برج قابوس، بلندترین برج آجری جهان است که در سده چهارم هجری قمری در زمان سلطنت شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر در شهر جرجان بنا شد. این برج، در تیرماه سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار یونسکو به‌عنوان اثر جهانی ثبت شده است.

ارتفاع ساختمان برج قابوس ۵۵ متر است که با احتساب بلندی ۱۵ متری تپه، پای بست آن به ۷۰ متر می‌رسد. این بنا با نقشه ستاره‌ای شکل و گنبد مخروطی به ارتفاع ۱۸ متر است و بر روی بدنه آن ۱۰ ترک دارد و راس هر ترک نیز ۱.۶۰ متر و قاعده آن نیز ۱.۴ متر از هم فاصله دارد و محیط اصلی گنبد نیز ۳۰ متر است.

در بدنه شرقی روزنه‌ای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و نود سانتیمتر است. عرض روزنه در قسمت بالا ۷۳ و در وسط ۷۵ و در پایین ۸۰ است. در ضلع جنوبی آن یک ورودی است که ۵.۱ متر عرض و ۵۵.۵ متر ارتفاع دارد. در درون طاق هلالی سر در آن، مقرنسی است که به نظر می‌رسد در مراحل نخستین پیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است.

همه ساله با شروع فروردین ماه بوته هایی بر روی سقف این اثر جهانی سبز می شوند و منظره‌ای نامناسب را در این اثر تاریخی پدیدار می‌کنند. میراث فرهنگی گلستان طی این سالها در برنامه‌هایی موقت اقدام به از بین بردن علف‌های هرز کرده اما از سال گذشته با کمک جامعه دانشگاهی برنامه‌ای در نظر گرفته شده تا مشکل علف هرز و رطوبت به شکل اصولی برطرف شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان در این خصوص گفت: با توجه به اینکه بخشی از مشکل مربوط به علف هرز و رطوبت بنای گنبد قابوس به علت مرمتی بوده که در گذشته با اطلاعات ناکافی انجام شده، تصمیم گرفتیم که برای حفظ این گنبد اقدامی اصولی انجام دهیم و در همین راستا با دانشگاه شهید بهشتی برای تهیه طرح مرمتی این اثر قرارداد منعقد کردیم.

احمد تجری با اشاره به اینکه این تیم در گنبد سلطانیه و گنبدهایی در مقیاس جهانی نیز کارهای مطالعاتی انجام داده و صاحب تجربه هستند، بیان کرد: این مطالعات از یک ماه قبل آغاز شده و قرار است به تولید آجرهای گنبد با اصالت برج منتهی شود.

وی با اشاره به اینکه فرایند مطالعه ۹ تا ۱۰ ماه به طول خواهد انجامید، افزود: در همان ابتدای این کار مطالعاتی به موضوعات جدیدی دست یافتیم. در حدود ۵ دهه قبل مرمتی بر روی گنبد برج صورت گرفته که در آن آجرهای به کار گرفته شده با اصالت آجرهای واقعی اثر متفاوت است. همین امر باعث شده که پوشش کامل در زمان مرمت اتفاق نیافتد.

مدیرکل میراث فرهنگی گلستان خاطرنشان کرد: آجرهای بکار رفته در برج تاریخی قابوس صرفا آجر معمولی نیستند و دارای شکل عجیبی هستند. هر آجری دارای یک ریشه و یک پوسته است و در انتهای آن نیز شیبی در نظر گرفته شده که بر روی آجر بعدی جای می‌گیرد.

تجری با اشاره به اینکه همه آجرهای به کار گرفته شده در برج قابوس دارای این ویژگی هستند، گفت: تولید آجر با این پیچیدگی‌ها در ۱۰۰۰ سال گذشته کار عجیبی است و خود نیاز به یک طرح پژوهشی دارد که البته الان تیم فنی بر روی آن در حال مطالعه است. با توجه به پیچیدگی‌هایی که آجرهای گنبد قابوس دارد شاید بتوان آجرهای این بنا را نیز به ثبت ملی رساند.

وی خاطرنشان کرد: تیم فنی دانشگاه شهید بهشتی در حال آنالیز مواد به کار رفته در این آجرها شامل میزان رس و ماسه و شرایط پخت است تا نزدیک ترین آجر به بنا به دست بیاید و جایگذاری با استفاده از آن صورت گیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی گلستان معتقد است که این اقدامات دریچه جدیدی از نگاه به موضوعات مربوط به گنبد قابوس را به روی ما می‌گشاید.

منبع: ایسنا

مرتبط:

برج گنبد قابوس _بلندترین برج تمام آجری جهان

آشنایی با برج رادکان در خراسان رضوی

به نقل از روابط عمومی ستاد بازسازی عتبات عالیات، هم‌اکنون آثار و ابنیه بسیاری از دوره آل بویه، دیلمیان، صفوی، افشاری و قاجار در اعتاب مقدس به‌جا مانده که میراثی ارزشمند از فرهنگ، هنر و معماری ایرانی اسلامی در آن سوی مرزهاست که باید در حفظ، مرمت و احیاء آن کوشید.

ستاد بازسازی عتبات عالیات که بیش از یک دهه از فعالیت آن می‌گذرد در این سال‌ها، پروژه‌های مختلفی را در زمینه بازسازی، مرمت و احیاء این آثار فاخر ایرانی و اسلامی در عتبات عالیات داشته است. دکتر حسین ایزدی، عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم درباره «نقش تاریخی ایرانیان در ساخت ابنیه عتبات عالیات در دوره شاه اسماعیل صفوی» در مقاله‌ای درباره «نقش تاریخی ایرانیان در ساخت ابنیه عتبات عالیات» چنین نوشته است:

توجه به سفرهای زیارتی در بین شاهان صفوی، به‌ویژه شهر مشهد و سپس عتبات عالیات رایج بوده و سفر با پای پیاده به سمت مشهد را هم شاه عباس صفوی باب می‌کند، اما شاه اسماعیل صفوی (درگذشته ۲ خرداد ۹۰۳ خورشیدی) هم در این میان دستی بر آتش اشتیاق داشته است.

در واقع نخستین سفر زیارتی شاهان صفوی را شاه اسماعیل اول در جریان لشکرکشی به خراسان انجام می‌دهد. در سال ۹۱۳ هجری قمری و در جریان حملات محمدخان شیبانی به خراسان و قتل و غارت قشون ازبک که تا کرمان کشیده شده بود، شاه اسماعیل با اعزام سفرا و نمایندگانی از خان ازبک خواست تا از مناطق متصرفاتی خارج شود، ولی او با غرور تمام، پاسخ داد که خیال سفر حج دارد و از شاه اسماعیل خواست تا وفاداری و اطاعت خود را با تهیه زمینه میزبانی برای عبور از قلمرو صفوی نشان دهد. شاه اسماعیل هم در جواب او گفت قصد زیارت مشهد مقدس و بارگاه امام رضا (ع) را دارد. این مسأله باعث جنگ خونین مذهبی بین طرفین شد که نتیجه آن شکست سنگین قوای ازبک و مرگ شیبک خان به دست قشون قزلباش بود. شاه اسماعیل پس از پیروزی در این نبرد، که بزرگ‌ترین پیروزی وی بود، برای زیارت مرقد مطهر ثامن‌الحجج علی‌بن‌موسی‏‌الرضا (ع) به مشهد رفت.

در سال ۹۱۴ ق، شاه اسماعیل پس از فتوحات نظامی خود در عراق عرب و تصرف بغداد، ابتدا به کربلا رفت و پس از ورود به شهر و زیارت حرم امام حسین (ع) تمام شب را در حرم بیدار بود و شخصاً در غبارروبی حرم شرکت کرد و پس از تقدیم هدایای گران‌قیمت و قندیل‌های طلا و دستور ساخت پوشش قبر از عاج طلا و دادن هدایا و نذورات به مجاوران و خادمان، عازم شهر نجف شد.

پس از رسیدن به نزدیکی شهر نجف، شاه اسماعیل از اسب فرود آمد و پای پیاده و سر برهنه به طرف حرم حضرت علی (ع) حرکت کرد و در زمان رسیدن به نجف، در حالی‌که علما و سادات به استقبال او می‌آمدند، پرچم حضرت علی (ع) را از آن‌ها تحویل گرفت. او پس از گرفتن پرچم، «یا علی»گویان از بین مردم عبور کرد و مستقیم داخل حرم شد و اجازه ورود به هیچ‌کس نداد و به مدت هشت ساعت به تنهایی داخل حرم بود.

در این مدت، قزلباشان می‌گفتند به گوش خود شنیده‌اند که مرشد کامل با امام علی (ع) گفت‌وگو می‌کند. شاه اسماعیل پس از این زیارت طولانی و دادن هدایا و نذورات به خادمان و مجاوران حرم، به شهر حلّه رفت و در همین مدت، گروهی از بیابان‌گردان عرب را که زوّار شیعه را غارت می‌کردند، سرکوب کرد و پس از ضبط ثروت هنگفت آن‌ها، به نجف بازگشت.

شاه اسماعیل پس از این اقدامات و زیارت کربلا و نجف، به شهر کاظمین رفت. با توجه به این‌که سلسله نسب سیادت مورد ادعای صفویان به حضرت امام موسی کاظم (ع) می‌رسید، شاه اسماعیل پس از حضور در عراق، توجه ویژه‌ای به حرم مقدس کاظمین داشت و دستور داد عمارت و گنبد باشکوهی بر فراز این مزار مقدّس ساختند و نهر آبی را که تأمین‌کننده آب شیرین این مکان مقدّس بود، تعمیر و نوسازی کرد.

او پس از آن‌که هدایا و نذورات زیادی به خادمان و مجاوران حرم کاظمین داد، به سمت سامرّا رفت و پس از زیارت حرم امام علی‌النقی (ع) و امام حسن عسکری (ع) و مدتی تفرّج و شکار در بغداد و اطراف دجله و فرات، به ایران بازگشت.

سفرهای زیارتی شاه اسماعیل اول به عتبات عالیات و مشهد مقدس، که در جریان لشکرکشی‌های وی به جنوب عراق و خراسان و با انگیزه‌های سیاسی ـ نظامی انجام شده بود، در وهله اول موجب ایجاد ثبات، امنیت و آرامش در این مناطق ـ به‌ویژه برای شیعیان ـ شد. همچنین بازسازی و توسعه و عمران این اماکن مقدّس مذهبی در عهد شاه اسماعیل اول، آسایش و رفاه را برای ساکنان و زوّار این شهرهای مقدّس و وجهه مثبت مذهبی و تقویت مشروعیت و جایگاه حکومتی دولت نوپای صفوی را به دنبال داشت.

از سوی دیگر، اقدامات وی نه تنها موجب شد که رسم بسیار مهم زیارت، که تا آن زمان به دلیل تعصّب مذهبی مخالفان شیعه و ناامنی و جنگ‌های پی درپی در جنوب عراق بسیار کم‌رنگ شده بود، احیا و خیل جمعیت زائران به عتبات سرازیر شود، بلکه این اقدامات به عنوان آموزه سیاسی ـ مذهبی حکومت صفوی مورد توجه شاهان این سلسله قرار گرفت و علاوه‌بر توجه به شهرهای مذهبی داخلی، مثل مشهد و قم، تا زمانی که جنوب عراق در تصرّف صفویان بود، شاهان صفوی با حضور در عراق و زیارت عتبات عالیات، شخصاً به امور زوّار و عمران و توسعه این اماکن مقدّس رسیدگی می‌کردند.

منبع: ایسنا

مرتبط:

فرمان شاه قاجار بر کتیبه‌های مسجد جامع یزد!

 رجبعلی لباف‌خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در آن سال «آندره گدار» برداشت‌های خود و عکس‌هایی را که از بخش‌های باقی‌مانده مسجد در سال ۱۳۱۹هجری شمسی گرفته بود در مجموعه مقالات «آثار ایران» منتشر و پژوهشگران را از وجود آن آگاه کرد.

وی افزود: بعد از گدار، ایران‌شناسان دیگر از جمله اروپاییان، آمریکایی‌ها و ایرانی‌ها از جمله «اولگ گرابار» و «شیلا بلر» و «دکتر شهریار عدل» بنا را از نزدیک مورد بازدید و مطالعه قرار دادند و به برخی از جزئیات از جمله محتوای کتیبه‌ها و رمز و رازهای نهفته در آن پی بردند.

این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: در بررسی‌های اولیه، آندره گدار ضمن بیان مشخصات کالبدی و معماری آن با توجه به درگاه انتهای ایوان قبله اظهار نظر کرده بود که مسجد جزئی از کاخ ملک زوزن بوده است، اما در گمانه‌زنی‌های سمت غربی مسجد و مجاور درگاهی مذکور نشانه‌ای از ساخت‌وساز بعد از سده چهارم هجری قمری مشاهده نشد و اظهار نظر گدار می‌تواند بیان ایده‌ای باشد که هیچگاه عملی نشده است.

لباف‌خانیکی تصریح کرد: شیلا بلر در بررسی‌های میدانی خود موفق شده است جزییات بیشتری از تزیینات و محتوای کتیبه‌های مسجد را معرفی نماید و به اعتبار مضمون برخی کتیبه‌ها آن را مدرسه‌ای پندارد. دکتر شهریار عدل در ضمن برداشت‌های «فوتوگرامتریک» متوجه وجود فضاهای معماری و عناصر تزیینی و کتیبه‌هایی گردیده که از نظر آندره گدار و شیلا بلر دور مانده‌اند.

وی عنوان کرد: عدل با توجه به فضاهای کاربردی و مضمون کتیبه‌ها و تزئینات ناقص، بنا را مسجد-مدرسه‌ای ناتمام فرض کرده و اعتقاد داشته که بنا ساخته شده، اما تزئینات آن به اتمام نرسیده است. او  توانسته است با نزدیک شدن به تزیینات رویه دیوار انتهایی ایوان قبله بر روی داربست تنها کتیبه‌های فارسی مسجد در درون  قاب آجری با مضمون «دوعاگوی عز تو دوعا می‌خواهد» را تشخیص دهد و با بررسی دقیق کتیبه‌های برجسته کاشی در درون قاب‌ها، به این امر پی ببرد که هنرمند با قراردادن کاشی‌هایی با رنگ‌های متفاوت کنار یکدیگر موفق به ساخت نخستین کاشی معرق در این مسجد- مدرسه شده است.

این باستان‌شناس خراسانی افزود: علاوه بر این که شالوده، پایه دیگر ورودی یک شبستان در جنوب ایوان را مشاهده و با شگفتی به پایه‌های ستبر آجری در مجاورت ایوان برخورد کردیم که به صورت ردیف می‌توانستند باقی‌مانده از یک شبستان بسیار وسیع و بزرگ کهن‌تر از مسجدملک‌زوزن باشند و مطالعات ما در درون ایوان و صحن مجاور ایوان شرقی مسجد ملک‌زوزن هم منجر به کشف پایه‌هایی در راسته پایه‌های مکشوفه قبلی و متعلق به همان شبستان بسیار وسیع بود، اما ستون‌های کشف شده در سمت جنوب ایوان با ستون‌های جبهه شرقی در شکل‌گیری اولیه تفاوت داشت، به این معنی که در ابتدا و احتمالا سده سوم هجری قمری ستون‌های استوانه‌ای نسبتا باریک ساخته شده و در مرحله بعد آن ستون استوانه در میان یک جدار آجری مکعب با تزیینات پلکانی شکل محاط شده و سپس همان ستون‌ها به گونه‌ای تقویت شده که از مقطع مستطیل برخوردار باشد.

لباف‌خانیکی گفت: در این مرحله تعداد ستون‌ها به سمت شمال و شرق گسترش یافته است. ستون‌های باقی‌‍مانده در داخل ایوان کنونی تخریب شده، اما شالوده آن‌ها برجای مانده، در حالیکه ستون‌های جنوب ایوان کاملا تخریب نشده و از  فضای بین ستون‌ها به عنوان کارگاه‌های تراش آجر و قالب‌گیری کاشی جهت تزئین مسجد کنونی استفاده شده است.

وی ادامه داد: در سمت شمال ایوان نیز اقدام به گمانه‌زنی شد و علاوه بر پیدایش شالوده پایه شمالی ورودی شبستان مسجد کنونی، یک محراب زیبا با کتیبه‌های برجسته گچی نقاشی شده متعلق به آخرین مسجد قبل از مسجد کنونی کشف شد که در درون یک حفاظ صندوق مانند گل و خشتی نگهداری شده بود.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: در اوایل قرن هفتم هجری قمری مسجد عظیم و وسیع باقی‌مانده از دوران سلجوقی احتمالا از نوع مساجد شبستانی و گسترش یافته مساجد پیشین بوده و «قوام‌الدین مؤیدالملک ابوبکر علی زوزنی» ملک زوزن در اوج اقتدار تصمیم گرفته است آن مسجد را منهدم و تجدید بنا کند.

منبع: ایسنا

به نقل از نیوز، سازمان‌های گردشگری موافق این موضوع هستند که واکسن نقش حیاتی در ازسرگیری سفرهای بین‌المللی دارد. بسیاری از کشورها و مقاصد بعد از تولید واکسن‌های متعدد و اجرای برنامه‌های واکسیناسیون برای جلوگیری از شیوع بیماری و کاهش تلفات بیشتر مرزهای خود را به روی مسافران بین‌المللی گشوده‌اند. در اوایل سال ۲۰۲۱ نظرسنجی آنلاین بر روی بیش از ۲۸ هزار شرکت‌کننده از ۲۸ کشور جهان که قصد سفر در ۱۲ ماه آینده را دارند، جمع‌آوری شد و نتایج در آوریل ۲۰۲۱ نشان داد که امسال، به‌طرز شگفت‌انگیری تعداد زیادی از مسافران قصد سفر دارند.

در سال ۲۰۲۰، شیوع بیماری همه‌گیر کووید- ۱۹ باعث کاهش تقاضای سفر شد، اما در سال ۲۰۲۱ سفر به‌عنوان اولویت گردشگران قرار دارد. نتایج بررسی در این نظرسنجی نشان داد، ۶۴ درصد از گردشگران جهانی (بیش از ۲۸ هزار پاسخ‌دهنده) گفتند: سفر بیش از گذشته (قبل از شیوع کروناویروس) برای آنان مهم است و حتی تا ۷۱ درصد از پاسخ‌دهندگان تایید کردند، در سال ۲۰۲۱، تفریح را به کارهای دیگر ترجیح خواهند داد و بیش از ۶۶ درصد از پاسخ‌دهندگان نیز اظهار کردند: تعطیلات را به کارکردن ترجیح می‌دهند. علاوه بر این، تا ۵۳ درصد از گردشگران گفتند: در زمان خانه‌نشینی و درگیری با این بیماری برای سفرهای آینده خود برنامه‌ریزی کرده‌اند. بنابراین با گشایش مرزها و کاهش محدودیت‌های سفر در کشورهای بیشتر، صنعت گردشگری بهبود خواهد یافت.

بیشتر گردشگران به دنبال سفر تفریحی شخصی هستند

با توجه به اجازه سفر در سال جاری ۶۱ درصد از گردشگران گفتند که سواحل و ۳۱ درصد نیز مکان‌هایی که کمتر شلوغ باشند را انتخاب می‌کنند و در تعطیلات اولویت بیشتر افراد، خانه‌نشینی نخواهد بود و تنها ۵ درصد، محدودیت‌های شهری را در اولویت قرار می‌دهند تا اولین انتخاب برای سفرهای آینده را داشته باشند.

همچنین، ۲۳ درصد از گردشگران نیز اسپا (محل تفریح با استخر، سونا، جکوزی و خدمات ماساژ) را انتخاب کردند و از بین ۲۸ هزار پاسخ‌دهنده، فقط ۶ درصد گفتند که سفرهایی با فعالیت بدنی یا ماجراجویی را انتخاب می‌کنند. علاوه بر این، گردشگران ترجیح می‌دهند برای تضمین بهترین حالت ایمنی و راحتی، سفرهای آینده خصوصی داشته باشند و بیش از ۶۶ درصد از گردشگران جهانی عنوان کردند: ترجیح می‌دهند در گروه‌های کوچک دو تا ۶ نفره سفر کنند.

آیا سفرهای بین‌المللی با واکسن امکان‌پذیر است؟

همان‌طور که واکسن‌ها بر بینش مسافران تاثیر قابل‌توجهی داشته است، بهبودی سفرهای بین‌المللی نیز به اجرای برنامه‌های واکسیناسیون در سطح جهان بستگی دارد. ۶۶ درصد از مسافران درباره اعتماد به نفس در اهداف سفر عنوان کردند: بعد از اختراع واکسن بیماری کووید- ۱۹ در سال جاری، انتظار بیشتری برای سفرکردن خواهند داشت.

واکسن‌ها نه تنها به مسافران سراسر دنیا برای اطمینان از سلامتی و ایمنی کمک می‌کنند، بلکه به مقصد نیز کمک خواهند کرد تا تصویر بهتری را برای بازدیدکنندگان نشان دهد. بیش از نیمی از گردشگران (۵۹ درصد) گفتند: پس از واکسیناسیون کامل و تزریق هر دو دوز واکسن، به یک کشور خارجی سفر خواهند کرد. علاوه بر این، ۵۵ درصد از مسافران تایید کردند که مقاصدی را بر سفر خود انتخاب می‌کنند که برنامه‌های واکسیناسیون را فقط برای اطمینان از سلامت جامعه اجرا کرده باشد.

در حال حاضر، در بسیاری از مقاصد مختلف، انواع مختلفی از واکسن‌ها استفاده می‌شود و مسافران در این مورد احساس خوبی ندارند، زیرا ۴۱ درصد از گردشگران اظهار کردند: درباره ایمنی و اطمینان واکسن‌ها نگران هستند.

منبع: ایسنا