از “مسجد وکیل شیراز” چه میدانید؟

مسجد وکیل شیراز

• نام:مسجد وکیل
• کشور:ایران
• استان:فارس
• نام های دیگر مسجد:سلطانی
• کاربری :مذهبی
• شمارهٔ ثبت:۱۸۲
• تاریخ ثبت ملی:۱۸ تیر ۱۳۱۱

درباره مسجد وکیل شیراز

شیراز شهری با جاذبه های گردشگری بسیار زیادی است. مسجد وکیل شیراز یکی از آثار تاریخی این شهر است که همچون مسجد نصیر الملک شیراز مربوط به دوره زندیه است. در غرب بازار وکیل و در انتهای بخش شمشیرگرها، مسجد وسیع بسیار زیبایی احداث شده که به نام مسجد سلطانی وکیل یا مسجد وکیل مشهور است. مسجد وکیل که با نام مسجد جامع وکیل نیز شناخته می شود از آثار با ارزش دوره زندیه بوده که در محله درب شاهزاده، خیابان آیت الله طالقانی، بین حمام و بازار وکیل قرار دارد. این مسجد زیبا که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است در سال ۱۱۸۷ هجری و همزمان با بنای بازار و میدان وکیل به دستور کریم خان احداث شد.

معماری مسجد وکیل شیراز

این مسجد دارای دو ایوان شرقی و جنوبی می باشد. معمارهای مسجد وکیل به منظور این که قبله مسجد با قبله شرعی مطابقت کند و از طرفی نمای مسجد با درهای فرعی بازار و خود بازار همخوانی داشته باشد، راهروها را به صورتی به صحن مسجد وصل کرده اند که در عین کجی تغییر زاویه صحن مشخص نباشد.

این حد از دقت در معماری در دوره ای که اوج شکوفایی ایران در بخش معماری بوده است، قابل تحسین و ستودنی است. از دیدنی ترین بخش های این مسجد می توان به شبستان جنوبی مسجد اشاره کرد. این شبستان دارای ۴۸ ستون سنگی مستحکم با طرح و نقش های مخصوص دوره زندیه است. ستون های شبستان جنوبی مسجد به صورت مارپیچ و آمیخته از هنر ایرانیان دوره زندیه است. طاق بالایی قسمتی از این شبستان با کاشی های لاجوردی که در کناره های آن آیات قرآن با خط نسخ و ثلث به رنگ سفید، تزئین شده است که چشم هر بیننده ای را به خود جذب می کند. این بخش از شبستان در کنار تمام زیبایی ها و معماری زیبایی که در ساخت ستون ها و طاق ها، به کار برده شده است، دارای یک منبر ۱۴ پله ای است. جنس پله های این منبر از سنگ مرمر است که گفته می شود به منظور زیباکردن هرچه بیشتر این منبر به دستور کریم خان زند سنگ های مرمر این پله ها از مراغه به شیراز آوره شده است.

مساحت مسجد وکیل شیراز

کاشی کاری صحن و ایوان های شمالی و جنوبی مسجد بسیار زیبا بوده و از هفت رنگ معرق در کاشی های صحن مسجد استفاده کرده اند. تاریخ ساخت این مسجد سال ۱۱۸۷ هجری و همزمان با ساخت بنای بازار وکیل و میدان در زمان کریم خان زند بوده است. مسجد وکیل دارای وسعتی بالغ بر ۸ هزار و۶۶۰ متر مربع می باشد.

شبستان مسجد وکیل شیراز

اگرچه معماری تمام مسجد وکیل، به خصوص استحکام بی نظیر آن قابل توجه است ولی ساختمان سه طاق مجلل و با شکوه آن یعنی طاق سردر ورودی، طاق مروارید و طاق ورودی به شبستان بزرگ از شاهکارهای معماری به شمار می رود و چنان طاقهای با ابهتی ، کمتر در شیراز ساخته شده اند. طاق مروارید، طاق بلند و مهمی است که در سمت شمال مسجد ساخته شده و در دور این طاق با خط ثلث و نسخ با رنگ سفید به صورت هلالی یکی از سوره های قرآن نوشته شده است. دهنه این طاق با جرزهای دو طرف آن ۴۰ متر بوده و دارای ارتفاع نزدیک ۲۰ متر می باشد.

مسجد وکیل شاهکاری بی نظیر

خطوط کتیبه ها که به خط ثلث و نسخ و نستعلیق نوشته شده، در نوع خود بی نظیر بوده، به خصوص خطوط ثلث کتیبه های طاق های بزرگ و محراب آن که با قلم درشت نوشته شده است. این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرز و بوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته است. به عنوان مثال ، کاشی های پیشانی طاق ها و جرزها، مخصوصا کاشی های هفت رنگ سه طاق بزرگ که با رنگ های جالبی ساخته شده و روی آنها گل های قشنگ و خطوط اسلیمی و ترنجهای زیبا بر روی زمینه های گوناگون نقش بسته ، نشان دهنده این موضوع است. طرح لچکیهای بالای طاق نماها نیز با طرح هایی ترسیم شده که هر کدام از دیگری زیباتر و جالبتر است و شاهکار هنر نقاشی و کاشی کاری می باشد.

طاق مروارید مسجد وکیل شیراز

بخش شمالی مسجد وکیل دارای طاق بلندی است که به طاق مروارید معروف است. ۱۲ متر عرض، ۴ متر عمق و ۲۰ متر ارتفاع دارد و بر بالای آن، دو گلدسته ساخته شده است . ازاره ایوان با سنگ های حجاری شده و منقوش پوشش یافته و بالاتر از آن، با کاشی های هفت رنگی با نقوش گل و بوته، اسلیمی و ترنج تزیین شده است . در اضلاع ایوان، درگاه هایی به سمت رواق و دالان ورودی وجود دارد . در اطراف این طاق با قلم درشت و خط ثلث بسیار زیبا یکی از سوره های قرآن به صورت نیم دایره ای نوشته شده است. این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرز و بوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی را در پیوند دین و دنیا، بوجود آورده است.

صحن مسجد وکیل شیراز

صحن مسجد، مربع و به طول و عرض۶۰ متر، در میان دارای حوضی زیبا به طول و عرض ۵×۴۰ متر است . این حوض با استفاده از قطعات بزرگ سنگ ساخته شده است . صحن مسجد با قطعات سنگی فرش شده است . در اضلاع جنوبی و شمالی صحن، در وسط، ایوانی بزرگ و در اطراف آنها هشت طاق – در هر طرف ایوان ، چهار طاق- ساخته شده است . در اضلاع شرقی و غربی صحن، در هر سمت، ۱۱ دهنه طاق و در پشت آنها، رواقی به عرض ۵ متر ساخته شده است . سطوح ایوان ها و طاق ها با کاشی های معرق و خشتی مزین شده و ازاره های آنها به ارتفاع ۵/۱ متر با سنگ پوشش یافته است و روی آنها حجاری های زیبایی دارد.

طاق رومی ایوان

این ایوان دارای دو کتیبه به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی روی کاشی خشتی است . کتیبه اول در زیر طاق رومی ایوان، متضمن آیات قرآنی و عبارت ذیل است که به خط نستعلیق در پایان کتیبه نوشته شده است :” الحمدلله الذی شرفنی بکتابة من کتیبه هذا البیت الجامع و انا المذنب عبدالعلی یزدی اشرف محمودی” . کتیبه دوم بر بالای اضلاع ایوان دورادور گردیده و متضمن نام فتحعلی شاه، نام خطاط میرزا حسین بن محمد شریف حکاک- و تاریخ ۱۲۴۳ هجری است . ایوان جنوبی، قرینه ایوان شمالی است و در ازاره با سنگ های حجاری شده با نقوش زیبا و در دیواره ها با کاشی هفت رنگ تزیین شده است . روی جرزهای ایوان، مجالس چندی با کاشی های هفت رنگ کار شده و طرفین آنها را با کاشیکاری معرق زینت داده اند .

در این ایوان نیز دو کتیبه مربوط به دوره فتحعلی شاه به تاریخ های ۱۲۴۳ و ۱۲۴۴ هجری نصب شده است . در پشت سر این ایوان، شبستان بزرگ و بسیار زیبایی به ابعاد ۳۶×۷۵ متر( در بعضی منابع، ۵۰×۱۰۰متر ذکر شده) واقع شده که پوشش چشمه طاق آن بر روی ۴۸ ستون یکپارچه سنگی قرار گرفته است . ستون ها به صورت ۴ ردیف ۱۲ تایی قرار گرفته اند . ارتفاع ستون ها، ۵ مترو قطر آنها ۸۰ سانتی متر است که به طرز بسیار جالبی با پایه و سرستون تزیینی و ساقه مارپیچ بصورت یکپارچه تراشیده و حجاری شده اند . کف شبستان با تخته سنگ های مسطح فرش شده و ازاره های آن به ارتفاع ۵/۱ متر با سنگ پوشش یافته است . سطوح پوشش طاق و گنبد بنا آجری است؛ به غیر از دهانه مرکزی که از ورودی آغاز و به محراب ختم می شود و سقف آن با کاشی های معرق به زیبایی مزین شده است.

محراب مسجد وکیل شیراز

محراب بنا در انتهای این دهانه واقع گردیده و دارای ازاره سنگی و سطوح کاشیکاری و مقرنس کاری است . دورتادور محراب، کتیبه ای قرآنی به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی، مورخ ۱۰۴۴ه-. ق است . در خصوص این تاریخ که با تاریخ ساخت مسجد مطابقت ندارد، نظریات مختلفی اظهار شده است:از آنجا که کاشیکاری محراب تعمیر شده، احتمالا عدد ۲ آن که جایگزین عدد صدگان می شود، افتاده است؛ دیگر اینکه محراب مربوط به بنای مسجدی از دوره صفویه است که قبلا در این مکان وجود داشته یا اینکه مربوط به بنای دیگری بوده که به این مکان منتقل شده است.

در اضلاع شرقی و غربی بنا، رواقی به عرض ۵ متر قرار گرفته که هرکدام، ۱۱ دهنه طاق رو به سوی صحن دارند . جرزهای این طاق ها با کاشی معرق، و لچکی های آنها با کاشی خشتی پوشش یافته است . در پشت رواق شرقی، شبستان کوچک یا شبستان شرقی مسجد به ابعاد ۲۰×۲۵ مترواقع شده که پوشش چشمه طاق آن بر روی ۱۲ ستون سنگی ساده و یکپارچه، هرکدام به ارتفاع ۵ متر، قرار گرفته است.

ازاره شبستان به ارتفاع ۵/۱ متر با سنگ های صاف و ساده پوشیده شده و بقیه سطوح، آجری و فاقد تزیینات است . در شمال شرقی مسجد، حیاط کوچکی به ابعاد۲۰×۳۵ متر و در وسط آن، حوضی به طول و عرض ۷×۱۲ متر واقع است که از طریق دالان بدان می رسند و خود در جداگانه ای نیز دارد . این بنا به شماره ۱۸۲ به ثبت تاریخی رسیده است.

در بازدید از سمت شمالی مسجد، طاق بلندی را می بینید که همه آن را به نام طاق مروارید می شناسند، اگر به جزئیات دور این طاق دقت کنید خوشنویسی زیبایی از یکی از سوره های قرآن شما را با هنر هنرمندان آن زمان آشنا می کند. یکی از جلوه های مسجد که جذابیت زیادی به معماری اش داده است کاشی کاری ها صحن و ایوان های شمالی و جنوبی است که از انواع هفت رنگ و معرق هستند.

ستون های مسجد وکیل

برای ورود به مسجد باید به سمت شمال آن بروید اما قبل از اینکه به داخل صحن آن وارد شوید کاشی کاری ها و مقرنس های زیبایی که در دو طرف سردر ورودی قرار دارد توجه شما را به خود جلب می کنند. از این در ورودی به مسجد که رفتید دو راهرو به سمت چپ و راست شما را به داخل مسجد هدایت می کنند. این مسجد که بین بازار و حمام وکیل قرار دارد در گذشته محل برگزاری نماز جمعه بوده است و یکبار در زمان قاجاریه مرمت شد تا اینکه در تیرماه سال ۱۳۱۱ در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت تا توسط این سازمان مورد مراقبت و حفاظت قرار گیرد. این مسجد در نزدیکی میدان پر رفت و آمد شهرداری قرار دارد و از میدان با چند دقیقه پیاده روی می توانید خودتان را به این مسجد معروف برسانید.

ستون های مسجد وکیل شیراز

در غرب بازار وکیل شیراز و در انتهای راسته شمشیرگرها مسجد وسیع بسیار زیبایی بنا شده است که به نام مسجد سلطانی وکیل یا مسجد وکیل شهرت دارد. این بنا یکی از بناهای زیبا و بسیار مستحکم دوره زندیه می باشد که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است.این مسجد به دستور کریم خان زند ساخته شده است. طرح این مسجد دو ایوانی بوده و دارای دو شبستان جنوبی و شرقی است.

آثار ملی

این بنای تاریخی به شماره ۱۸۲ در تاریخ ۱۸ تیرماه ۱۳۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تحت مراقبت و حفاظت این سازمان است.

منبع:نمناک

مرتبط:

آشنایی با پارک ملی بختگان در شیراز

سرای مشیر _گلشنی در شیراز

باغ جهان نما ،شیراز