آسبادهای خواف از مواریث ارزشمند فرهنگی و بیانگر خلاقیت و ابتکار پیشینیان هستند. از دیرباز استفاده از نیروی باد برای به کار انداختن آسبادها معمول بوده و در کشوری مانند  ایران که اغلب ماده غذایی از ترکیبات گندم بدست می آید ساخت وسیله ای برای خرد کردن گندم دارای اهمیت فراوان و نیاز مبرم مردم بوده است. این نیاز در مناطق مختلف بسته به شرایط اقلیمی به طرق مختلف برآورده می شده، وجود باد های موسمی در مناطق شرقی ایران این اهمیت را دو چندان کرده است.

در اقلیمی که آب فراوان بود انواع آسیابهای آبی و در مناطقی که وزش باد غالب بود، از آسباد استفاده می شده است. البته قبل از بکارگیری نیروی آب و باد، نیروی دست در آسهای دستی (دستاس) و بعد از آن آسیای ستوری (خراس یا آسیابی که توسط چهارپایان می چرخید)، جهت خرد کردن به کار می رفت.

نخستین نوشته ای که به آسبادها اشاره کرده است یک کتاب هندی قدیمی به نام آرتاساسترای کنتیلا (Arthasastra of Kantilya) است که در حدود ۱۴۰۰ پیش از میلاد نوشته شده است و قسمت هایی از آن مربوط به بالا آوردن آب است.

از دیر باز آس هایی  که با قدرت چارپایان (گاو و الاغ) به حرکت در می آمده و یا به وسیله دست می چرخیده است در ایران نیز وجود داشته اند. در کاوش‌ های باستان‌ شناسی در شهر سوخته، محوطه‌ های زاهدان کهنه، تپه دهانه غلامان، سنگ ‌های آسیای دستی زیادی کشف شده است.

آسبادها

در روزگار گذشته مردم شرق ایران با شکفتن نیازی که در زندگی روزمره وجودش را احساس  می کردند ثمری به بار آوردند که جوابگوی این خواسته روزانه آنها شده و در جدال تن به تن با طبیعت پیروز گردید. با بکارگیری نیروی لایزال طبیعت، باد را به نفع خود بکار گماردند و ابتدائی ترین و مهم ترین نیاز بشر را که تولید نان بود با ساختن و بکار انداختن آسبادها برطرف کردند.

ایران آثار تاریخی مهمی همچون تخت جمشید دارد اما آسبادهای نشتیفان خواف در دنیا استثنایی است. از شوشتر تا نشتیفان خواف آسیابهای آبی و بادی دیده می ‌شود. آسیاب ‌های آبی انرژی خود را از آب و سدها می ‌گیرد اما آسبادهای نشتیفان یک تکنولوژی دو هزارساله منحصر به ‌فرد هستند. تکنولوژی این آسبادها متعلق به دوره ساسانیان ‌يا پيش از آن است.

آسبادها چشم گیرترین تاسیسات سنتی در خواف و نشتیفان می باشند. مردم منطقه با توجه به قدرت و شدت باد های موسمی نیاز به ایجاد آسباد را احساس کرده و این باد ها به طور قطع، انگیزه اصلی مردم مناطق شرقی ایران برای اختراع آسباد ها بوده اند.

هم اکنون  فقط ۱۰۷ آسباد در روستاها و شهرهای خواف به صورت پراکنده وجود دارد که بیشترین شمار آن در شهر نشتیفان با ۳۶ آسباد کامل است که شش آسباد از آنها اکنون فعال است و همچنان آرد تولید می کند و بقایای شش واحد آسباد نیز در این خطه دیده میشود.

اصلی ‌ترین منبع انرژی آسبادهای نشتیفان، باد ۱۲۰ روزه سیستان است که نه فقط در همان ۱۲۰ روز، بلکه در تمام طول سال اثرات آن وجود دارد. ناگفته نماند که بادهای دیگری مانند باد نیشابور  نیز محرک این آسیابها هستند.

وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز است و منشا این بادها که به بادکوه معروف هستند، ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش می باشند.

در دوره ای از تاریخ همه روستاهای خواف از آسباد برخوردار بودند و یکی از روستاها به نام “بیاس آباد” (یعنی روستای بدون آسباد) بدون آسباد بوده است.

علاوه بر نشتیفان، در سایر مناطق شهرستان خواف از جمله شهر خواف و سنگان، روستاهای براباد، تیزاب، خرگرد، مهراباد نیز هنوز بقایای آسبادها وجود دارد، بویژه در روستای تیزاب آسبادی وجود دارد که نسبت به سایر آسبادهای منطقه و کشور دارای ویژگی منحصر بفرد است. ویژگی معماری آین آسبادها طوری می باشد که از هر سه بادی که در منطقه در حال وزش بوده می توانسته استفاده کند در صورتی که سایر آسبادها بیشتر در هنگام وزش بادهای ۱۲۰ روزه قابل استفاده بوده اند.

ساختار آسیاب بادی

آسبادها معمولا در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می شوند که یکی از دلایل آن مقاومت در برابر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است. چرخش این آسبادها مستلزم باد قوی، مداوم و طولانی ۱۲۰ روزه سیستان است که مناطقی از استان های خراسان به ویژه خواف تا نهبندان را در بر می گیرد.

بنای آسبادها از ساده ‌ترین مصالح موجود، یعنی از خشت، گل و چوب ساخته شده و ساختمان آن از دو طبقه اصلی تشکیل شده است. نکته جالب در معماری آسباد، قرار گرفتن درب ورودی آسباد، پشت به باد است.

طبقه همکف آسباد سالن اصلی آن است که محل قرار گرفتن سنگ بزرگ و مدور آسیاب است و کار اصلی آسیاب غلات در آنجا انجام می گیرد. این طبقه را برخلاف جهت حرکت باد ساخته ‌اند تا هنگام وزش باد، مشکلی برای ادامه فعالیت نداشته باشد. از این طبقه به عنوان انبار غلات نیز استفاده می ‌شود.

پره های آسیاب از چوب ساخته شده‌ اند که در قسمت فوقانی قرار دارند و سبک هستند تا به راحتی حرکت کرده و بتواند سنگ بزرگ طبقه زیرین را به حرکت درآورند. (در آسباد خوانشرف نهبندان برای پره‌ ها از شاخه‌ های نخل استفاده شده است.)

آسیابهای بادی نشتیفان برخلاف آسیابهای بادی که معمول است، پره‌ های دایره‌ ای ندارند و چرخش آنها به‌صورت دایره‌ ای حول مرکز خود نیست.

آسیاب ‌های بادی نشتیفان به شکل ایستاده ابداع و ساخته شده و پره‌ های آن به‌صورت عمودی حول محوری استوانه ‌ای شکل و چوبی با ساختاری ساده به طبقه زیرین و روی سنگ‌ های آسیاب متصل است.

در حفره‌ ای که زیر سنگ‌ ها وجود دارد، دستگاهی خیلی قدیمی و ابتدایی است که بر اساس کار اهرم می‌ تواند به جای ترمز، سنگ‌ ها را به هنگام لزوم از حرکت بازدارد.

در آسبادها ابزاری به نام «تخت وحشت» وجود دارد که از پایین و از داخل آسیاب حرکت سنگ ‌ها را کند می‌ کند، پس از آن بلافاصله چرخ و پر را در بالا با اهرم دیگری به نام «نی‌ باد» کاملا مهار کرده و کار تعطیل می ‌شود.

محور و چرخ پر در حفره‌ ای به نام «کلوسی» با «خرپل» ارتباط یافته و میله‌ ای خراطی شده با نام «قلندرک» حرکت محور را در داخل کلوسی آسان می ‌کند.

بی ‌نظمی باد، خللی در کار آسیاب به ‌وجود نمی ‌آورد و کار به آرامی پیش می ‌رود.

در آسبادهای نشتیفان یک جوال گندم ۳۰ تا ۴۰ منی (کیسه گندم ۱۵۰کیلویی) در پرخو (مخزن گندم) ریخته می‌ شود و تا آرد شدن گندم نیازی نیست آسیابان، آسیاب بادی را کنترل کند. اگر باد بوزد آسیاب کارش را انجام می ‌دهد.

کار آسبادهای نشتیفان فقط با عدم وزش باد مختل می شود. برعکس آن، هرچه باد بیشتر و تندتر بوزد آسبادها نیز سریع‌ تر حرکت می کنند.

جالب این است که سیستم طراحی آسبادها در عین سادگی، کارایی فوق ‌العاده‌ای دارد و نیروهای طبیعی را بدون صرف هزینه به کار می‌ گیرد. این آسبادهای طبیعی هیچ گونه آلودگی برای طبیعت ایجاد نکرده و هیچ آسیبی به چرخه طبیعت وارد نمی‌ کنند.

در نشتیفان در فصول کم باد از رودخانه ‌های جنوب نشتیفان که در این زمان از جریان آب برخوردار بودند، جهت به کارگیری آسیاب ‌های آبی استفاده می‌ شد. بقایای آسیاب ‌های آبی در نشتیفان قابل رویت است.

اهمیت اقتصادی
وجود آسبادها نقش اساسی در زندگی و معیشت مردم نشتیفان برجای گذاشته است. در روزگارانی که هیچ نیروی خاصی برای رفع نیازهای بشر وجود نداشت، مهار باد و استفاده از آن جهت آرد نمودن گندم سبب افزایش کارایی نشتیفان و اقتصاد آن شده بود.

سخنی در مورد خواف
خواف با حدود ۴۰۰ اثر تاريخي در ۲۷۰ كيلومتري جنوب شرق مشهد در خراسان رضوي قرار دارد. خواف و نشتیفان به خاطر نزدیکی به خط مرزی کشور از اهمیت تاریخی برخوردار بوده ‌اند. اگر به معماری دوره باستان و روایت ‌های آن علاقه دارید، خواف و نشتیفان مقاصد بسیار مناسبی برای شما هستند.

قصه عامیانه در مورد ریشه نام نّشتیفان این است که عبارت نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه «نش» که بومی واژه «نیش» کنایه از نیش کژدم است که به وفور در نواحی گرم و خشک به خصوص نشتیفان یافت می‌ شود و «تیفان» که بومی شده «توفان» یا همان وزش بادهای موسمی است که در تمام ایام سال این منطقه را به لحاظ موقعیت جغرافیایی ممتاز گردانده و ساکنین آن را چندین هزار سال است که به فکر تأسیس آسیاب بادی ‌های معروف آن برای بهره ‌برداری از این جریانات جوی انداخته است.

مرتبط:

لوکس ترین هتل های مشهد

فرودگاه هاشمی‌نژاد مشهد کجاست؟

همه چیز درباره مسجد گوهرشاد مشهد

خراسان رضوی با ۲۲۰ غار شناسایی شده، ظرفیت ها و سرمایه های عظیمی را در دل خود جای داده طوری که در سینه هر یک از غارهای این سرزمین رازهای بسیاری مدفون است و دانستن اسرار این غارها یکی از جاذبه ها و عجایبی است که مسافران بسیاری را همه ساله به تماشا می کشاند.
خراسان رضوی به سرزمین غارهای اسرارآمیز معروف است و در میان ۲۲۰ غار شناسایی شده این استان، بزنگان و مغان دو غار مهمی است که همه ساله گردشگران را برای تماشا به سوی خود فرا می خواند.
سایر غارهای زیبا و شگفت انگیز این استان شامل غار قباد، کارده، مزدوران، فاس، سلیمان، زری و درونه نیز با جاذبه هایی که دارد می تواند به یکی از قطب های گردشگری استان تبدیل شود.

غار مغان دارای دهلیزها و راههای پر پیچ و خم گوناگونی است که در صورت عدم آشنایی با محیط احتمال گم شد زیاد است . از سقف این غار زیبا ستون های استالاکتیت (Stalactite ) و استالاگمیت (Stalagmite ) که از جنس آهکی هستند آویزان است و منظره بسیار جالبی را به وجود آورده‌اند. در درون غار چشمه آبی وجود دارد که علاوه بر زلالی و گوارایی آن، بسیار سرد است. درون این غار چاه های مختلفی نیز وجود دارد که درون بعضی از آنها خفاش‌هایی نیز زندگانی می‌کنند.

اسرار بسیاری در دل غار مغان نهفته است طوری که وجود برکه آب در میانه غار و چندین چاه، موجب شده تا برخی از بومیان منطقه گمان کنند که این غار روزگاری مامن جن و پری بوده است.

غارمغان  در مختصات  ۸و۷و۳۶عرض جغرافیایی و ۱۳و۲۲و۵۹ طول جغرافیایی قرار دارد وارتفاع ان از سطح دریا ۲۱۵۷متر می باشد . این غار دارای دو دهانه می باشد یکی رو به شمال به ابعاد ۶متر در ۲متر و دیگری رو به شرق به ابعاد ۵/۱۲در ۳متر است تا حدود ۵۰ متر فضای داخل غار روشن است. عرض ورودی در ابتدا ۱۹ متر و ارتفاع آن در شروع ۴ و تا ۱۲ متر ادامه دارد در بعضی از نواحی از سقف غار آب می چکد در فاصله ۱۱۰ متری به استلاکمیت دو قلو می رسیم. در فاصله ۱۲۰متری از ابتدای غار با تنگه ای به عرض ۴ متر مواجه می شویم، رو به سمت غرب به ابتدای تالار دوم می رسیم. تالار اول با طول ۲۴۶ متر و عرض بین ۱۱تا ۳۳متر وارتفاع حدود ۹ متر بزرگترین تالار در بین غارهای استان می باشد . تالار دوم به طول ۲۹ متر و عرض ۱۰ متر و ارتفاع ۷متر می باشد . بعد از یک سر بالایی  به دو حفره غربی و جنوب غربی به طول ۱۹ متر می رسیم که هر دو به تالار سوم منتهی می شود  که البته مسیر غربی بهتر و ساده تر است . تالار سوم ۱۲ متر طول ، ۷متر عرض و ۶ متر ارتفاع دارد . در مقابلمان یک صخره ۵متری و یک راه گربه رو در سمت راست دیده می شود. برای عبور از این قسمت نیاز به طناب و حمایت همراهان داریم . بعد از عبور از این قسمت به تالار چهارم می رسیم این تالار از طول ۲۳ متر ، عرض ۸متر و ارتفاع ۶متر بر خوردار است . پس از طی حدود ۲۳ متر به دو راهی شرقی و غربی می رسیم که طول هر کدام ۱۷ متر است که پس از عبور از آن به یک تالار زیبا خواهیم رسید . که داخل آن یک برکه به عمق ۲۰ تا ۴۰ سانتی مترو ابعاد ۵×۴ متر می باشد . که البته آب ان قابل شرب نمی باشد .

زمان لازم برای پیمایش غار مغان ۲ تا ۲/۵ ساعت طول می کشد برای رسیدن به دهانه غار از روستا ۱/۵ ساعت وقت لازم است و برگشت هم حدود یک ساعت به طول می انجامد بازدید کنندگان این غار لازم است کفش و لباس مناسب ، چراغ قوه ، آب شرب به همراه داشته باشند و حتما یک راهنمای متخصص آنها را هدایت کند .

غار مغان در اثر انحلال طبقات متوسط تا ضخیم سنگ اهک وسنگ اهک دو لومتی به رنگ خاکستری  مربوط به تشکیلا تاهکی بهرام ( دونو نین فوقاتی ،عمر غاربین۳۰تا۴۰میلیون سال)می باشد. این طبقات دارای لامیناسیون(لایه های)ظریفی هستند وفسیلهای(سنگواره)تنتاکولیتس،بقایای براکبویودها وکرینوئیدها در آنها به وفور دیده می شود این طبقات آهکی به   علت مقاومت بالایشان خط الراس ارتفاعات منطقه را تشکیل می دهند .

چندين چاه درون غار است که بايد با احتياط کامل از آن‌ها عبور کرد. عمق يکي از اين چاه‌ها که راه شعبة ديگر غار مي‌باشد، ۲۵ متر است. چون از ديواره‌اي که بالاي چاه قرار دارد، بگذريم و از پرتگاهي تنگ که ۳۵ سانتي‌متر است عبور کنيم، به محوطة وسيعي مي‌رسيم که برکة آبي در آن مشاهده مي‌شود. از برکه که رد شديم به محوطة کوچکي مي‌رسيم که به چند شعبة فرعي تقسيم مي‌شود و آخرين نقطة غار است. وجود چاه‌ها، اين غار را به سه طبقه تقسيم کرده است.

اين غار در مرداد ماه ۱۳۲۴ توسط ۷۰ نفر از کوهنوردان مشهد کشف شد و دومين کاروان کوهنوردان، در سال ۱۳۲۶ از آن ديدن کردند.

موقعیت جغرافیایی و مسیر دسترسی
روستای مغان در عرض جغرافیایی ۳۴ و۸و۳۶وطول جغرافیای ۸۲و۲۲و۵۹  ارتفاع ۱۷۶۸مترازسطح دریا و درفاصله ۲۸کیلومتری جنوب غربی مشهدقراردارد. برای رسیدن به این روستا به ترتیب بایدازمشهد-انتهای  شهرک سیدی –خلج- گردنه ی خلج-کال شلگرد-روستای اردمه- روستای خانرود گذشت، تایک کیلومتربعدازکال شلگرد جاده اسفالت یعنی ۹کیلومتر جاده اسفالت است ومابقی جاده خاکی می باشد. از روستای مغان پس از گذشتن از گوچه های ده با فاصله دو کیلو متر به چشمه ای می رسیم که محل اطراق و ابتدای پیاده روی به سمت غار می باشد.

مرتبط:

غار التپه

گوشه‌ای از شگفتی‌های غارهای ایران

گردش طلایی در بزرگترین غار آبی جهان

تاریخ ساخت:۸۲۱ ه.ق
نام معمار: قوام الدین بن زید الدین بد طیان
بانی مسجد: گوهرشاد خاتون
مسجد گوهرشاد، يكي از بناهاي باشكوه و باستاني عهد تيموري است كه در اوايل قرن نهم قمري بنا شده است. اين بناي تاريخي در جنوب حرم مطهر رضوي قرار دارد و به رواق‌‌ هاي دارالسياده و دار الحفاظ متصل است.
اين مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امير غياث الدين ترخان، از امراي جغتايي، همسر شاهرخ تيموري در سال ۸۲۱ قمري توسط معمار معروف ايراني، قوام الدين شيرازي، با به كارگيري سبك معماري دوران تيموري ساخته شد.
كاشيكاري مسجد، نمونه‌اي از شاهكارهاي عهد تيموري است. طاق هاي گنبدي شكل مسجد و مناره‌‌هاي آن با ويژگي و تزيينات خاص و با استفاده از سبك مقرنس، همچنين نقوش و خطوط ديواري بر روي زمينه‌ گچي و معرق‌كاري ممتاز عصر تيموري، جلوه‌‌ هاي بي‌ نظيري را به نمايش گذاشته است.

اين بناي باستاني، نمونه كامل و برجسته هنر ايراني به شمار ميرود كه تمام خصوصيات و ويژگيهاي معماري سنتي در آن بكار رفته است، به‌ ويژه ايوان جنوبي مسجد به نام ايوان مقصوره، با حدود ۵۰۰ متر مربع مساحت و۳۷ متر طول از باشكوه‌ ترين ايوان‌‌ هاي مسجد است.
ضلع‌ هاي مسجد، همه با كاشي‌‌ هاي معرق نفيس آراسته شده و در تمام ديوارها و غرفه‌‌ هاي آن اسماء الله و آيات قرآن و احاديثي كه بعضي مربوط به مسجد است، وجود دارد. كتيبه ممتاز و تاريخي بايسنقر (فرزند گوهرشاد) كه از بهترين ثلث‌ نويسان عهد تيموري بوده، با زيباترين خطوط ثلث بر پيشاني ايوان مقصوره خودنمايي مي‌كند و تاريخ بناي مسجد بر كاشي معرق، در اين كتيبه به چشم مي‌خورد. محراب، يك پارچه از سنگ مرمر با تزيينات و كنده‌ كاري و كتيبه‌ اي در ميان مقرنس‌ كاريهاي آن، نمايانگر هنر آن دوران است. منبر صاحب الزمان (عج) واقع در كنار محراب ايوان مقصوره، از لحاظ قدمت حائز اهميت است. اين منبر نفيس، از چوب گردو و گلابي با شيوه منبت‌ كاري بدون به كار رفتن ميخ در آن، به دست پر توان استاد محمد نجار خراساني، منبت كار معروف عصر فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است.
منبر صاحب الزمان (عج) در سال ۱۳۲۵ شمسي توسط مرحوم استاد حيدر نيكنام گلپايگاني مرمت شد. گنبد رفيع مسجد بر فراز ايوان مقصوره، بر عظمت اين بنا افزوده است. ارتفاع گنبد حدود ۴۱ متر و فضاي خالي بين دو پوشش گنبد، ۱۰ متر است. سطح خارجي آن با آجر لعاب‌دار و يك كتيبه با خط كوفي تزيين شده است. در دو طرف اين ايوان، دو مناره هر كدام به ارتفاع ۴۳ متر از كف مسجد ساخته شده و داراي كتيبه‌‌ هايي چند است. مسجد گوهرشاد صحني به وسعت ۲۸۰۰ متر مربع دارد و زيربناي آن ۹۴۰۰ متر مربع است.

بناي مسجد شامل ۸ ايوان بزرگ و هفت شبستان است. گنبد خانه پشت ايوان مقصوره، با شبستان هاي يك طبقه، بخش‌‌ هاي مختلف مسجد را به هم ربط مي‌ دهد.
ايوان جنوبي، ايوان مقصوره نام دارد و ايوان شمالي، معروف به ايوان دار السياده است. ايوان شرقي، ايوان اعتكاف ناميده مي‌ شود و ايوان غربي، ايوان شيخ بهاء الدين نامگذاري شده است. نام بانو گوهرشاد، باني مسجد، در ايوان شمالي مسجد (ايوان دارالسياده) بر كاشي معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. اين ايوان با معرق‌ كاري زيبايي تزيين شده و بر سر در ورودي آن به رواق دارالسياده، پنجره‌اي نقره از آثار عهد قاجاريه نصب شده است. ايوان شرقي و غربي مسجد گوهرشاد، با معرق‌ كاري ممتاز و كتيبه‌‌ هايي به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خميني  و بست شيخ بهاء الدين مرتبط مي‌ كند. اين مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طيبعي و انساني صدمات زيادي ديده است؛ از جمله در زمين لرزه سال ۱۰۸۴، ايوان مقصوره صدماتي ديد كه مورد بازسازي قرار گرفت. مرمت‌‌هاي ديگر مسجد پس از گلوله باران روس‌‌ ها در سال ۱۳۳۰ هـ.ق بود كه به صدمه ديدن گنبد و ايوان‌‌ هاي مسجد انجاميد. گنبد و ايوان مقصوره و ايوان‌‌ هاي شرقي و غربي مسجد در سال ۱۳۳۹ قمري مورد بازسازي اساسي قرار گرفت.

سردرها:
سردرها براي شكل دادن به مجموعه بارگاه منور امام (عليه السلام) طراحي شده‌ اند. در سه ورودي از خيابان‌‌ هاي شيرازي، نواب صفوي و طبرسي، سردرهايي با زيربناي بيش از ۷۰ هزار متر مربع احداث شده است.
سردر شيرازي: در مسير ورود زائران از خيابان شيرازي واقع شده و با ۲۴۶۲۵ متر مربع مساحت و ۲۵۴۹۲ متر مربع زيربنا، در غرب اماكن متبركه ساخته شده است.
سردر نواب صفوي: اين سردر، در مسير ورود زائران از خيابان نواب صفوي واقع شده است. ۱۶۱۶۴ متر مربع مساحت، ۱۶۸۵۰ متر مربع زيربنا دارد و در شرق اماكن متبركه واقع شده است.
سردر طبرسي: در مسير ورود زائران از خيابان طبرسي و در شمال اماكن متبركه و روضه منوره واقع شده است و ۲۶۹۲۳ متر مربع مساحت و ۲۷۷۱۵ متر مربع زيربنا دارد.

مرتبط:

لوکس ترین هتل های مشهد

همه چیز درباره مسجد گوهرشاد مشهد

معرفی چالیدره منطقه گردشگری در مشهد

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: در حال حاضر تعداد گردشگران خارجی به اندازه‌ای نیست که بتواند ایجاد نگرانی کند، به طوری که در مشهد ممکن است حتی تعداد این گردشگران به ۲۰۰ نفر هم نرسد.

بسیاری از شهرهای ایران هم مقصدی برای طبیعت‌گردی هستند و هم جاذبه‌های تاریخی دارند؛ اما مشهد جایی است که علاوه بر دو امکان بالا، محبوب‌ترین مقصد زیارتی در ایران است.

مشهد شهری منحصربه‌فرد در ایران است و هر ساله گردشگران زیادی باانگیزه‌های مختلف بلیط هواپیمای مشهد را تهیه می‌کند و خود را به‌سوی خود می‌کشاند.