«هر کس یک بار مسحور افسون کویر شود، تا پایان عمر رهایش نخواهدکرد.» این جمله معروف را دکتر «آلفونس گابریل»- جغرافیدان و جهانگرد فقید اتریشی- گفته است. او سفرهایی به کویرهای ایران داشته و معروف ترین سفرنامه اش، با عنوان «عبور از صحاری ایارن» به چاپ رسیده است.
صحرا، کویر، بیابان، بادیه و این دست اسامی، گرچه از لحاظ علمی تفاوت هایی با هم دارند و وجوه تمایزشان وابسته به ارتفاع از سطح دریا و مقدار بارش سالانه و نوع پوشش گیاهی و میزان نمک موجود در خاک است، اما برای گردشگران و کویرنوردان تفاوت چندانی ندارند و معمولا وجود تپه ماسه ای های نرم و بلند (یا همان رمل ها)، رودهای شور، دریاچه های نمک، گیاهان کویری و پرندگان و جانوران بیابان زی، باعث جذب مسافران به نقاط کویری می شود.
حدود یک چهارم مساحت ایران را کویر و بیابان تشکیل می دهد و گردشگران کویردوست، معمولا در فصل های پاییز و زمستان عازم این مناطق می شوند. در ماه های سرد سال، گرچه از گرمای سوزان تابستانی کویرها خبری نیست، اما باید مراقب شب های سرد کویر بود.
در این مطلب، ۱۰ منطقه کویری ایران را که امکان سفر نسبتا راحت به آن ها برقرار است، معرفی می کنیم. سفر به صحرا و بادیه، لذتی فراموش نشدنی دارد و باید حداقل یک بار تجربه اش کرد. بی جهت نیست که سعدی این چنین حکیمانه می گوید: «به راه بادیه رفتن، به از نشستن باطل».
۱- بادگیرهای کویری
روستای خور
در استان خراسان جنوبی و بین شهرهای بیرجند و طبس، روستایی به نام «خور» وجود دارد که نباید آن را با شهری به همین نام که معروف به خور و بیابانک است، اشتباه گرفت. این روستا که همچنان جمعیت و رونق خود را حفظ کرده و بسیاری از مراسم آیینی اش هنوز برقرار است، معماری و بافت هوشمندانه ای دارد. کوچه های پرپیچ و خم، خانه های متراکم و بادگیرهایی که همگی به خاطر شرایط اقلیمی منطقه است، از ویژگی های این روستا به شمار می رود.
قلعه خشتی، آبگرم، دره «گوده» و آب انبار شگفت انگیز روستا که ورود به آن چندان هم ساده نیست، از جاذبه های گردشگری اش محسوب می شوند. آب انبار و قلعه خشتی، قدمت شان به دوره صفویه می رسد. هرچه از مرکز روستا دورتر شوید و به سمت جنوب روستا بروید، جلوه های کویری بیشتری را می بینید. کشاورزی هم در این روستا رونق خوبی دارد و می توانید از روستاییان، محصولات تازه و سالم خریداری کنید.
چطور برسیم: در مسیر بیرجند به طبس، ۸۵ کیلومتر بعد از بیرجند به روستای خور خواهیدرسید. اگر هم از طبس به سمت شرق می روید، باید سه راه «دیهوک» را به راست و سپس سه راه عرب آباد را به چپ بپیچید. ۷۵ کیلومتر بعد از عرب آباد، روستای خور را خواهید دید.
۲- در انتهای زاینده رود
کویر خارا
«خارا» به معنی بیابان است و البته نام یکی از کویرهای استان اصفهان هم هست. استان اصفهان که دربرگیرنده اقلیم های کوهستانی و کویری متضاد است، یکی از معروف ترین رودخانه های ایران یعنی زاینده رود را در خود جای داده و این رود بعداز عبور از مناطق مرتفع غرب استان، به کویر خارا و تالاب گاوخونی در شرق استان می رسد. کویر خارا در نزدیکی «ورزنه» است که این شهر هم خودش مناطق کویری و تپه های ماسه ای بلند و معروفی در اطرافش دارد. قدم زدن در ریگزارهای بلند این کویر، استراحت زیر درختچه های تاغ، تماشای انعکاس تصویر طبیعت روی سطح آب تالاب گاوخونی و همچنین تماشای پرندگان این تالاب (البته برای گردشگران سحرخیز)، تفریحات شما در این سفر خواهدبود.
چطور برسیم: اگر از اصفهان حرکت می کنید باید وارد جاده شیراز شوید و در هماناوایل مسیر، جاده شهر «بهراستان» را در سمت چپ تان انتخاب کنید و بهارستان و «نیک آباد» را هم رد کنید تا ۴۵ کیلومتر بعد از نیک آباد به «حسن آّاد» برسید.
اگر هم در نایین هستید، وارد جاده نایین به اصفهان شوید و حدود ۲۵ کیلومتر که از نایین دور شدید، وارد جاده ورزنه در سمت چپ تان شوید. در همان ابتدای شهر که وارد کمربندی شده، از سر دیگر شهر خارج شوید، خود به خود وارد جاده «دستگرد» خواهید شد و ابتدا به دستگرد و سپس بلافاصله به حسن آباد خواهید رسید. در هر حال وقتی به حسن آباد رسیدید، یک جاده خاکی در جنوب شرقی این شهر کوچک، شما را به کویر خارا و ساحل غربی تالاب گاوخونی خواهدرساند. البته برای رسیدن به ساحل شرقی این تالاب، باید از جاده ای خاکی که از میانه کمربندی ورزنه منشعب می شود، استفاده کنید.
۳- بلندترین تپه ها
ریگان
شهرت کویر ریگان در استان کرمان، به ارتفاع رمل هایش است. تپه ماسه ای های ریگان که ارتفاعشان به ۷۵ متر هم می رسد، هم جذابیت تفریحی دارند و هم خواص درمانی. این تپه های متعدد و انبوه، در منطقه ای به طول ۲۵ کیلومتر و عرض چهار کیلومتر قرار دارند و بسیاری از مسافران در آن ها «حمام شن» می گیرند.
کویر ریگان در نزدیکی شهر کوچک «محمدآباد ریگان» در حاشیه جاده بم به زاهدان واقع شده است و برای دیدنش باید به روستای «علی آباد پشت ریگ» بروید. در مسیرتان از «محمدآباد ریگان» به «علی آباد پشت ریگ»، درختان «کهور» را در اطراف جاده خواهید دید. این درختان صحرایی و گرمسیری، هم منظره ای زیبا و هم سایه ای لذت بخش به مسافران هدیه می کنند. بومیان منطقه هم چوب ساقه های خشکیده اش را به عنوان زغال استفاده می کنند. جنگل «کهور ریگان»، یکی از بزرگ ترین رویشگاه های کهور در ایران بوده است و این درختان کهنسال، به تثبیت شن های روان هم کمک می کنند. درخت کهور در کم آب ترین فصول هم به حیات خود ادامه می دهد.
چطور برسیم: اگر از مسیر کرمان به بم برسید باید مسیرتان را مستقیم ادامه دهید تا به «بروات» و «ارگ جدید» و سپس «نرماشیر» برسید. در انتهای شهر نرماشیر یک سه راهی می بینید که مسیر مستقیمش به زاهدان و مسیر سمت راستش به «محمدآباد» و «ایرانشهر» می رود. جاده سمت راست را انتخاب کنید تا بعد از ۵۰ کیلومتر، به شهر محمدآباد ریگان برسید. از محمدآباد به سمت شرق (یعنی جاده ایرانشهر) رفته، از شهر خارج شوید. سه کیلومتر که از شهر دور شدید، یک جاده در سمت چپ تان می بینید که به طرف «علی آباد پشت ریگ» می رود. وارد این مسیر شوید و ۱۰ کیلومتر برانید تا به این روستا برسید. به علی آباد پشت ریگ که رسیدید، تپه های شنی در سمت چپ شماست و باید خودروی خود را قبل از تپه های شنی پارک کنید.
۴- در همسایگی مصر
عروسان
کویر مصر، یکی از معروف ترین کویرهای ایران است و بسیاری از گردشگران تجربه سفر به روستای مصر را دارند، اما در نزدیکی مصر ایران، روستای دیگری هم به نام «عروسان» وجود دارد که خلوت تر و بکرتر از مصر است و نخلستان ها و رمل های اطرافش، مسافران را شیفته خود می کند.
وجود چشمه در آن منطقه، باعث رونق کشاوزی در عروسان شده البته در دهه های پیشین که جاده های آسفالته امروزی وجود نداشت و عروسان در مسیر ارتباطی «جندق» به «خلوان» و «طبس» بود، رونق بیشتری هم داشت.
در نزدیکی روستای عروسان، روستای دیگری هم به نام «محمدآباد کوره گز» هست که امروزه فاقد سکنه دائمی است و فقط یکی از خانه های قدیمی اش به صورت اقامتگاه گردشگران درآمده است. در مناطق نزدیک به عروسان مصر، دو روستای هم نام، یکی «عروسان گلستان» یا همان «عروسان گرمه» و دیگری «عروسان چوپانان» هست که باید در مسیریابی تان به این مسئله دقت کنید.
چطور برسیم: چه از مسیر نایین و انارک و چوپانان و چه از مسیر دامغان و معلمان و جندق که وارد جاده خور و بیابانک شوید. بین شهرهای فرخی و خور، خروجی روستای مصر را خواهیددید. وارد این جاده فرعی و آسفالته شوید و ۱۵ کیلومتر برانید تا تابلوی جاده عروسان را در سمت راست تان ببینید. این جاده، خاکی است و البته خودروهای سواری هم از آن عبور می کنند. ۲۰ کیلومتر که در آن راندید، به یک دوراهی می رسید که مسیر سمت چپش به روستای عروسان که در همان نزدیکی است، می رود و جاده سمت راستش به روستای محمدآباد کوره گز منتهی می شود.
۵- جایی برای آرامش
دِه سَلم
کلوت های شهداد در یک سر جاده شهداد به نهبندان واقع شده اند و کویر «ده سلم» هم در سر دیگر این جاده است. این روستا از توابع شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی محسوب می شود. وجود آب و قنات در روستا باعث شده که ده سلم با وجود دوری اش از شهرها، همچنان پابرجا بماند و البته همین دوربودن از هیاهوست که گردشگران را جذب خود می کند.
دو قلعه قدیمی روستا هم مانند خانه هایش، گِلی هستند و منظره نخلستان های روستا هم برای مسافران جذاب است. به جز آب شیرین و قنات، یک رود شور هم در حاشیه روستا جاری است و در اطرافش بلورهای نمکی تشکیل شده که برای دیدن آن و نیز برای پیاده روی در ریگزارهای کویری ده سلم، باید به حاشیه روستا بروید. همچنین در ابتدای سفرتان و در مسیر رسیدن از نهبندان به ده سلم، از منطقه ای کوهستانی عبور خواهیدکرد که کوه های مینیاتوری (مریخی) را هم خواهیددید.
چطور برسیم: در استان خراسان جنوبی و در انتهای شرقی نهبندان وارد جاده شهداد و کرمان می شوید. حدود ۸۵ کیلومتر که از نهبندان دور شدید، بعد از ایست بازرسی، یک دوراهی می بینید که جاده سمت راستش به شهداد می رود و مسیر سمت چپش، بعد از دو کیلومتر شما را به ده سلم می رساند.
۶- یک دنیا شگفتی
کلوت های شهداد
کلوت ها معروف ترین نماد کویر لوت هستند. این عارضه های طبیعی شگفت انگیز و کم رقیب، کلوخ هایی سخت و توپُر و مرتفع هستند که طی سال های طولانی و بر اثر مقاومت در برابر فرسایش باد، شکل گرفته اند. وسعت این منطقه به حدی است که لقب «ابرشهر کلوخی» به آن اطلاق می شود.
جاده شهداد به نهبندان، که دو استان کرمان و خراسان جنوبی را به هم متصل می کند، از گوشه این شهر خیالی عبور کرده و شما می توانید به راحتی کلوت ها را از نزدیک ببینید و البته اگر ماجراجو باشید، با رعایت نکات فنی وارد قسمت های بکر کویر شوید.
در حوالی کلوت ها پوشش گیاهی از نوع نِبکا (گلدان های وارونه) است و وقتی وارد بخش های مرکزی کویر لوت بشوید، دیگر خبری از هیچ نوع پوشش گیاهی نیست و اصولا هیچ حیاتی در چاله مرکزی کویر لوت وجود ندارد، حتی باکتری! یکی از عجایب کویر شهداد، نزدیکی اش به منطقه سردسیر و قله های «سیرچ» و «باغ بالا» است. اگر در ماه های سرد سال (و حتی نوروز) به منطقه سفر کنید، در میان گرمای کلوت ها می توانید از دوردست، برف را روی قله های این کوه ها ببینید.
چطور برسیم: کرمان به ماهان دو جاده دارد. یکی «جاده دولتی» و دیگری «جاده هفت باغ». باید وارد جاده دولتی شوید و درمیانه مسیر (تقریبا ۲۰ کیلومتر بعد از کرمان) سه راهی را به چپ بپیچید تا بعد از عبور از جاده ای کوهستانی و یک تونل بلند، ابتدا به سیرچ و سپس به شهداد برسید. اندکی مانده به ورودی شهداد، جاده نهبندان در سمت چپ تان است که باید واردش شوید و حدود ۵۰ کیلومتر برانید تا کلوت های شگفت انگیز شهداد را ببینید.
۷- نوک شمالی کویر
زمان آباد
استان سمنان هم بخش های قابل توجهی از دشت کویر مرکزی ایران را در خود جای داده که «خار توران» معروف ترین آن هاست. این منطقه حفاظت شده که زیستگاه یوزپلنگ و گور ایرانی هم هست، یکی از بهترین مناطق برای رمل نوردی و بالا و پایین رفتن روی تپه های ماسه ای است. آب و هوای گرم و خشک و بیابانی، باعث رویش درختچه های زیبای تاغ در منطقه شده و رودهای کوچک و شوری که به «کال شور» سبزوار می ریزند هم بر جذابیت های بصری منطقه افزوده است. روستای «زمان آباد» در کنار جاده آسفالته واقع شده است و مناطق کویری اش در شمال و شرق روستا واقع شده اند.
چطور برسیم: در مسیر شاهرود به سبزوار، ۱۲ کیلومتر بعد از «میامی»، وارد جاده «بیارجمند»، در سمت راست تان شوید. در میدان واقع در انتهای بیارجمند، جاده «خانخودی» و «کاشمر» را انتخاب کنید. ۱۱۰ کیلومتر بعد از خانخودی، به زمان آباد خواهید رسید. تقریبا ۳۵ کیلومتر قبل از زمان آباد هم، یک جاده فرعی و خاکی در سمت چپ تان است که شما را به رضاآباد می رساند.
۸- لب مرز کویر
نمکزار سیرجان
سیرجان یکی از نقاطی است که اتصال بین دو اقلیم کوهستانی و کویری را در استان کرمان برقرار کرده است. از یک سر، راه دارد به «بَلوَرد» و «بافت» و از سوی دیگر، به نمکزار و کویر. دریاچه نمک سیرجان که مهمترین نماد کویری منطقه است، در غرب شهر سیرجان قرار دارد.
این کفه نمک که یکی از بزرگ ترین ذخایر نمکی در کشور به حساب می آید، پس از بارش باران تبدیل به دریاچه ای پر از آب شور می شود و البته به دلیل گرمای منطقه، آبش ظرف مدت کوتاهی تبخیر و مجددا به کفه ای از نمک تبدیل می شود. اگر در روزهای میانی ماه قمری به آن جا بروید، درخشش مهتاب روی بلورهای نمکی دریاچه بسیار زیباست. در خود شهر سیرجان هم می توانید نمادهایی از کویر را ببینید، از جمله «بادگیر»، که معروف ترین آن ها «بادگیر چپقی» است که شکل و شمایلی متفاوت با سایر بادگیرها دارد.
چطور برسیم: در مسیر ارتباطی سیرجان به نیریز و شیراز، ۴۰ کیلومتر که از سیرجان دور شدید، دریاچه نمک سیرجان را در سمت راست جاده خواهیددید. مهم ترین نشانه آن منطقه، معدن «گل گهر» سیرجان در سمت مقابلش است. اگر حوصله رانندگی طولانی ندارید، می توانید از قطارهای مسیر بندرعباس که در ایستگاه سیرجان توقف دارند، استفاده کنید.
۹- راحت و نزدیک
مرنجاب
برای آن ها که می خواهند سفری یک روز از تهران به کویر داشته باشند، یکی از ساده ترین انتخاب ها، کویر «مرنجاب» است. این کویر که در نزدیکی کاشان و در حاشیه دریاچه نمک واقع شد، اکثر نمادهای کویری یعنی رمل و درختچه های بیابانی و چاه های دست کن و آب انبار و دریاچه نمک و کاروانسرا را دارد و به جز جاده اش که خاکی است، از لحاظ نزدیکی به پایتخت و امکانات بین راهی، گزینه ای مطلوب به شمار می رود.
کاروانسرای مرنجاب که در زمان شاه عباس صفوی بناشده، در مسیر گرمسار به کاشان و اصفهان قرار دارد و هم اکنون نیز برای اسکان گردشگرانی که قصد شب مانی در مرنجاب را دارند، مورد استفاده واقع می شود. کویر مرنجاب در حاشیه پارک ملی کویر است و در بسیاری از جاهایش رمل های نرم برای پیاده روی گردشگران یافت می شود. اگر به کویر مرنجاب می روید، می توانید در نزدیکی «آران و بیدگل» به دیدن «شهر زیرزمینی نوش آباد» هم بروید.
چطور برسیم: در «میدان شهید منتظری» کاشان (یا همان فلکه اکسپورت) وارد بلوار کارگر شوید و از روی پل راه آهن هم عبور کنید تا به آران و بیدگل برسید. در دومین میدان که کوچک تر از میدان اول است، دور بزنید و از اولین خروجی (نبش پمپ بنزین) را به راست بپیچید و در مسیرتان تابلوهای مرنجاب و دریاچه نمک را دنبال کنید تا به اتدای جاده خاکی و چهار کیلومتری کاروانسرای مرنجاب برسید. در این جاده بعد از ۲۵ کیلومتر، اولین راه دسترسی به دریاچه نمک را در سمت چپ تان می بینید. پنج کیلومتر جلوتر، آب انبار و تپه ماسه ای های جذابی را در سمت راست تان می بینید. در انتهای جاده هم راهی دیگر به دریاچه نمک و سپس کاروانسرا در سمت چپ تان است و البته آن جا هم پر از رمل است برای تپه نوردی.
۱۰- آسان و مجهز
متین آباد
کویر «متین آباد» به سبب وجود کمپ کویری مجهز، یکی از گزینه های کویرگردی به ویژه برای مسافرانی از تهران و اصفهان است که می خواهند در یک سفر دو روزه کویری در آخر هفته، هم راه سفرشان کوتاه باشد و هم شبی را در کویر بخوابند. این کمپ که برخلاف کاروانسراهای قدیمی کویرها، نوساز و کاملا مجهز است، سه نوع امکانات اقامتی به شکل چادر، کومه کاهگلی و اتاق مردن دارد.
تجهیزات سرمایشی و گرمایشی موجود در کمپ به شما این امکان را می دهد که در هر فصلی به آن جا سفر کنید. همچنین امکانات تفریحی مانند رصد، دوچرخه سواری، موتور چهارچرخ، شترسواری و نیز بازدید از مزارع ارگانیک و مرکز پرورش شترمرغ، از سرگرمی های جنبی شما در این سفر خواهدبود.
رمل های کویری متین آباد هم در نزدیکی کمپ و در مجاورت روستای متین آباد واقع شده اند. یکی از ویژگی های جالب این کمپ، بهره گیری از انرژی های پاک (مانند انرژی خورشیدی) و همچنین سیستم بازیافت صحیح زباله است.
چطور برسیم: در آزادراه قم- کاشان- اصفهان، تقریبا ۶۰ کیلومتر بعد از کاشان، خروجی ابیانه و «بادرود» را خواهیددید. آن جا از آزادراه خارج شوید و در همان ابتدا مسیر سمت راست را انتخاب کنید که از زیر آزادراه رد می شود و شما را به بادرود می رساند. در بادرود به چپ بپیچید و با توجه به تابلوهای راهنمای کمپ متین آباد. از «خالدآباد» و «دهباد» و «فمی» عبور کنید تا به روستای متین آباد برسید. جاده دو کیلومتری دسترسی به کمپ، خاکی است و کمی قبل از روستا و در سمت راست تان قرار دارد.
مرتبط:
کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران
