قلعه تاریخی دزک یکی از تاریخی ترین و زیباترین قلعه تاریخی استان چهارمحال و بختیاری است که هر ساله پذیرای مسافران بسیاری در ایام نوروز است. مجموعه ساختمانی قلعه دزک به عنوان یکی از آثار ممتاز فرهنگی و هنری در روستای دزک واقع در شهرستان کیار و در ۳۵ کیلومتری شهرکرد است. این قلعه عمارت و خانه، مسکونی چند نسل از ایلخانان بختیاری بوده است که نویسندگان متعدد ایرانی و خارجی چون راولینسن، ایزابل برد بیشاپ، هنری رنه دالمانی، شونمان، ویلسون و غیره از آنها با تحسین یاد کرده اند.
تاریخ احداث شالوده و قسمت اصلی قلعه که در اصطلاح آن زمان معروف به ود دیوانخانه بوده و شامل اطاقها و اسکلت طبقه همکف بنای کنونی است به سال ۱۲۹۲ قمری می رسد و از آن پس تا سال ۱۳۲۵ قمری که آخرین لوحه تاریخدار این مجموعه نصب شده به تدریج قسمتهای دیگری شامل عمارات اندرونی، حیاتهای خلوت و سایر بخش ها بر بنای اصلی افزوده شده و تزئینات آن در چند مرحله توسعه یافته و تکمیل شده است.
تالار آئینه این مجموعه از آثار ممتاز قلعه تاریخی است. چهار محل از نقاشی های دیواری این تالار بصورت شیشه نقاشی «دو پوسته عکس درهم» است که نمای کامل سه بعدی دارد و نمونه های مشابه آن در جهان بسیار کمیاب است.
هم اکنون قلعه های تاریخی بسیار زیبایی در این استان وجود دارد که مهمترین آنها را می توان قلعه تاریخی چالشتر، قلعه دزک، قلعه فرخ شهر، قلعه سورک و… بر شمرد.
کاخ قلعه دزک، در سال ۱۳۲۵ هجری قمری، به دستور “لطفعلی خان امیرمفخم بختیاری”، پسر “امامقلی خان حاجی ایلخانی”، با الهام از معماري و تزئينات بدنه قصرهاي اروپايي قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی و همچنین با تركيبي از معماري و هنر ايراني، در روستای دزک، از توابع شهرستان کیار در چهارمحال و بختیاری بنا و در دوران حیات وی، به پسر بزرگش “فتحعلی خان سردار معظم” واگذار شد.
کاخ قلعه دزک، سال های طولانی، محل زندگی و مرکز حاكم نشين بختياری بوده که به خاطر اعتبار بالای صاحبان آن، مانند “لطفعلی خان امیرمفخم بختیاری”، “نصيرخان سردار جنگ” و “فتحعلی خان سردار معظم” میعادگاه بسياری از رجال علمی و سياسی نامدار بوده است.
کاخ قلعه دزک که ماه ها و سال ها به دست هنرمندان اصفهانی معماری و تزئین شده، دارای اتاق هایی با درب هایی ارزشمند از چوب گردو بوده که در آن های نقش و نگارهای بسیار زیبایی به کار برده شده است.
طبقه اول کاخ قلعه تاریخی دزک، یک هشتی ورودی در میانه ساختمان دارد که از هر دو طرف به محوطه درون بنا متصل می شود.
در طرفین این هشتی، چهار ایوان قرار داشته که دو ایوان در جبهه شمالی و دو ایوان در جبهه جنوبی بنا قرار گرفته اند.
برای ورود به طبقه دوم کاخ قلعه دزک، می توان از از ايوان های شمالی طرفين هشتی، استفاده کرد، به این صورت که ابتدای باید از راه پله سنگی موجود، به محوطه ای بنام حوضخانه، در ورودی سایر اتاق های این بنا وارد شد.
اتاق های موجود در طبقه دوم کاخ قلعه دزک، دو ايوان مجزا از هم در شمال و سه ايوان متصل به هم و سراسری در جنوب دارد كه دو اتاق سه دربی در ايوان های شمالی و دو اتاق سه دربی قرينه در ايوان سراسری جنوبی باز می شود.
در بین این اتاق های سه دربی جنوبی، سالن بزرگی بنام “دیوانخانه” یا “سفره خانه” وجود داشته که در مجاورت این سالن، اتاق بسیار زیبا و رویایی بنام “اتاق آئینه” قرار دارد که در طرفین این اتاق هم دو اتاق کوچک بنام “گوشواره” ساخته شده است.
سالن بزرگ “دیوانخانه” یا “سفره خانه” با سقف چوبی قاب بندی شده، تزئينات گچ بری نقاشی شده بسیار زيبايی دارد که در آن از “سر بخاری های گچ بری شده” و تصاویر “ملائكه به عنوان مظهر پاكی”، “كله شير به عنوان قدرت و دلاوری”، “صحنه های شكار” و “گل و بوته” بهره گیری شده است.
سالن بزرگ “دیوانخانه” یا “سفره خانه”، دارای یک تخته قالی عتیقه ۵۰ متری متعلق به ۹۰ سال قبل بوده که در منطقه بختیاری بافته شده است.
تنها نمونه مشابه این فرش در جهان که از نظر قدمت، نقشه و بافت یکی از ارزنده ترین نمونه های فرش بختیاری محسوب می شود، یک تخته فرش بختیاری معروفی به همین قواره بوده که در یکی از مجموعه های اختصاصی در آمریکا نگهداری می شود.
“اتاق آئینه” موجود در کاخ قلعه دزک، معروف به “آئینه خانه”، در مجاورت سالن بزرگ “دیوانخانه” یا “سفره خانه” قرار دارد.
این اتاق بسیار زیبا که به سبک اروپایی تزئين شده، شباهت زيادی به اتاق آينه قصرهای کشور ايتاليا دارد.
“اتاق آئینه”، با نمونه های جامع و متنوع هنر “گره چينی” و “نقش بُری” و “شيشه نقاشی” دارای دو پوسته عكس در هم بوده كه نمای سه بعدی داشته و نمونه های آن بسيار كمیاب است.
تمامی تزئینات و آئینه کاری این اثر هنری، زير نظر “استاد ابوالقاسم خواجوی اصفهانی”، از برجسته ترين اساتيد آئينه بند قرن گذشته صورت گرفته است.
طراحی و اجرای حجاری ها و سنگ تراشی های کاخ قلعه دزک که زیر نظر “استاد حسن پهلوان”، از حجاران معروف آن دوره انجام شده، بسیار چشمگیر بوده و به ویژه دیواره حوض آبگیر، جوش ها، لاک ها، آب نماها، سرفواره ها، سرستون ها، زیرستون ها و ساق های این بنا، از جلوه ای خاص و هنرمندانه برخوردار است.
در دوران مختلف، افراد مهمی مانند وحید دستگردی، علی اکبر دهخدا، فرخی یزدی، دکتر محمد مصدق، ملک الشعرای بهار، آقا ابوالقاسم نجفی، راولینسن، ایزابل برد بیشاپ، هنری رنه دالمانی، شونمان و ویلسون در کاخ قلعه دزک حضور یافته و در آثار مکتوب خود از این قلعه و افراد مشهور آن سخن گفته اند.
وحيد دستگردی، که از شاعران، نويسندگان و روزنامه نگاران معروف اصفهانی در آن دوران بوده، چندین مرتبه به کاخ قلعه دزک آمده و علاوه بر سرودن قصيده ای در ستايش “فتحعلی خان سردار معظم”، در دو جلد كتاب “رهاورد وحيد”، نام بسیاری از رجال سیاسی و شعرای نامی آن دوران، که به قلعه دزک رفت و آمد داشته اند را آورده است.
براساس مستندات موجود، “علامه علی اکبر دهخدا”، سال ۱۳۳۴، در دوران جنگ جهانی اول، به کاخ قلعه دزک پناه آورد و در مدت اقامت شش ماهه خود در این بنا، به علت وجود کتابخانه ای بزرگ و ارزشمند در این قلعه، در همین جا به فکر تألیف و تدوین “لغتنامه دهخدا” و “امثال و حکم” افتاد.
فرخی يزدی نيز پس از حضور خود در کاخ قلعه دزك، اشعاری در محضر “لطفعلی خان امیرمفخم بختیاری”، “نصيرخان سردار جنگ” و “فتحعلی خان سردار معظم” سروده است.
فرخی یزدی همچنین به پاس رشادت های قوای “نصيرخان سردار جنگ” در جنگ با اشرار و سارقان یزد و اصفهان، منظومه ای بنام “فتح نامه سردار جنگ” را سرود.
دكتر محمد مصدق، در زمان كودتای سياه ۱۲۹۹ هجری شمسی که حاكم فارس بوده، به علت سرپیچی از دستور سيد ضياءالدين، مبنی بر احضار مصدق به تهران، تصمیم می گیرد تا برای حفظ جانش، از شيراز به سمیرم و پس از آن به چهارمحال و بختياری آید.
طبق مستندات موجود و براساس خاطرات به جا مانده از مصدق، وی مدتی را در کاخ قلعه دزک میهمان بوده و پس از آرام شدن اوضاع، به تهران می رود.
ملك الشعرای بهار، مدتی در کاخ قلعه دزک میهمان “فتحعلی خان سردار معظم” بوده و در همان هنگام، عکسی یادگاری با عده ای از مردم آن منطقه گرفته که این عکس هنوز هم به یادگار باقی مانده است.
آقا ابوالقاسم نجفی اصفهانی، در زمان حمله روس ها، به همراه دو روحانی دیگر به کاخ قلعه دزک می آید و از “فتحعلی خان سردار معظم”، برای جلوگیری از جمله روس ها درخواست نیروی کمکی و قوای جنگی می کند.
البته “فتحعلی خان سردار معظم”، برای اجابت این درخواست، در مدت کوتاهی، حدود شش هزار سوار بختیاری را آماده می کند و با فرماندهی خودش، عازم اصفهان می شود.
این قلعه تاریخی، مکانی مناسب و امن برای گردهمایی افراد مهم و صاحب نظر، به منظور برگزاری نشست های هم اندیشی با هدف برنامه ریزی در راستای اجرای تصمیمات مهم و ملی بوده است.
کاخ قلعه دزک، علاوه بر میزبانی از بسیاری شخصیت های ملی در دوران مختلف، پذیرای افراد زیادی از نقاط مختلف جهان بوده است. کاخ قلعه دزک، نه تنها میزبانی از شخصیت های ملی و افراد نامدار جهانی را در این سال ها بر عهده داشته، بلکه خاستگاه اصلی بسیاری از افتخارات ملی مانند “قیام مشروطه” بوده است.
موزه
در سال های اخیر، به منظور استفاده مطلوب تر از فضای موجود در کاخ قلعه دزک، موزه پوشاک و موزه سنگ در این مجموعه تاریخی فرهنگی راه اندازی شده است.
موزه پوشاک کاخ قلعه دزک، در بهمن ۱۳۸۸ راه اندازی و در آن پوشاک شهرها، روستاها و مناطق شاخص و خاص چهارمحال و بختیاری معرفی و به معرض نمایش گذاشته شد.
در این موزه، علاوه بر معرفی پوشاک، نسبت به نمایش زیور آلات، صندوق، صندوقچه و وسایل مرتبط با پوشش اقدام و در آن، مجموعه ای از تصاویر قدیمی مربوط به نمونه پوشاک سنتی و محلی چهارمحال و بختیاری نمایش داده شده است.
موزه سنگ کاخ قلعه تاریخی دزک نیز، ۲۱ بهمن ۱۳۹۴، به عنوان دومین موزه سنگ در چهارمحال و بختیاری، پس از موزه سنگ قلعه تاریخی چالشتر، گشایش یافت. در این موزه ۱۰۰ قطعه سنگ مربوط به دوره های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه شامل سنگ قبر، ستون، سرستون، سنگ آسیاب، سنگ آب، آردچی، سردرب، سنگ عصارخانه، سنگ روغن گیری و سنگ ازاره به نمایش درآمده است.
کاخ قلعه تاریخی دزک، در ۱۶ تیر سال ۱۳۶۷ به شماره ۱۷۳۱، به عنوان آثار باستانی درجه يك، در فهرست آثار ملی ايران ثبت شد.
مرتبط:
چهارمحال بختیاری _سوئیس ایران
سامان _ نگین گردشگری چهارمحال وبختیاری
آثار سنگی چهارمحال و بختیاری
