به ویترین نمایش درآمده است.

* گزارش از نرگس سپه‌وند

جاذبه‌های تاریخی و گردشگری بندرلنگه

مردم بندرلنگه به زبان فارسی با گویش محلی سخن می‌گویند. این شهرستان آب و هوایی بسیار گرم و مرطوب دارد و درجه حرارت به دلیل رطوبت و وزش باد بالاست و بارندگی در آن متغیر و گاه همراه با باران‌های سیل‌آساست.

نام و پیشینه تاریخی بندرلنگه

واژه لنگه در فرهنگ‌ها به معنی تا، تک، یکتا، بی‌همتا نادر آمده است. بنا به پاره‌ای روایت‌ها، نام پیشین این شهر به دلیل وجود مروارید مرغوب و زیاد در آب‌های آن، شهر یا بندر مروارید بوده است که به‌مرورزمان به لنگه تغییریافته است.

بعضی نویسندگان بر این باورند که شهر بندرلنگه به دلیل آبادانی، بزرگی و نفوس زیادی که داشته است، به لنگه یا لنگه دنیا سرشناس بوده، شماری نیز می‌گویند که لنگه همتای بندر بمبئی هندوستان است و به همین جهت نام لنگه بر این بندر نهاده شده بود.

بعضی بر این باورند که لنگه در عربی لنجه، به معنی بادیه‌نشین و ییلاق است و چون آب‌وهوای این بندر نسبت به دیگر نقاط خلیج‌فارس بهتر بوده و مردم سرزمین‌های جنوبی خلیج‌فارس، تابستان را در بندرلنگه می‌گذرانیدند، به این محل لنجه گفته‌اند، سپس لنجه تبدیل به لنگه شده و واژه لنگه، فارسی شده لنجه است.

در زمان هخامنشیان، خلیج‌فارس و بنادر آن موردتوجه پادشاهان هخامنشی قرارگرفته و از رونق خاصی برخوردار شدند. بنادر تجاری خلیج‌فارس در این دوره عبارت بودند از بندر دیلمون، تااکه، مکّن، لیان، که این بنادر از شهرهای پررونق بودند، اما در همین دوره از بنادر دیگری هم نام‌برده شده، ازجمله آپستانا و گوگونا که گمان می‌رود «گوگونا» همان بندرلنگه و آپستانا، همان رأس بستانه کنونی باشند.

اگر «گوگونا» همان بندرلنگه امروزی باشد، عمر ایجاد بندرلنگه از زمان هخامنشیان تا امروز به بیش از ۲۵۰۰ سال می‌رسد، یعنی در حقیقت عمر بندرلنگه از دوران هخامنشیان شروع می‌شود. قدیمی‌ترین تاریخی که برای وجود این بندر اشاره‌شده، همین عنوان «گوگونا» است.

blank

جزایر

جزیره کیش: این جزیره ازنظر محیط‌زیست از بکرترین مناطق طبیعی خلیج‌فارس است که جغرافیای ویژه آن، زمینه‌های مساعدی برای گسترش گردشگری و تجارت فراهم ساخته است.

سواحل مرجانی، آکواریوم بزرگ دریایی، اسکله تفریحی، ورزش‌های آبی، غواصی، معماری خاص، شهر تاریخی حریره، مسجد ماشه، کشتی یونانی، پارک دلفین‌ها و… در کنار مجتمع‌های تجاری بزرگ، از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کیش هستند.

جزیره لاوان: وسعت این جزیره ۷۶ کیلومترمربع است که تا شهر بندرلنگه ۹۱ مایل دریایی فاصله دارد. مهم‌ترین کالای صادراتی جزیره مروارید است که در فصل خاصی، اهالی به صید آن می‌پردازند.

جزیره هندورابی: این جزیره با ۸/۲۲ کیلومترمربع مساحت در فاصله ۱۳۳ کیلومتری بندرلنگه قرارگرفته است. فعالیت اقتصادی بیشتر اهالی آن، صید و غواصی است. این جزیره ازنظر طبیعی یکی از جزایر زیبای استان است که امکانات و استعدادهای طبیعی آن چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

جزیره شتور (شیدور): این جزیره در ۵/۱ کیلومتری جنوب شرقی جزیره لاوان قرار دارد. جزیره شیدور از باارزش‌ترین و مهم‌ترین پناهگاه‌های حیات‌وحش در خلیج‌فارس است و یکی از مناطق حفاظت‌شده کشور است.

آثار تاریخی شهرستان بندرلنگه

عمارت فکری: این عمارت یکی از بناهای مهم دوره قاجار است که از ویژگی‌های جالب‌توجهی برخوردار و توسط تاجر سرشناس مروارید، عبدالواحد فکری، بناشده است. این عمارت داری دو حیاط با اتاقی در اطراف آن‌ها و پنج بادگیر است. مساحت کل بنا ۲۶۰۰ مترمربع است و به شماره ۱۸۳۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه لشتان: در ۶ کیلومتری شرق شهر بندرلنگه، بر فراز صخره‌ای طبیعی و مرتفع، شهری باستانی مربوط به اواخر دوره ساسانی و اوایل اسلامی وجود دارد. این شهر باستانی به وسعت ۱۵ هکتار، مجموعه‌ای وسیع بناهای سکونتی، آب‌انبارها و چند مزارستان که دورتادور آن را حصار دفاعی فراگرفته است. اغلب بناهای سکونتی در صخره‌ها کنده‌شده است. بیش از ۸۵ خانه مسکونی در سطح قله شناسایی‌شده که این خانه‌ها دارای ابعاد نامنظم هستند. این قلعه به شماره ۱۶۳۱۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه مغویه: این قلعه از آثار دوره قاجار و به قلعه شیخ سلطان معروف است که در بندر مغویه در غرب بندرلنگه قرار دارد. قلعه مذکور دارای سه‌طبقه است و به شماره ۲۲۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مسجد ملک بن عباس: این مسجد در خیابان پاسداران و نزدیکی ساحل قرارگرفته است. بنیان این مسجد از دوره صفویه است و مسجد کنونی به دوره قاجار تعلق دارد.

مسجد افغان: این مسجد در محله افغان بندرلنگه واقع و از آثار حاج احمد افغان است که در دوره افشاریه ساخته‌شده و به شماره ۱۰۶۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مسجد خداداد: این مسجد در محله مساح بندرلنگه قرار دارد که ازنظر زیبایی، یکی از کامل‌ترین مساجد بندر به شمار می‌آید. محراب این مسجد دارای تزیینات گچ‌بری ارزنده‌ای است و از آثار دوره زندیه به بعد است. مسجد خداداد در سال ۱۳۵۴ به شماره ۱۰۶۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

خانه گلبتان: این خانه از بناهای زیبای دوره قاجاریه در بندرکنگ است که یک حیاط مرکزی با تعداد زیادی اتاق و بادگیر دارد. طاق‌ها و گچ‌بری‌های زیبای آن نمایانگر هنر استادکاران آن دوره است. در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۲۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بافت تاریخی کنگ: در بافت بندرکنگ، ۱۰ اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت‌شده که شامل مجموعه بافت قدیم، مسجد، برکه، زیارتگاه، خانه تاریخی و قلعه پرتغالی‌ها است که در سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۵۳۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

شهر باستانی حریره: پستی‌وبلندی‌ها و خرابه‌های شهر قدیمی حریره حدود ۱۲۰ هکتار وسعت دارد که شامل خانه اعیانی، بخش کارگاهی و صنعتی و حمام است که در سال ۱۳۷۶ به شماره ۱۸۸۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.

شهر زیرزمینی کاریز: قنات کیش بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و از آب شیرین قابل شرب ساکنان جزیره را تأمین می‌کرده ولی اکنون به یک شهر زیرزمینی شگفت‌انگیز تبدیل‌شده که بیش از ۱۰ هزار مترمربع وسعت دارد.

کاریز کیش

صنایع‌دستی

با توجه به پیشینه تاریخی بندرلنگه، صنایع‌دستی هم در این شهر قدمت دارد و گفته می‌شود اولین مرکز صنایع‌دستی در سال ۱۳۰۲ در بندرلنگه ساخته‌شده و در حدود یک قرن سابقه دارد.

ظرفیت‌های رشته گلابتون دوزی بندرلنگه موجب شد این شهر به‌عنوان شهر ملی صنایع‌دستی (گلابتون دوزی) ثبت شود.

گلابتون دوزی، خوس‌دوزی، زری‌دوزی و سوزن دوزی و ساخت برقع ازجمله مهم‌ترین صنایع‌دستی بندرلنگه است که هنر دست‌زنان این مرزوبوم است.

غذا

گوبولی، قلیه ماهی، ماهی سرخ‌کرده، شوربا، چنگال، جلاب، نان تومشی، نان فلزی، تنوری، تنکی، فتیر، شلشلی، گپکی و نان رگاگ ازجمله غذاها و خوراکی‌های محلی شهرستان بندرلنگه هستند.

* گزارش از صدیقه غلامی

واکاوی عقدنامه‌ها عهد قاجار در استان سمنان

قباله‌های ازدواج را از لحاظ هنری می‌توان به عناصر گوناگونی گروه‌بندی کرد: خطاطی، مهرها، خطوط اسلیمی‌هندسی تذهیب و نوع رنگ‌آمیزی به کار رفته در نقاشی‌ها.

متن فارسی سند با خط نستعلیق یا نستعلیق شکسته و متن عربی که حاوی آیات قرآن کریم و احادیث است به خط نسخ یا ثلث نگاشته شده‌اند. همچنین از خط سیاق که در عهد قاجار محاسبات مالی و ریاضی را با آن می‌انگاشته‌اند در تعیین میزان و مبلغ صداق در کنار حروف و اعداد ریاضی استفاده می‌شده است.

ویژگی‌های متنی و محتوایی عقدنامه‌ها

تحمیدیه و متن آغازین: عقدنامه‌ها با حمد و ثنای خداوند یکتا در قسمت فوقانی سند شروع می‌شود. سابقه ستایش خداوند متعال در متون فارسی به‌ویژه عقدنامه‌های ازدواج در اسناد پازند و پهلوی، به قبل از اسلام می‌رسد.

در قباله‌های نکاح، پس از حمد و ثنا، با آوردن کلمه «اما بعد» یا «بعد» نگارنده سند به بیان علت رخ دادن امر ازدواج پرداخته و علت را اجرای دستورات خداوند متعال و تعالیم دین مبین اسلام در جهت بقای نسل بشر دانسته‌اند.

معرفی زوجین: دومین قسمت از متن قباله‌های نکاح پس از حمد و ثنا (تحمیدیه)، معرفی زوجین بوده است. از نشانه‌های دیگر همچون آوردن نام والدین زوجین به همراه القاب اجتماعی آن‌ها ما پی می‌بریم که این افراد از چه خانواده‌ای و دارای چه موقعیت اجتماعی بوده‌اند. ویژگی و صفات زوجه از جمله رشیده، بالغه، باکره و عفیفه جزئی از آداب معرفی زوجه بوده است.

صداق: از بخش‌های حائز اهمیت در متن قباله‌های ازدواج بوده است که در آن میزان وجه نقد یا ملکی که می‌بایست به‌عنوان مهریه به زوجه اعطا گردد ذکر می‌شده است. در اسناد و قباله‌های ازدواج از وجه نقد، نقره یا طلا، باغ، زمین و حتی پارچه ابریشم و پوشاک تحت عنوان صداق، مهر عروس می‌شده است.

دعای اختتامیه: دعا در قباله‌ها با مضامینی که خواستار بهبود نسل بشر و توفیق یافتن زوجین در امر زناشویی و تقاضای فرزندان نیکو، صالح و سالم از خداوند متعال همراه است. در پایان عقدنامه نیز تاریخ ثبت سند به شکل سال‌شمار هجری قمری می‌آمده است.

در میان اسناد موجود در خزانه اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان، تعدادی از اسناد مربوط به عقدنامه‌های دوره قاجار وجود دارد که هر کدام از این اسناد با توجه به کمبود منابع در بیان مسائل اجتماعی، فرهنگی و آشنایی با اوضاع این برهه از تاریخ از اهمیت خاصی برخوردار است. در این پژوهش ضمن بازخوانی و ارائه گزارش حفاظت و مرمت یکی از عقدنامه‌ها، توضیحات مختصری درباره ویژگی‌های متنی و محتوایی عقدنامه‌های دوره قاجار داده شده است.

این عقدنامه در تاریخ بیست چهارم شوال سال ۱۳۴۷ ه ق نوشته شده و عرض آن ۴۰ و طول آن ۶۰ سانتی‌متر است که متن عقدنامه با رنگ مشکی روی کاغذ کرم رنگ و به خط شکسته نستعلیق است و با نقوش اسلیمی به رنگ طلایی، صورتی و آبی تزئین شده است. در قسمت بالا و حاشیه چپ و راست، امضا و مهر شاهدان دیده می‌شود و متن آن با عبارت «بسم‌الله الرحمن الرحیم هو المولف بین القلوب» شروع می‌شود و بعد از آن چند سطر با عباراتی مسجّع و مصنوع و آیات و روایات در توجیه و اهمیت نکاح آورده شده است.

متن عقدنامه

«بسم‌الله الرحمن الرحیم هو المولف بین القلوب

حمد و سپاس بی‌قیاس شایسته ذات هدایت اقتباس معلی اساس قادریست که در ذیل عاطفت خود نوعروسان

حجله عفت و طهارت را بزیور هو الست کانهن الیاقوت و المرجان مزین نموده و کل نشاط مخدرات حجرات

لطافت را در بوستان نزاکت توأمان جان بزواهر فیض مظاهر فیهن خیرات حسان شکفته و خندان نمود

و فرش هو الست بین الذکر و النثی بدستیاری و زوجناک‌ها بنوید امید متکین علی فرش بطائنها

من استبرق وجنی الجنتین‌دان بر سبزه را ز موالفت گسترانیده و عروس و داماد برگزیدگان عالم… را بلباس خوش

مزاوجت و مناکحت آراسته و بشارت یخرج منها اللولو و المرجان مستبشر گردانیده و گلهای طبیعت

و متابعان شریعت و راهروان طریق حقیقت را بینام نشاط اندوزی حور مقصورات فی الخیام بشکفانیده

و درود نا معدود برسید بشرو امر ناهی خیر و شر صاحب دودمان رسالت و پیشوای امور دنیا و آخرت که صدای کوس

النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی بگوش هوش عالمیان رسانیده اعن سید المرسلین و خاتم النبیین

محمد و آله الطاهرین و بعد در خوشترین وقتی قرار ز اوقات عقد نکاح دائمی صحیح شرعی ملی اسلامی واقع و صادر شد فی‌مابین عزت شعار

نیکوکردار مشهدی عبدالکریم سلمانی ولد صدق مشهدی محمد حسین دامغانی الاصل و عاقله بالغه باکره عصمت پناه مسماه هاجر خواتون

صبیه عزت شعار مشهدی علی رضاحداد بوکالت والد ماجد خود بشهادت شهود در صدر و هامش بصداق مبلغ یکصد تومان وجه رایج بشرح در ذیل

باغ واقعه در باغستان اسطرخ محله کوشمغان بموضع و نهر سید تمامی و همگی مساحت سه قفیز شایع کامل از کل یکقطعه از قمر ومدخل محدود بحدود اربعه

باغ حاجی محمد رحیم و برخی باغ…بکوچه و نهر… کالغرب…بباغ ابراهیم مزارعی یقین ناکح قیمت ذالک مبلغ چهل تومان…دکان واقعه در راسته علی آقا بنا و آقا بابا عبدوست…صیغه

بازار مرحوم شیخ علاالدوله که برادر ناکح (مشهدی رضا) بناکح صلح نمود و ناکح عوض بعضی از حق الصداق یقین نموده تمامی و همگی (۴۳۸۸) نصف شایع کامل از کل یک درب

دکان قیمت ذالک مبلغ چهل تومان مسینه آلات عمل کاشان و قرنچاه بالمناصفه مقدار پنج من به وزن تبریز یقین والده

ناکح قیمت ذالک مبلغ ده تومان…نقد ما فی الذمه ناکح مبلغ ده تومان… و لوازم زن از ایقاع صیغه شرعیه… قبولا بتوسط

وکیلین جانبین معمول افتاد و تمامی اشیا مرقومه از حق الصداق منکوحه بزمه وتصرف ناکح است که عند طلبها باطلاع یکی از حکام

شرح مطاع بمنکوحه یا بوکیل منکوحه کارسازی نماید و عذری نیاورد… فی بیست چهارم شهر شوال المکرم مطابق سنه ۱۳۴۷ »

مراحل حفاظت و مرمت عقدنامه 

با توجه به شرایط نامناسب نگهداری، اثر دچار آسیب‌های فیزیکی زیادی شده و دارای استحکام کافی بود. مستند نگاری و آسیب‌شناسی، ثبت آسیب‌های وارده، پاک‌سازی به روش مکانیکی، باز کردن مرمت‌های قدیمی، استحکام‌بخشی، مرمت وصالی پارگی‌ها با استفاده از چسب و کاغذ مخصوص، انتخاب کاغذ مناسب برای رنگ کردن با استفاده از مواد رنگینه گیاهی، پر کردن کمبودهای سند و پرس نهایی از جمله فعالیت‌های انجام شده برای مرمت این اسناد بود. پس از پاک‌سازی و پر کردن کم‌بودها، نسخه خطی استحکام‌بخشی و بسته‌بندی و آماده نمایش شد. با توجه به اینکه کاغذ با تأثیرگذاری عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیست‌محیطی به‌راحتی از بین می‌رود، این اسناد پس از مرمت در مخزن مناسبی که ویژه نگهداری کتب و نسخ خطی است، حفاظت می‌شوند.

* گزارش از راضیه طاهری، کارشناس حفاظت و مرمت آثار تاریخی استان سمنان