دشت ارژن که مردم محلی آن را به دشت ارجن هم می‌شناسند، در روزهای تعطیل خانواده‌های کازرونی و شیرازی زیادی را به سمت خود می‌کشاند تا سفره‌شان را زیر یک درخت پهن کنند یا به یکی از باغ-رستوران‌های اطراف آن بروند. اینجا که شهرتش را از آبشار و تالابش گرفته در دامنه جنوبی زاگرس قرار دارد و به خاطر جنس سنگ‌هایش، حفره‌ها و غارهایی در آن درست شده که چهره عجیب غریبی به آن داده است.

چرا باید دشت ارژن را دید؟

دشت ارژن شیراز، به درختچه بادامی گفته می‌شود که از چوب‌اش کمان درست می‌کرند و از بادام تلخ آن هم دارو می‌سازند و در شعرهای فردوسی و قاآنی هم به آن اشاره شده است. اما اگر دنبال دلیلی برای دیدن این دشت هموار باشیم باید اشاره کنیم که این منطقه جزء پنج دشت دیدنی ایران است. این دشت بزرگ چند جاذبه گردشگری دارد که مردم شهر را در روزهای تعطیل به سمت خودش می‌کشاند:

در فصل زمستان آبشار ارژن مهم‌ترین جاذبه منطقه می‌شود. در این فصل دما به زیر صفر می‌رسد و آب آبشار که مردم محلی به آن آبشار چرونیز می‌گویند، حین ریزش یخ می‌زند. برای همین منظره‌ای شبیه آبشارهای یخی کارتونی می‌سازد که مشابه آن را در آبشار هملون شمشک یا رنا در مازندران می‌توان دید. این آبشار قبلا از دل کوه می‌جوشید، اما امروزه با لوله کشی به سمت کوه هدایت می‌شود.

در منطقه حفاظت شده این دشت قبلا شیر ایرانی هم زندگی می‌کرد که دیگر نسل آن در طول سال‌ها شکار منقرض شده است. منطقه حفاظت شده دشت، امروز هم میزبان گاو و گوسفند و گوزن‌های زرد ایرانی است که چند سال قبل از ساری به اینجا آورده شدند

اینجا را باید یک مجموعه گردشگری فوق‌العاده بین شیراز و کازرون بدانیم. نزدیک آن قبلا یک تالاب آب شیرین قرار داشت که رودخانه دالکی به آن می‌ریخت. اگرچه این تالاب مدت‌ها خشک شده بود، اما با بارندگی‌های بهار امسال(۱۳۹۸) تا ۶۰ درصد آبگیری شد.

بازارچه ارژن در روستا که توسط مردم محلی اداره می‌شود، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری منطقه است. همین بازارچه هم باعث می‌شود گاهی این دهستان پر از ترافیک شود. در این بازار ترشی‌های محلی، گردو، میوه، لواشک و سیر می‌فروشند که در مزارع اطراف درست می‌شوند.

اگر به جای رستوران رفتن بخواهیم هزینه کمتری خرج کنیم، همیشه لب جاده فروشنده‌هایی هستند که گوشت یا جوجه کباب می‌کنند و بوی آن هر آدم سیری را هم گرسنه می‌کند.

اگرچه ارژن یک دشت است، اما با کمی پیاده‌روی می‌توانیم از آن دور شویم و به کوه‌های اطراف آن برسیم که غارها، تاقدیس و ناودیس، خوردگی سنگ‌ها و زیبایی‌های طبیعی باعث شده که زمین‌شناسان جذب آن شوند.

در فصل ییلاق، عشایر در نزدیکی دشت چادرهایشان را برپا می‌کنند. برای آشنایی با فرهنگ عشایر و سبک زندگی و اینکه چطور درس می‌خوانند، می‌توان در موقع مناسب به این منطقه آمد و بدون لطمه زدن به جریان روزمره زندگی‌شان با آنها معاشرت کرد.

علاوه بر دشت، بافت قدیمی خود روستا، کوچه باغ‌ها و خانه‌های گلی‎اش هم دیدنی‌ست و از جاده اصلی فاصله کمی دارد. جاخرمن زمینی صاف در این منطقه است که مردم در آن والیبال، فوتبال یا بازی‌های محلی مثل یار به گروه می‌کنند.

قدمگاه سلمان و علی (ع) در شرق دشت ارژن و در قبرستان سلمانی‌ها در کازرون قرار دارد و افراد زیادی برای زیارت به این منطقه می‌روند.

سفرنامه دشت ارژن

جمعه  ۴ اردیبهشت ۱۳۶۰

ساعت ۰۶:۰۰   صبح از طریق جاده شیراز – کازرون توسط یک وانت بار عزم  سفر کردیم.

مقصد ساحل شرقی دریاچه دشت ارژن در ۵۸ کیلومتری غرب شیراز و ۲ کیلومتری شرق قریه دشت ارژن بود. ساحل شرقی این دریاچه به رشته کوه نسبتا مرتفعی که دارای جهت شمالی – جنوبی است محدود می شود. که بعلت وضعیت خاص تخته سنگ ها و دیواره ها محل مناسبی برای تمرین اعمال فنی کوه نوردی بود. منظور از این سفر نیز تمرین فنون مختلف رایج در فن کوه نوردی بود . در طی این برنامه یک مرحله صعود میمون از دیواره به ارتفاع تقریبی ۳۵ متر در جنب آبشار دشت ارژن صورت گرفت.

تعداد افراد در این سفر جمعا” ۱۰ نفر بود. در ساعت ۱۷:۰۰ شروع به بازگشت نمودیم. ۴ نفر از افراد توسط یک دستگاه اتومبیل وانت از محل آبشار تا جاده اصلی را طی کردند. ۶ نفر باقیمانده که شامل نگارنده نیز بود با عبور از میان نیزارها وشبه باتلاق های میان دشت در ساعت ۱۹:۰۰ به قریه دشت ارژن وارد شدیم و در ساعت ۱۹:۳۰ توسط یک دستگاه وانت کمپرسی به شیراز باز گشتیم.

دشت ارژن کجاست؟

برای رسیدن به این دشت باید از سمت شرق از شیراز خارج شویم و به  سمت غرب شهر حرکت کنیم. بعد از حدود ۵۰ کیلومتر رانندگی از ابتدای اتوبانی که به سمت کازرون و بوشهر می‌رود به تابلوهای دشت ارژن می‌رسیم.

منبع: اسنپ تریپ

مرتبط:

دشت ارژن سرزمینی سبز در شهر زیبای شیراز

غار سنگ شکن جهرم که بین محلی‌ها به نام “سنگ‌اِشکن” معروف است، بزرگ‌ترین غار دست‌ساز خاورمیانه و یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین غارهای مصنوعی جهان است. به ظاهر تا همین چند دهه پیش، تمام مصارف سنگ شهر از همین محل تأمین می‌شده است.

محاسبات دقیقی که برای به جاگذاشتن ستون‌ها و فرونریختن سنگ‌ها انجام شده، شگفت‌انگیز است. بعضی از دهانه‌های  غار سنگ شکن  آن قدر وسیع هستند که به راحتی یک اتومبیل از آن عبور می‌کند و از دهانه غار می‌توان تمام شهر را دید.
غار سنگ شکن که در جنوب غربی شهر جهرم و در زیر تپه های البرز کوه واقع است، یکی از نادرترین شاهکارها در تاریخ کهن ایران زمین است.

سال‌ها پیش، وقتی سنگ شکنان جهرمی تصمیم گرفتند، از سنگ‌های آهکی یک کوه بی‌نام و نشان استفاده کنند، هیچ وقت تصور نمی‌کردند، سنگ تراشیدن از چنین کوهی بتواند یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهرشان را رقم بزند.غار سنگ ‌شکن جهرم، تاریخ روشن و دقیقی ندارد.

سنگ‌های سفید آهکی و شکل پذیری که در آن زمان از  غار سنگ شکن به دست می‌آمد، صرف تزئین سردرها و بناهای باشکوه و مهمی می‌شد، که یا به اشراف تعلق داشتند و یا به حکومت. این غارپناهگاه نبوده بلکه این سنگ‌ها را به فروش می‌رساندند که جنبه اقتصادی داشته و علاوه بر مصرف در جهرم به شهرهای شیراز و اصفهان نیز می‌فرستادند. این سنگ‌ها در ساختمان‌سازی و بیشتر در سر ستون‌ها، رخ بان، سنگ فرش و نما مورد استفاده قرار می گرفته است.

مرغوبیت این سنگ‌ها به حدی زیاد بود که آوازه شان حتی در شهرهای مجاور هم پیچیده بود و معماران بناهای شیراز هم در ساخت و سازهایشان از این سنگ‌ها استفاده می‌کردند. سنگ‌های نمای مسجد جامع عتیق شیراز می تواند گواهی بر این مطلب باشد.سنگ ‌شکنان جهرمی در زمان برداشت سنگ سعی می‌کردند طوری پیش‌روی کنند که  غار سنگ شکن تخریب نشود و به این ترتیب در گذر زمان ستون‌هایی به‌جا ماند که زیبایی غار را بیشتر می کرد.

در غار سنگ شکن می‌توانید بیش از ۱۰۰ ستون سنگی را ببینید که غار را شبیه به تالاری مجلل کرده‌اند. پژوهشگران معتقدند که تعداد و قطر ستون‌های داخل غار در گذشته بیشتر از حال بوده است. اما سنگ شکنان نسل‌های بعدی به دلیل آن که در حمل سنگ‌های استخراج شده بزرگ دچار مشکل می‌شدند، ستون‌های نزدیک به دهانه غار را تراشیده‌اند و نتیجه این تراش مداوم، لاغر شدن ستون‌ها و کم شدن توان بارپذیری آنها بوده است.
غار سنگ شکن، با تمام جاذبه‌هایی که دارد، هنوز در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت نشده است، اما سازمان میراث فرهنگی فارس با همکاری دانشگاه شیراز ستون‌های آن را مرمت کرده و در صدد ثبت آن در فهرست میراث ملی هستند.

از این سنگ‌ها به خاطر شکل پذیری بهتر، برای کارهای تزیینی به عنوان نمای ساختمان‌ها و سردرها، پنجره‌های مشبک، فرش حیاط و سکوها، سنگ قبر، کتیبه‌های سنگی، شیر سنگی، آب چُک، ناودان، نهر یا حوض سنگی، پله، رُخ بان، هاون سنگی، دیگ‌های سنگی، دهن شیرها، خمره‌های سنگی، ازاره‌ها و غیره استفاده می‌شد. از مهم‌ترین مکان‌هایی که از این سنگ‌ها در آنجا استفاده شده است می‌توان به سردر ورودی حرم مطهر شاه چراغ، مسجد جامع عتیق شیراز، باغ ارم و مسجد نو اشاره کرد.

مهم‌ترین وسایلی که سنگ شکنان و سنگ تراشان به کار می‌بردند، ارّه‌های دو سر، پتک، چکش، آخی، کِنر، اهرم، تیشه، انواع سوهان، قلم، نخ و دوده، ارّه‌های کوچک دستی، دریل‌های کوچک دستی، خط کش و گونیا بوده است.

با روی کار آمدن مصالح ساختمانی جدید مانند سرامیک، موزاییک و سنگ‌های مرمر، به تدریج استفاده از سنگ‌های غار از رونق افتاد و سنگ شکنان کار خود را رها کردند و برداشت سنگ متوقف شد؛ درحالی که حاصل برداشت و استخراج آنها، پدیده‌ای بی نظیر را به وجود آورده بود، غاری مصنوعی که توجه مردم را به خود جلب کرد و به عنوان پدیده‌ای بی نظیر برای جذب گردشگران مطرح گردید. علاوه بر عظمت و زیبایی غار که سالانه هزاران نفر را به خود جذب می‌کند، خنکی نسبی محیط آن در تابستان و گرم بودن آن نسبت به محیط بیرون در زمستان، دلیل دیگری برای جذب مردم بوده است. در تابستان به خاطر نتابیدن آفتاب و وجود دالان‌های متعدد که باد در آنها کانالیزه شده و به صورت یک کولر طبیعی در می‌آید، دارای هوایی مطبوع و خنک است.

مشخصات غار

غار سنگ شکن ۲۰۰ متر طول دارد و عرض آن از ۶۰ تا ۱۳۰ متر متغیر است، در حقیقت اگر مساحت این غار را بخواهید باید بگوییم که این غار سنگی، در حدود ۲۰ هزار متر مربع مساحت دارد و ۱۲ ورودی مختلف در آن تعبیه شده است. در غار سنگ شکنان می‌توانید ۱۰۰ ستون سنگی را هم ببینید که غار را شبیه به تالاری مجلل کرده اند.

سنگ‌های غار سنگ شکنان، از نظر مرغوبیت به ۲ دسته تقسیم می‌شوند، دسته نخست ستون‌هایی هستند که درز و شکاف‌های زیادی دارند و کیفیت چندانی ندارند و به همین دلیل هم سنگ تراشان از خیر استخراج آنها گذشته‌اند و دسته دوم که سنگ‌های مرغوب این غار را شامل می‌شوند، مربوط به ستون‌هایی است که روی آنها درز و شکافی دیده نمی‌شود و برای جلوگیری از ریزش سقف برداشت نشده‌اند.

در این مکان چند سنگ‌شکن به کار برداشت سنگ مشغول بودند. هر کدام از آن‌ها در یک مسیر و دهانه، سنگ برداشت می‌کردند و برای جلوگیری از ریزش سقف هر از چند متر قسمتی را باقی می‌گذاشتند تا به صورت یک ستون نگهدارنده عمل کند. به این دهانه‌ها یا دالان‌ها، اصطلاحاً «کارخانه» می‌گفتند. طول و عرض دهانه‌ها و اندازه ستون‌ها متفاوت است. طول غار حدود ۳۵۰ متر و عرض آن ۱۵۰ متر است که وسعتی حدود ۴ هکتار را در بر می‌گیرد. ارتفاع آن ۳ تا ۴ متر است که در انتها به کمتر از یک متر می‌رسد و در مجموع دارای ۱۲ دهانه و ۱۰۰ ستون است. کف آن شیب دار و سطح آن را لایه‌ای نرم از خاک‌های آهکی پوشانده است. قسمت‌های ابتدایی و حاشیهٔ خارجی آن روشن است، اما به تدریج که به قسمت‌های داخلی می‌رویم، نور کم و در بخش‌های انتهایی کاملاً تاریک می‌شود؛ به همین دلیل سنگ شکنان در اینجا تاقچه‌هایی برای گذاشتن چراغ موشی در بدنهٔ غار و ستون‌ها تعبیه کرده‌اند.

غار سنگ شکن در سنگ‌های آهکی – دولومیتی تشکیلات جهرم و آسماری مربوط به دوره اتوسن-الیگوسن ایجاد شده است. در محل غار، از کف تا سقف چندین لایه شناسایی شده است؛ در کف غار دولومیت‌های قهوه‌ای رنگ وجود دارد، سپس آهک‌های شیری رنگ و کمی خاکستری با ضخامت بیش از ۴ متر قرار دارد که در بیشتر قسمت‌ها استخراج شده است. ستون‌های باقیمانده بیشتر از این لایه هستند. در سقف غار لایه‌ای از جنس دولومیت با ضخامت بیش از ۵ متر قرار دارد و پس از آن تا روی پشته، سه لایه دولومیتی دیگر وجود دارد.

در اینجا لایه‌ای ضخیم از اهک‌های دولومیتی سفید تا کرمی رنگ نسبتاً نرم بین دو لایهٔ سخت وجود داشته است که به کمک وسایلی چون دیلمهای فولادی، پتک و اره‌های بزرگ دو سر، ابتدا تخته سنگ‌هایی از بدنه جدا می‌کردند و بلافاصله به سنگ‌های لوح به ابعاد مختلف برش می‌دادند و سپس تراشکاران بر روی آن‌ها کنده کاری می‌کردند. این کارها باید سریعاً صورت می‌گرفت زیرا بعد از چند ساعت که این سنگ‌ها در مجاورت هوای آزاد قرار می‌گرفتند، سخت و محکم می‌شدند و به همین دلیل اگر این معدن سنگ به صورت کامل و روباز برداشت می‌شد، این لایه در مجاورت هوا قرار می‌گرفت و خاصیت نرم بودن و شکل پذیری راحت خود را از دست می‌داد. علاوه بر این مجبور به کندن و جابجایی لایه‌های سخت‌تر فوقانی نیز نبودند. بعضی اعتقاد دارند که در دوران قبل از اسلام که مردم در ” قلعه گبری ” مجاور زندگی می‌کردند، در قسمت فوقانی اینجا غاری طبیعی و کوچک با چاهی در آن وجود داشته است که زرتشتیان یا گبرهای ساکن در قلعه از این غار به عنوان دخمه استفاده می‌کردند؛ ان‌ها مردگان خود را اینجا می‌گذاشتند و سپس طبق آیین خود استخوان‌ها را در پارچه‌ای سفید می‌پیچیدند و در درون چاه می‌انداختند. در حقیقت چاه مذکور یک استودان بوده است. بعدها با مسلمان شدن مردم و متروکه شدن قلعه گبری و از بین رفتن اهمیت غار و چاه آن برای دفن مردگان، دخل و تصرف‌هایی در آن صورت می‌گیرد و با برداشت سنگ از این منطقه، شکل آن به کلی تغییر می‌کند. اگرچه شواهد متقنی برای این موضوع وجود ندارد، اما با توجه به شرایط منطقه، وجود قلعه گبری در کنار آن، داستان‌ها و افسانه‌هایی که از گذشتگان نقل می‌شود، به عنوان یک نظریه مطرح است.

موقعیت جغرافیایی

غار سنگ اشکن در دامنهٔ شمالی البرز کوه، در جنوب شهر جهرم، در عرض جغرافیایی ۲۱۶”۲۹’۲۸˚ شمالی، طول جغرافیایی ۷۹۷” ۳۴’۵۳˚ شرقی و ارتفاع ۱۰۹۱ متری از سطح دریا قرار دارد. فاصله غار یاد شده تا شهر جهرم سه کیلومتر و تا مرکز استان شیراز، ۱۸۵ کیلومتر است. این غار مصنوعی بی نظیر و شگفت‌انگیز در ابتدای درهٔ قلات و در زیر پشته‌ای در قسمت شرقی آن واقع شده است.

مرتبط:

آشنایی با دریاچه فصلی خنج

سفرنامه ی غار تادوان

آشنایی با پارک ملی بختگان در شیراز

دریاچه فصلی خنج با ششصد کیلومتر مربع مساحت در جنوب استان فارس قرار دارد، این دریاچه در فصل های بارندگی پر آب شده، باغات و مزارع را سیراب می کند. این دریاچه فصلی شصت میلیون متر مکعب آب در خود ذخیره کرده و به یک تفرجگاه محبوب در جنوب فارس تبدیل شده است. دریاچه فصلی خنج در سال های پربارش، بستری مناسب برای مهاجرت پرندگان قطبی است.

فصل باران های موسمی، دریاچه لبریز از آب می شود و تبدیل به چشم نواز ترین منطقه خنج می گردد. مناظر و درختان نخل منطقه که نمادی از شهرهای گرم جنوب ایران می باشد، چهره تماشایی و متفاوتی را به این منطقه بخشیده است. در فصل بهار با بارش باران های شدید بهاری، دریاچه مملو از آب می شود و امواج آب را می توان در این دریاچه نظاره کرد. وجود چنین دریاچه ای آن هم میان بیابان های بسیار گرم نعمتی بزرگ و البته پر از شگفتی است که خنج را پر از گردشگر کرده است. تقابل رنگ آبی با مناظر این منطقه، نقاشی بسیار هنرمندانه ای را خلق کرده است.

واقع شدن دریاچه فصلی خنج در مجاورت تالاب هیرم، مکان مناسبی برای تخمگذاری و زاد و ولد پرندگان مهاجر به ویژه در فصل زمستان است. همچنین آبگیری این دریاچه و طبیعت سرسبز اطراف آن، شرایط و چشم اندازهای زیبایی برای استفاده گردشگران فراهم کرده است. هنگامي كه اين درياچه پُرآب مي شود، چشم انداز زيبايي را ايجاد مي كند و مهاجرت و پرواز پرندگان بر فراز آن بر اين زيبايي مي افزايد.

این منطقه محل آبريز شهرستان هاي لارستان و گراش از شرق و ارتفاعات خنج و همچنين آبريز قسمتي از شهرستان هاي جهرم، قير وكارزين و ارتفاعات شمال، غرب و جنوب شهرستان خنج است.

دریاچه فصلی خنج با حجم تقریبی شصت میلیون مترمکعب آب در پنج کیلومتری شرق خنج قرار دارد.

مرتبط:

تنگه‌ تاریخی سولک کجاست؟

تنگه گمبیل ؛ فارس سرزمین بهشتی کم ندارد

معرفی قلعه دختر فیروزآباد فارس

دولت‌های یازدهم و دوازدهم به جهت شناساندن هویت و پاسداشت تاریخ و فرهنگ و تمدن کهن استان فارس و حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی این استان، گام های بلندی در راستای توسعه موزه ها در بخش های مختلف برداشته اند.

براساس شواهد و بررسی‌های تاریخی و باستان‌شناسی و آنچه از کتیبه‌ها و نوشته‌ها و آثار ‌یافته‌شده در منطقه به دست آمده، محوطه باستانی مرودشت از گذشته بسیار دور از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است.می‌دانیم که صفه تخت جمشید در دامنه کوه رحمت ساخته شده است. می‌توان گفت این کوه که به نام میترا یا مهر نیز نامیده می‌شود برای اقوام پیش از آریایی و همچنین آریایی‌ها قداست داشته که به نوعی تمامی‌سازه‌های تخت جمشید را در پناه خود دارد.

داریوش در کتیبه خود در دیواره جنوبی صفه صراحتا بیان می‌کند که تا پیش از این، هیچ بنا یا معبد یا نیایشگاه و ساختمانی در این محل وجود نداشته است. پس بی‌تردید زمین این مکان اهمیت داشته است.

محوطه تخت جمشید از نقش رستم که مکانی متبرک و مرکز استقرار قوم پاسارگاد بوده و از سوی کوروش به عنوان پایتخت انتخاب شده و آرامگاهش نیز در همان جا واقع است، فاصله بسیار کمی‌ دارد.

باید در نظر داشت که این مکان در مرکز ایالت پارس واقع شده است و به سهولت با نواحی مهم پادشاهی مانند شوش و انشان -که محل پادشاهی و حکومتی پدران کوروش کبیر بوده-  و بابل، مراکز شرقی امپراتوری، پایتخت، مرکز اصلی مادها و هگمتانه در ارتباط بوده است.

معادن بزرگ سنگ که بقایای آنها در اطراف تخت جمشید و نقش رستم هنوز به چشم می‌خورد، رودهای مهمی‌مانند کر و پلوار که امکان دسترسی به آب را برای انجام کارهای ساختمانی فراهم می‌کرده‌اند و زمین حاصلخیز منطقه… همه و همه می‌تواند دلیلی برای انتخاب این مکان برای ساخت بنای منحصربه‌فرد تخت جمشید باشد.

محققان و پژوهشگران با توجه به نقوش و نوع معماری و مطالعات انجام شده، هر یک کاربرد خاصی را برای تخت جمشید تعریف کرده‌اند: برخی این بنای شگفت‌انگیز را مقر و استراحتگاهی موقت، برخی محل برگزاری آیین نوروزی و جشن‌های بهاری، گروهی رصدخانه‌ای جهت انجام مطالعات نجومی، برخی محل گردهمایی و شورا و پارلمان و برخی نیایشگاهی بزرگ جهت برگزاری انجام مراسم مذهبی می‌دانند.

رصدخانه نبوده است

آنچه که باید مورد توجه قرارداد این است که این بنا هر چه بوده به طور حتم محل رصد ستارگان، رصدخانه و محل انجام مطالعات نجومی‌نبوده است. هخامنشیان در این دوره محاسبات نجومی‌خود را براساس محاسبات ریاضی انجام می‌دادند و نیازی به رصد چشمی‌یا اندازه‌گیری سایه‌ها و تابش خورشید -آن‌گونه که قبل از آنان در میان اقوام بومی‌ فلات ایران و بابلیان و آشوریان مرسوم بوده- نداشتند. از سویی دیگر معماری تخت جمشید با هیچ‌کدام از تعاریف موجود در مورد بناهای مورد استفاده برای رصد آسمان منطبق نیست.

برای رصد آسمان نیاز به ساختمان یا برج رصدی با ارتفاع زیاد است و اگر چنین برجی وجود نداشته باشد، باید بنای رصد در محوطه‌ای کاملا باز که افق دید باز و گسترده دارد، ساخته شود. با یک بررسی ساده میدانی در تخت جمشید متوجه این مطلب می‌شویم که نه در محوطه تخت جمشید و نه بر فراز کوه رحمت هیچ برج رصدی وجود ندارد و از سویی یک سمت تخت جمشید تکیه بر کوهی بلند دارد که مانع از دید مستقیم در آن سمت می‌شود.

ساعت آفتابی نبوده است

تعیین زمان دقیق نوروز بر اساس تابش نور خورشید و  استفاده از ساعت آفتابی در تخت جمشید نیز از جمله مواردی است که برای دلایل ساخت این بنا مطرح می‌شود. برخی معتقدند وجود بعضی علائم روی سنگ‌ها و خصوصا سنگی که در کاخ سه دروازه وجود دارد، نشان‌دهنده نوعی ساعت آفتابی برای تعیین دقیق زمان نوروز در اول فروردین برابر با ۲۱ مارس است.

این نظریه درست بود اگر زمان دقیق نوروز در زمان هخامنشیان با زمان وقوع نوروز در زمان حال برابر می‌بود؛ در‌حالی‌که این‌طور نیست. در زمان هخامنشیان تنها یک بار در زمان کمبوجیه سال نو با ۲۱ مارس یا اول فروردین برابر می‌شود و دردیگر موارد، آغاز سال نو از اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت متغیر بوده است.

از سوی دیگر تالاری که این سنگ موسوم به ساعت آفتابی در آن قرار دارد، در زمان هخامنشیان از همه سو با دیوار مسدود بوده و نور خورشید نمی‌توانسته به داخل بتابد، و نیز همان‌طور که قبلا هم متذکر شدیم تخت جمشید بر دامنه کوه رحمت قرار دارد و کوه مانع از رسیدن نور خورشید هنگام طلوع به این بنا می‌شود و نور خورشید در واقع هنگامی‌که روز کاملا اتفاق افتاده است به کل بنای تخت جمشید و خصوصا بنای سه دروازه می‌تابد.

همچنین باید توجه داشت که محور زمین و جهت تابش خورشید در ۲۵۰۰ سال قبل با امروز بسیار متفاوت بوده است. کارشناسان نجوم و ستاره‌شناسی کاملا به این مساله واقفند که به دلیل چرخش محور زمین در طی ۲۵۰۰ سال، تنها با محاسبات دقیق ریاضی و ستاره‌شناسی می‌توانیم جهت تابش خورشید را براساس محور زمین در زمان هخامنشیان تعیین کنیم.

همچنین امروزه می‌دانیم که علائم و نشانه‌های موجود روی این سنگ نه علائم نجومی‌ و نشانگر چهار جهت اصلی؛ بلکه نشانه‌های معماری و امضای معمار و سنگ تراش آن است که در دیگر پایه ستون‌ها نیز دیده می‌شود. در واقع سنگ مزبور پایه زیرین ستونی است که امروزه دیگر وجود ندارد. هرچند می‌توان گفت که برخی آیین‌های ویژه از جمله جشن‌های بهاری در این محل برگزار می‌شده؛ اما  تنها محل برگزاری نوروز نبوده است.

پایتخت نبوده است

در مورد اینکه تخت جمشید یکی از پایتخت‌های اصلی و محل استقرار خانواده سلطنتی بوده نیز جای شک و تردید است. صفه تخت جمشید در دشتی باز و بدون هیچ گونه امکانات دفاعی مخصوص یک ارگ یا قلعه واقع شده است. تمامی‌صفه و ساختمان‌های آن از سه جهت از فاصله دور قابل رویت هستند.

با وجود نامگذاری کاخ‌ها و آنچه برخی به آن معتقدند، تالارها و بناهای صفه تخت جمشید را نمی‌توانیم مقر استقرار پادشاهان و خانواده سلطنتی بدانیم. این بنا فاقد امکانات زندگی به عنوان پایتخت برای خاندان سلطنتی است. شاید در زمان برگزاری جشن‌های بهاری و در مدت زمانی کوتاه شاه و خانواده و همراهانش در این محل اقامت داشتند؛ اما استقرار موقت در این مکان با استفاده از آن به عنوان پایتخت یک امپراتوری بزرگ تفاوت بسیار دارد.

نیایشگاه بزرگ؟

براساس سنگ‌نگاره‌ها و نقوش دیوارها و پلکان‌ها، بعضی محققان بر این باورند که تخت جمشید یک نیایشگاه بزرگ برای انجام آیین‌های مذهبی است. می‌دانیم که آیین مهر‌پرستی بسیار پیش از مذهب زرتشت در فلات ایران رواج داشته و از میان پادشاهان هخامنشی نیز اردشیر دوم احترام بسیار برای این ایزد قائل بوده.

شاید بتوان نقش برجسته مهم حمله شیر به گاو در تخت جمشید را نوعی نشانه آیین مهرپرستی دانست؛ اما در این تصویر باید به حالت حمله شیر به گاو و نشانه‌های موجود بر بدن گاو توجه کرد. گاو نشان سلطنتی دارد و گاوی عادی نیست.

آیا می‌توان تصور کرد که سنگ نگاران و معماران حیوانی با نشان سلطنتی را به عنوان قربانی مهر نشان داده‌اند. از سوی دیگر نقش نبرد شاه با شیر است که در فاصله کمی‌از این تصویر دیده می‌شود. اگر آیین مهر در این زمان آن‌قدر گسترش داشته که معماران تخت جمشید را تحت تاثیر خود قرار داده است، چرا شاه باید شیری را که نشانه این ایزد است با خنجر به قتل برساند.

از سوی دیگر با مطالعه دقیق و نزدیک می‌توانیم دریابیم که هر یک از تالارها و بناهای تخت جمشید به نوعی با نقوش خاصی که شاید معرف آیین یا اعتقادات یکی از اقوام و ملل تابعه باشد، زینت‌یافته‌اند، آیا این امر نشان‌دهنده این است که هر یک از این تالارها مخصوص برگزاری آیین خاص مذاهب مختلفی است که در سراسر امپراتوری پارسیان بوده است؟ آیا می‌شود تخت جمشید را مرکزی برای تجمع نمایندگان همه ممالک تابعه دانست که در زمانی مشخص برای تبادل نظر و دیدار با شاه به دور یکدیگر گرد می‌آمدند؟

این نمایندگان در مدت اقامت خود در تخت جمشید ضمن آنکه می‌توانستند با آزادی به نیایش خدای خود بپردازند می‌توانستند با عقاید و مناسک مذهبی سایر ملل نیز آشنا شده و به تبادل نظر و بحث و گفت‌وگو بپردازند. شاید بتوان تخت جمشید را یک دایره المعارف بزرگ ساخته شده از سنگ دانست.

هرتازه واردی با نگاه کردن به نقوش و حجاری‌ دیوارها می‌توانسته به راحتی با دیگر ملل تابعه، نوع پوشاک، محصول خاص آن منطقه، اعتقادات مذهبی، فرهنگ، زبان و درجه اهمیت و نزدیکی آنان به حاکمیت امپراتوری آشنا شود. در این گردهمایی، نمایندگان ملل تابعه هر یک هدایایی را به پیشگاه شاه تقدیم می‌کردند.

با وجود برخی اظهارنظرها باید گفت آنچه این نمایندگان با خود حمل می‌کنند، باج و خراج و مالیات سالانه نیست. شاید بتوان گفت منظور از آن نقوش که هر شخصی یک شیء، حیوان، پارچه، نوشیدنی و خوراکی خاصی را با خود حمل می‌کنند و به پادشاه پیشکش می‌کند، این است که ملل تابعه را با آنچه  محصول مخصوص سرزمینشان است نشان دهند.

به عنوان مثال نمایندگان لیدیه همواره با بازوبندهای طلا مشخص شده‌اند. نظیر این بازوبندها در گنجینه سیحون که اینک در موزه انگلستان است، یافت شده و گزنفون نیز بازوبند طلا را بهترین و ممتازترین هدیه لیدیه‌ها معرفی کرده است. همچنین نمایندگان  آفریقای جنوبی با حیوانی به نام اُکاپی و عاج‌های فیل نشان داده شده‌اند.

به هر حال هنوز هیچ نظر قطعی درباره دلیل ساخت تخت جمشید نمی‌توان ارائه داد.

گاو دروازه ملل

دروازه ملل تخت جمشید سه درگاه عظیم رو به سه جانب داشته که نقش دو جفت گاو عظیم الجثه بر درگاه‌های غربی و شرقی حجاری شده است. دو جفت گاو بر درگاه غربی و دو جفت گاو با سر انسان در مدخل شرقی قرار دارد. توصیفات مختلفی درباره تصویر سر انسانی گاو گفته شده که بعضی از آنها بسیار عجیب و دور از ذهن است

منبع: مجله همشهری

مرتبط:

شکوه و عظمت تاریخ ایران در تخت جمشید

برج پیزا و تخت جمشید در ۴۰۰ کیلومتری پایتخت