آثار سنگی چهارمحال و بختیاری
قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده در چهارمحال و بختیاری شامل ابزارها و مصنوعات سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی جدید و آغاز دوره نوسنگی است
این آثار در غارهای باستانی مناطق شهرستان‌های شهرکرد، اردل و لردگان به‌دست آمده است و مورد مطالعه قرار گرفته که حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار سال قدمت دارد.
بردگوری‌ها (گورستان‌های دسته جمعی)، راه‌های پلکانی سنگی، سنگ نبشته‌ها، شیرهای سنگی و کاروان‌سراهای سنگی از آثار سنگی دوران الیمایی و ساسانیان است که اکنون جزو آثار باستانی مورد محافظت قرار گرفته است و جاذبه گردشگری برای این استان محسوب می شود.
سنگ‌تراشی از رشته‌های بومی صنایع دستی چهارمحال و بختیاری
کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری گفت: سنگ تراشی و حجاری به‌جای مانده از دوران سنگی یکی از رشته‌های بومی استان است که پیشینه آن به قرن‌های متمادی برمی‌گردد.
جهانبخش ترکی هرچگانی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: این هنر صنعت از دوران قدیم در تمامی مصنوعات و ابزار کار مورد نیاز شامل سنگ‌های آسیاب، آردچی، ناودان، هاون، انواع شیرهای سنگی و غیره ساخته می‌شد.
وی افزود: متاسفانه به علت‌های مختلف بیشتر مصنوعات سنگی مورد استفاده گسترده مردم قرار نگرفته و تنها در مناطق عشایری و روستاهای دوردست به‌صورت محدود کاربری و مصرف داشته است.
ترکی هرچگانی تصریح کرد: مرکز مهم حجاری و سنگ‌تراشی در شهرهای شهرکرد، هفشجان و فارسان بود که بیشتر صنعت‌گران این رشته هم‌اکنون به‌صورت محدود و براساس سفارش اقدام به تولید انواع مصنوعات سنگی شامل هاون، شیرهای سنگی، ناودان، آردچی و سنگ‌های قبر می‌کنند.
وی شیر سنگی را یکی از مهمترین و پُرطرفدارترین صنایع دستی حوزه حجاری و سنگ‌تراشی چهارمحال و بختیاری دانست و یادآور شد: شیرهای سنگی نمادی از شجاعت و دلاوری است.
کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: هرگاه بزرگی از منطقه‌ای (به خصوص در مناطق بختیاری) فوت می‌کرد به فراخور کسوت و جایگاه او، شیرسنگی منقوش به خنجر و اسب و در صورتی که شخصیت مذهبی و علمی داشته در پهلوی شیرسنگی عبارت‌های “لا اله الا الله” و “محمداً رسول‌الله” مزین می‌شد که این رسم هنوز هم در مناطق عشایری و روستایی وجود دارد.
وی گفت: در ساخت و تراش شیرهای سنگی از سنگ‌های بومی معروف به “بُزلَر” استفاده می‌شود.
ترکی هرچگانی تاکید کرد: سنگ “بُزلَر” در اطراف هفشجان وجود دارد و بدون هیچ‌گونه پرداخت وجه محدودیت به کارگاه‌ها حمل می‌شود.
به گزارش ایرنا، شیر سنگی نماد غیورمردی و دلاوری مردان بختیاری است.
شیرهای سنگی به‌نسبت پابرجا در گورستان‌های شهرستان‌های فارسان، کوهرنگ، اردل و کیار در واقع میراثی هستند که از زمان قاجاریه در میان بختیاری‌ها برجای مانده است.
شیر سنگی حکایت از تشبیه شجاعت و دلیری ایلخان، جنگجویان، سوارکاران، خوانین، کلانتران، کدخدایان و بزرگان طوایف بختیاری به شیر دارد.
به همین دلیل با درگذشت یکی از این بزرگان شیر سنگی از سوی سنگ تراش‌های محلی ساخته و بر سر قبور این بزرگان نصب و بر روی بدنه شیرهای سنگی اشکالی همچون شمشیر، تفنگ و اسب به همراه مشخصات فرد فوت شده حکاکی می‌شد.
در واقع شیرهای سنگی بر قبور جنگاوران و کشته‌شدگان در جنگ‌ها، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب قومشان را در قالبی اسطوره‌ای به نام خود زینت داده و در دل خاک نهفته‌اند.
وی افزود: ابزارکار حجاری و سنگ‌تراشی همان ابزار سنتی و اولیه‌ای است کــه قرن‌ها پیش مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: انواع پُتک، چکش‌های سنگین و نیمه‌سنگین، قلم‌های فولادی با لبه‌های الماسی که بنا به نوع کاربرد به‌صورت دست‌ساز ساخته می‌شود.
وی، با اشاره به مصرف کم صنایع دستی سنگی در چهارمحال و بختیاری یادآور شد: به علت مصرف نشدن تولیدات سنگی در منطقه از سوی عمومی مردم تولید این نوع مصنوعات منحصر به گرفتن سفارش در تعدادی اندک از مناطق روستایی و عشایری است.
ترکی هرچگانی، در خصوص نحوه تولید مصنوعات سنگی در چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: پس از حمل سنگ مورد نیاز به محل کارگاه‌ها ابتدا شکل اولیه و آناتومی آن طراحی و سپس به وسیله قلم و چَکُش نسبت به تکمیل اشکال و اندام آن اقدام می‌شود.
وی گفت: بیشتر طرح‌ها و اشکال در سنگ‌تراشی و ساخت احجام سنگی به صورت هندسی و انتزاعی است.
صنایع دستی سنگی اولویت مردم نیست
یکی از هنرمندان سنگ‌تراشی و حجاری هفشجان نیز گفت: تولیدات سنگی و حجاری در صنایع دستی دیگر از اولویت بین مردم برخوردار نیست.
علی‌اصغر باقری هفشجانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: با توجه به گرانی‌های اخیر و کاهش قدرت خرید مردم، متاسفانه سفارش تولیدات صنایع دستی سنگی بسیار کم شده است.
وی افزود: سنگ‌تراشان هفشجان قیمت تولیدات خود را با همان نرخ سال‌های گذشته عرضه می‌کنند اما باز هم میزان فروش آنها نسبت به قبل از نصف هم کمتر شده است.
باقری هفشجانی تصریح کرد: البته هزینه‌های تولید مصنوعات سنگی حجاری و سنگ‌تراشی در سال‌جاری نسبت به سال گذشته افزایش یافته و ثابت ماندن قیمت فروش تنها با کاهش حاشیه سود تولیدکنندگان امکان‌پذیر بوده است.
وی یادآور شد: در بین انواع تولیدات سنگی و حجاری هم‌اینک شیرسنگی، هاون، سنگ قبر و آردچی (آسیاب‌دستی) طفرداران بیشتری دارد.
به گزارش ایرنا، سنگ‌تراشی و حجاری هفشجان ۷۰۰ سال قدمت دارد.
خانواده باقری از مشهورترین سنگ‌تراشان هفشجان هستند که ۷۰۰ سال سابقه فعالیت در این زمینه دارند.
یکی از آیینهای موجود در فرهنگ مردمان چهارمحال و بختیاری به‌خصوص بختیاری‌ها، قرار دادن شیر سنگی (بردشیر) بر مزار چهره‌های ماندگار، سرشناس، بزرگ و بنام ایل بود.
بردشیر (شیرسنگی) نماد شجاعت، دلاوری، میدان‌داری و صفات و ویژگی‌های برجسته‌ای چون هنرمندی در شکار، تیراندازی، جنگ و سوارکاری فردی به شمار می‌رود.
قدیمی‌ترین شیرِ سنگی موجود در چهارمحال و بختیاری، شیر “عبدالحمید بن ابراهیم هفشجانی” در سال ۱۰۱۳ هجری‌قمری (۴۳۵ سال پیش) مربوط به دوره صفویه است و به طور یقین نمونه‌های کهن‌تر اسلامی در این خاستگاه وجود داشته‌اند.
قدمت و زیبایی سنگ قبرها و شیرهای سنگی در قبرستان هفشجان باعث شد تا این قبرستان در سال ۱۳۸۱ با عنوان قبور قدیمی به شماره ۵۹۹۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود.
آثار سنگ‌تراشان هفشجانی در بناهای تاریخی به‌خصوص قلعه‌ها، پل‌ها و اماکن عمومی مانند حمام‌ها و مساجد در قالب ازاره‌های سنگی، سرستون‌ها و پاستون‌ها همچنان پابرجا و استوار است.
انواع حجاری در هفشجان به حکاکی روی سنگ، سنگ‌تراشی، احجام‌سنگی، مرصع سنگ، برجسته و نیم‌برجسته تقسیم می‌شود.
برای به‌دست آوردن و خرید شیرهای سنگی در قالب‌های مختلف و سایر احجام سنگی می‌توان به بازار سنگ‌تراشان هفشجان واقع در خیابان شهید چمران (محله سنگ‌تراش‌ها) مراجعه کرد.
هفشجان در ۸ کیلومتری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است.
منبع:ایرنا
