طی سال‌های اخیر شاهد این هستیم که آسمان سخاوت خود را از زمینیان دریغ کرده که همین امر سبب بروز مشکلات فراوان برای انسان‌هایی شده است که از روزگاران نه‌ چندان دور تاکنون قدر آب‌ را ندانسته و گاهی حتی یک قطره هم در مصرفش صرفه‌جویی نکردند. یکی آب را برای تفریح در خانه‌باغ خود برگزید، یکی چاه عمیق بیشتری زد تا محصولی بکارد که برداشت آن حتی به آب مصرفی هم نیارزد و آن دیگری نیز شیلنگ را بی‌محابا گرفته و از ماشین تا کوچه و خیابان را شست.

کم‌لطف شدن آسمان نه تنها زندگی انسان‌ها را به هم ریخته، بلکه در اکوسیستم‌ حیوانات نیز تاثیرگذار است؛ به‌ طوری‌ که گونه برخی از آن‌ها به ویژه آبزیانی که روزگاری از دریاها و رودخانه‌ها تغذیه می‌کردند در معرض نابودی قرار دارد. اکنون دیگر صدای شرشر آب از بسیاری از رودخانه‌ها، چشمه‌ها و برکه‌ها به گوش نمی‌رسد. گلوی بسیاری از سدها خشکیده و لب‌های زمین در بسیاری از نقاط جهان از شدت خشکی ترک برداشته و در اثر استفاده‌ نادرست بشر، زمین در حال گرم شدن و یخ‌های قطبی در حال آب شدن است.

شاید وقتی سری به سد تهم زنجان یا کینه‌ورس ابهر بزنیم، عمق فاجعه برای‌مان بیشتر آشکار شود؛ چراکه دیواره‌های آهک بسته تپه‌هایی که سال‌های پیش به زیر آب رفته بودند، تنها یادگار به جای مانده از روزهای پرآب این دو سد بزرگ زنجان است.

 

در همین رابطه مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان‌ می‌گوید: طبق گزارش دوره‌ای، وضعیت سدهای استان، میزان ورودی آب سد تهم که تامین‌کننده ۵۰ درصد از آب شرب شهر زنجان است، ۶۵ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته است.

علیرضا جزءقاسمی می‌افزاید: در سد کینه‌ورس نیز که تامین‌کننده بخش قابل توجهی از آب شرب شهرهای ابهر و خرم‌دره است، میزان ورودی آب نسبت به سال گذشته ۵۳ درصد کاهش یافته است.

قصه پرغصه کمبود بارش‌ها و کم‌آبی این روزها حتی سمفونی مرگ را نیز در  قزل‌اوزن پرآب دیروز و کم‌رمق و خسته امروز به صدا درآورده و این رودخانه خشکیده، این روزها برای بقا در انتظار رهاسازی آب از سد آیدوغموش است. دعا برای طلب باران از رسم و رسوم قدیمی ما ایرانیان است و حتی از مطالعه اساطیر، آیین‌ها، مناسک و رسوم مختلف مردم در سراسر جهان چنین برمی‌آید که آب همواره به عنوان بن‌مایه آفرینش و بارورکننده و زاینده مورد تقدیس و ستایش بوده است و همواره اقوام گوناگون برای آن سرشتی جادویی قائل بوده‌اند.

در حوزه‌های گوناگون فرهنگی و با توجه به جغرافیای بومی آیین‌ها، باورداشت‌های مختلفی در مورد آب مشاهده می‌شود که در بیشتر این آیین‌ها، ترس از خشک‌سالی به چشم می‌خورد؛ از همین رو مراسمی چون عروسی آب و دعاهای باران و نماز و نیایش برای طلب باران و یا شستن تابوت در آب و گذاشتن علم عزاداری برای باران‌خواهی پدید می‌آید که به عنوان نمونه می‌توان به مراسم «چمچه گلین» اشاره کرد که این روزها در برخی از مناطق کشور از جمله روستای قروه در حال برگزاری است. این مراسم از جمله مراسم فراگیر و رایج در آیین نمایشی باران‌خواهی در نقاط مختلف ایران و حتی دیگر کشورها به شمار می‌رود.

 

نگاهی به مراسم باران‌خواهی چمچه خاتون

چمچه خاتون عنوان نمایشی ایرانی است که همانند بسیاری از نمایش‌های ایرانی با تغییرات محتوایی صد درصد، هنوز هم در بسیاری از نقاط ایران به‌ویژه در شهرهای کوچک و روستاهای کشور با نام‌ها و عناوین متفاوت و با موضوعیتی واحد و ساختاری همانند اجرا می‌شود. این عناوین عبارتند از چمچه خاتون، چمچه گلین، بوکه باران، گشنیزو و گشنیز که این کلمات به تحقیق دارای معنای واحدی‌ هستند، اگر چه در صورت ظاهر متفاوت به نظر می‌رسند.

این نمایش در جمهوری‌آذربایجان، آذربایجان‌شرقی و غربی، زنجان، یزد، کرمان، خوزستان، لرستان، همدان، کرمانشاه، کردستان ترکیه، کردستان عراق، کردستان ایران با نام‌های فوق در زمان وقوع خشکسالی به اجرا درمی‌آید. این نمایش جلوه‌ای واحد از ایزدبانوی آب در اوستا یعنی آناهیتا است.

 

چگونگی اجرای نمایش چمچه خاتون

در این مراسم کودکان لباس‌هایی را که از قبل آماده کرده‌اند، بر تن چمچه که همان قاشق چوبی بزرگ است می‌کنند و او را «چمچه گلین» یا عروس باران می‌نامند. یکی از کودکان در حالی که چمچه خاتون را در دست گرفته، با خواندن دسته‌جمعی شعرهای خاص این مراسم، به در خانه‌های محل رفته و صاحبان خانه‌ها سطلی آب بر روی چمچه خاتون ریخته و هدایایی نقدی و یا جنسی را به کودکان می‌دهند و در پایان مراسم نیز کودکان با هدایای جمع شده که اغلب پول و حبوبات برای تهیه آش نذری است، آش نذری پخته و میان اهالی توزیع می‌کنند.

این عروسک‌گردانی همیشه همراه با شعر و آواز اجرا شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

چمچه خاتون نه ایستر الله‌دان یاغیش ایستر / چمچه خاتون یاغ ایستر الله‌دان یاغیش ایستر

چمچه خاتون اُوون ایستر الله‌دان یاغیش ایستر / چمچه خاتون اُت ایستر الله‌دان یاغیش ایستر

هر چند همه این آیین‌ها رسومی برازنده هستند که در نهایت دست یاری انسان را به درگاه معبود بی‌انتها باز می‌کند اما نباید فراموش کنیم که وضعیت امروز منابع آبی حاصل بی‌تدبیری انسان‌ها در سالیان نه چندان دور است و قطعاً کوتاهی امروز نیز گریبان‌مان را طی چند سال آینده بحرانی شدیدتر از آنچه که امروز است را رقم خواهد زد، پس نباید فراموش کنیم که ضرب‌المثل قطره‌قطره جمع گردد وانگهی دریا شود را باید با شدت بیشتر سرلوحه زندگی‌مان قرار دهیم تا همین قطره‌ها ذخیره‌ای باشد برای آینده فرزندان‌مان.

منبع: ایسنا

مرتبط:

پنجاه‌به‌در، آیینی کهن در تمنای باران

چمچمه گلین، آیین سنتی باران خواهی اقوام خراسان شمالی

سید اکبر حلّی، معمار مرمت بناهای تاریخی که سال ۲۰۱۶ نامزد نهایی دریافت جایزۀ معماری آقاخان شده می‌گوید: سال ۱۳۷۴ که مرمت سرای عامری‌ها را آغاز کردیم، یک خانۀ ۶۰۰ متری کنار آن خراب‌شده بود و شهرداری به‌منظور تسطیح، قصد داشت بقایای آن را از بین ببرد. وقتی لودر داشت به سمت بخشی از دیوار این خانه می‌رفت، از آن‌ها خواستم دست نگه‌دارند و شهردار وقت کاشان که عضو هیأت امنای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی کاشان بود، به من گفت «دست بردار، این دیوار را برای چه می‌خواهی نگه‌داری؟» گفتم حیف است، جزئیات زیبایی دارد و برای آن برنامه دارم. گفت «ما روی این کار هزینه نمی‌کنیم»، گفتم عیبی ندارد و با همفکری مهندس عمرانی اصفهانی با ایجاد یک قاب دور دیوار، آن را حفظ کردیم. دست آخر هم هزینه را شهرداری پرداخت کرد! اما کار جالبی شد. ابتدا همه ما را مسخره می‌کردند ولی بعد از مدتی دیدند که توریست‌های خارجی چقدر از این قاب استقبال می‌کنند.

او یادآور می‌شود: همین کار را مقابل هتل راهب کاشان هم انجام دادیم. یک خانۀ تاریخی درست روبروی این هتل خراب‌شده بود و عده‌ای قصد داشتند آن را به سرویس بهداشتی هیأت محله تبدیل کنند. چون این کار به هتل راهب ضربه می‌زد، خانه را خریدیم و بخش باقیماندۀ  دیوار آن را قاب کردیم.

«در دهۀ هفتاد برای مرمت بناهای تاریخی کاشان باید می‌جنگیدیم؛ فرهنگ مرمت و احیا مرده بود.» حلّی، با بیان این جمله ادامه می‌دهد: ما آن زمان عضو کارگروهی با مدیریت حسین محلوجی بودیم که مرمت خانۀ عباسیان، طباطبایی‌ها، عامری‌ها و… را بر عهده داشت و از چپ و راست پیغام می‌رسید شما دیوانه‌اید که پول بیت‌المال را خرج خشت و گل می‌کنید! حتی رسماً در سخنرانی‌هایشان گفتند که خانه طباطبایی‌ها را صاف کنید و به جای آن پنجاه خانۀ کوچک بسازید!

او تصریح می‌کند: سرای عامری‌ها که همین چند روز پیش به‌عنوان یکی از ۲۵ هتل برتر خاورمیانه توسط تریپ ادوایزر معرفی شد، دهه هفتاد وسط خیابان علوی افتاده بود. ما بخشی از حوض‌خانۀ آن را کف خیابان پیدا کردیم و ساختیم. مردم هم طومار نوشتند و راهپیمایی کردند که چرا می‌خواهید خیابان را ببندید! از ما به جاهای مختلف شکایت کردند. ما هم باید مرمت می‌کردیم، هم مبارزه می‌کردیم و هم فرهنگ‌سازی.

این معمار مرمت بناهای تاریخی توضیح می‌دهد: کار به جایی رسید که استاندار وقت اصفهان با ما تماس گرفت و گفت مردم شکایت کرده‌اند و اگر کار را متوقف نکنید شخصاً با بولدوزر خانۀ عامری‌ها را خراب می‌کنم! خاطرم هست که یک شب هم در مسجد محله گفته بودند این‌ها قصد دارند با این کار (مرمت) پای بیگانه‌ها را به دارالمؤمنین کاشان باز کنند و چه و چه.خلاصه جو بدی علیه ما شکل گرفته بود.

حلّی می‌گوید: فردا شب رفتم مسجد و به آن روحانی گفتم اجازه بدهید من هم چند دقیقه بین دو نماز حرف بزنم و از کارم دفاع کنم، اگر قانع نشدید از فردا مرمت را تعطیل می‌کنیم. قبول کردند و بین دو نماز گفتم آمریکا علیه ما تبلیغ می‌کند، اما ما این خانه‌ها را مرمت می‌کنیم که مردم جهان بیایند و ببینند چه فرهنگ و تمدن غنی‌ای داریم. گفتم که کشور فرانسه، چهار برابر فروش نفت ما، از گردشگری کسب درآمد می‌کند و اگر ما نتوانیم با این داشته‌ها گردشگر جذب کنیم و درآمدزا باشیم، گدا می‌شویم؛ اگر هم گدا شدیم تو سری خور بیگانه‌ها می‌شویم. گفتم خارجی‌ها همه‌چیز دارند جز این سرمایه‌ها که مختص ماست و باید قدرش را بدانیم.

«نتیجه چه شد؟» مؤلف کتاب «گره‌ها و قوس‌ها در معماری اسلامی» در پاسخ به این سؤال اظهار می‌کند: با بیان این حرف‌ها روحانی مسجد دستش را بالا برد و گفت حق با شماست. مردم هم راضی شدند. کم‌کم فرهنگ مرمت جا افتاد، سیل گردشگر به سمت این خانه‌های تاریخی سرازیر شد و حتی افرادی که می‌خواستند ساختمان جدیدی بسازند، علاقه‌مند شدند به جای سبک‌های غربی از عناصر معماری ایرانی_اسلامی در بناهایشان استفاده کنند. جالب این‌که همان کسانی که با ما مخالفت می‌کردند، شروع به خرید خانه‌های تاریخی و مرمت آن کردند و به‌این‌ترتیب، انقلاب مرمت در کاشان شکل گرفت.

این معمار باسابقه می‌گوید: خوشبختانه کاشانی‌ها فرهنگ حفظ خانه‌های تاریخی را پیدا کرده‌اند و با چنگ و دندان این بناها را حفظ می‌کنند. هفتۀ گذشته فردی از من دعوت کرد که بروم و خانۀ تاریخی او را ببینم تا برای مرمتش برنامه بریزم. رفتیم کوچۀ دربند مخبر، کنار مسجد آقابزرگ و یک در را باز کرد که فقط چند پایه در آن بود. گفتم خانۀ تاریخی کو؟ گفت «همین است!» گفتم این‌که هیچ‌چیزی از آن باقی نمانده، گفت «چطور سرای عامری‌ها را که بدتر از این بود مرمت کردید، اینجا را هم مرمت کنید!» خوشحالم که مردم کاشان به فرهنگ احیا عقیده پیدا کرده‌اند.

پاسخ حلّی دربارۀ «وضعیت فرهنگ‌سازی برای حفظ بناهای تاریخی در اصفهان» چنین است: دهمین سالگرد فوت باقر آیت‌الله زادۀ شیرازی، مراسمی در اصفهان برگزار شد که ما هم در آن حضور داشتیم. در همان مراسم و در حضور مدیران استان، گفتم که ما کاشانی‌ها در فرهنگ‌سازی موفق‌تر بودیم؛ دلیل آن هم این است که حدود ۲۵۰ خانه را مرمت کردیم و یک نفر از ما شکایت نکرد اما در اصفهان، وقتی قصد داشتیم خانۀ کلاهدوزان را مرمت کنیم، چهار همسایۀ این خانه از ما شکایت کردند! کارفرما هم فرانسه ساکن بود و مدام باید این دادگاه و آن دادگاه شرکت می‌کرد. یک روز او برای بازدید از ساختمان‌هایی که مرمت می‌کردیم به کاشان آمد و با سرمایه‌گذار تهرانی سر صحبت را باز کرد. از او پرسید که همسایه‌ها از شما شکایت نکرده‌اند؟ گفت نه، تازه برایم آش هم می‌پزند! آن فرد هم پروژۀ مرمت را در اصفهان تعطیل کرد! این ماجرا را تعریف کردم که بدانید فرهنگ مرمت و احیا هنوز در اصفهان جا نیفتاده است و باید برای آن فکری کرد.

منبع: ایسنا

 روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرد: قرارداد استقرار حساب‌های اقماری گردشگری در چارچوب نظام جامع آمار بین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و مرکز آمار ایران به‌منظور ایجاد ابزار بررسی منافع حاصل از صنعت گردشگری، امکان سنجش بهره‌وری صنعت گردشگری، میزان اشتغال‌زایی و محاسبه گردشگری در حساب‌های ملی کشور به امضا رسید و به‌دنبال اقدامات و هماهنگی‌های انجام‌شده با سازمان جهانی جهان‌گردی، سازمان برنامه ‌و بودجه کشور، مرکز آمار ایران و بانک مرکزی، شرایط لازم به‌منظور پیاده‌سازی و استقرار حساب‌های اقماری گردشگری فراهم شد و این موضوع از امروز وارد فاز اجرایی شد.

همزمان، نشستی با حضور علی‌اصغر مونسان ـ وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ـ و جواد حسین‌زاده ـ رییس مرکز آمار ایران ـ برگزار شد و بررسی نهایی فاز مطالعاتی و فاز پایلوت حساب‌های اقماری گردشگری بررسی و در خصوص فاز اجرایی این سیستم، دستورهای لازم صادر و تصمیم‌گیری نهایی انجام شد.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در این نشست با اشاره به اهمیت صنعت گردشگری گفت: تا قبل از شیوع کرونا، گردشگری داخلی و خارجی در کشور ما رونق فراوانی داشت و روند رو به رشدی را طی می‌کرد. این صنعت در اقتصاد از اهمیت بالایی برخوردار است به گونه‌ای که محرک سایر صنوف است و با رونق حوزه گردشگری شاهد رونق در کسب‌وکار سایر صنوف هستیم.

مونسان ادامه داد: یکی از موضوعاتی که دنیا به سمت آن رفته استفاده از هوش مصنوعی است. پیش‌بینی ما این است که در جریان هوشمندسازی فعالیت‌ها در صنوف مختلف، بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع دستخوش تغییراتی شوند و برخی از آن‌ها زیان ببینند، با این حال صنعت گردشگری تنها صنعتی است که در فرآیند هوشمندسازی نیز رونق خود را حفظ می‌کند.

او اظهار کرد: در حال حاضر گردشگری صنعت سوم دنیا است، اما پیش‌بینی می‌شود این صنعت به صنعت اول دنیا تبدیل شود.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به نقش گردشگری در تولید ناخالص ملی اشاره کرد و افزود: در کشور ما تا قبل از شیوع کرونا سهم گردشگری در تولید ملی ناخالص ۱۱,۸ میلیارد دلار بوده است که این سهم باید به خوبی معرفی شود، اما از آن‌جایی که حساب‌های اقماری گردشگری وجود نداشت، این سهم به خوبی دیده نشده است.

جواد حسین‌زاده ـ رییس مرکز آمار ایران ـ نیز با اشاره به اهمیت تهیه حساب‌های اقماری گردشگری، گفت: خوشبختانه امروز بعد از سال‌ها تلاش شاهد این هستیم که پروژه تهیه حساب‌های اقماری گردشگری وارد فاز اجرایی شده و این موضوع در صنعت گردشگری بسیار بااهمیت است.

او در ادامه به اهمیت صنعت گردشگری اشاره کرد و یادآور شد: در اقتصاد بدون نفت به طور حتم گردشگری نقش بسیار مهمی را می‌تواند ایفا کند.

رییس مرکز آمار ایران بیان کرد: حساب‌های اقماری گردشگری یک آرزوی ۲۰ ساله بود که خوشبختانه این آرزو امروز به واقعیت تبدیل شده و وارد فاز اجرایی می‌شود.

ولی تیموری ـ معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ـ هم به پیشینه پروژه تهیه حساب‌های اقماری گردشگری و اهمیت آن پرداخت و گفت: از حدود ۲۰ سال پیش این موضوع مطرح شد و به‌عنوان یک موضوع مهم مورد توجه قرار گرفت. در دو برنامه توسعه پنج‌ساله در کشور نیز به این موضوع پرداخته شده است و خوشبختانه بعد از تلاش‌های فراوان با همکاری دستگاه‌های مختلف از جمله مرکز آمار ایران، امروز به نتایج بسیار خوبی در این پروژه رسیدیم و مراحل و فازهای مختلف آن را طی کردیم تا به فاز اجرا رسیدیم.

او ادامه داد: این پروژه امروز در مسیر مطمئنی قرار گرفته و با اجرای آن به طور حتم شاهد اتفاقات بسیار خوبی در صنعت گردشگری و معرفی هرچه بیشتر اهمیت و نقش این صنعت خواهیم بود.

سازمان ملل متحد (از طریق کمیسیون آمار)، سازمان آماری اروپا، سازمان جهانی گردشگری و سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه از جمله سازمان‌های بین‌المللی هستند که مجموعه‌ای از تعاریف و طبقه‌بندی‌ها را با عنوان حساب اقماری گردشگری برای این صنعت برقرار کرده‌اند. هدف کلی تهیه حساب اقماری گردشگری، سنجش اثرات اقتصادی گردشگری در کشور به‌صورت سالانه است. حساب‌های اقماری گردشگری، این امکان را فراهم می‌کند که جنبه‌های اقتصادی گردشگری در حساب‌های ملی کشور به‌طور مجزا بررسی شوند و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

با اجرای این طرح و توجه به اهمیت نقش گردشگری زمینه بهتری برای تجزیه و تحلیل اثرات گردشگری در اقتصاد و تصمیم‌گیری‌ها درباره گردشگری فراهم می‌شود.

منبع: ایسنا