خراسان جنوبی همان جایی است که کویرهای مهمی در آن واقع‌اند، کویر هایی که یکی از ظرفیت‌های اصلی گردشگری این استان بوده و با حضور در آن آرامشی دست نیافتنی را می‌یابی.
خراسان جنوبی با شب‌های پرستاره و آرام و کویرهای آرام بخشش مقصد بسیاری از گردشگران به خصوص در فصل بهار است.
در ادامه به معرفی کویرهای نایاب خراسان جنوبی که در دنیا شگفت‌انگیز و خاص هستند می‌پردازیم.
کویر گرماب لوت؛ دشت بزرگ خور با پرندگان کمیاب
حد فاصل روستای خور که در فاصله ۸۰ کیلومتری بیرجند واقع است و آبگرم معدنی لوت در فاصله ۵۰ کیلومتری شهرستان خوسف است. استعدادها و امکانات منطقه شامل؛ احداث مجتمع آبدرمانی، دشت بزرگ خور با پرندگان کمیاب کویر و امکان پرورش آهو ، نیزار دیدنی و بزرگ گرماب در دل این کویر و پشت کوه گرماب، جنگل طبیعی طاق و گز در پشت کوه گرماب، وجود وحوش در کوه آبگرم و ایجاد شکارگاه، تپه‌های ماسه‌ای در جنگل خور و امکان برگزاری تورهای کویر پمایی و گشت‌های سافاری، وجود زندگی بومی و محلی در منطقه، پرورش شترهای وحشی و اهلی و امکانات شترسواری در منطقه، نزدیکی به روستای تاریخی خور با بادگیرهای زیبا و خانه‌های قدیمی و مشارکت برجسته‌ترین کویرنوردان حرفه‌ای کشور است.
بازدید از کویرها، رصد ستارگان، سافاری در کویر فردوس، سه قلعه سرایان، ریگزار بشرویه، حلوان طبس و اکبرآباد خوسف و همچنین شترسواری، پیاده روی در رمل ها و برگزاری تورهای ویژه آشنایی با پوشش گیاهی و جانوری مناطق کویری همه آن چیزی است که می‌توانید در دل کویر آرام بیابید؛ چیزی کمه در زندگی‌های شلوغ امروزی گم شده است. بهترین زمان برای کویرگردی و کویرنوردی، فصل‌های پاییز، زمستان و ابتدای بهار است.
کویر سه قلعه خراسان جنوبی به عنوان یکی از منحصر به فردترین کویرهای شرق کشور، آن چنان زیبا و جذاب است که صحبت از شگفت‌انگیزهایش حتی به صفحه شخصی وزیر میراث فرهنگی هم رسیده است.
کویر سه قلعه بواسطه داشتن آسمانی تاریک جهت رصد ستارگان دارای ویژگی و اهمیت خاص است و بواسط همین ویژگی مورد توجه گروه های آماتور و حرفه‌ای علاقمندان به نجوم گشته است. از امتیازات دیگر این کویر میتوان به دق وسیع و تپه‌های ماسه‌ای اطراف رصدگاه نجوم اشاره کرد که برای هر گروه علاقمند و طبیعت گرد شرایط مناسب و ایده آلی دارد، به طوری که اجرای برنامه‌های رصد ستارگان، رالی در دق وسیع و پیمایش و کویر نوردی در تپه‌های ماسه‌ای به صورت همزمان امکان‌پذیر است.
طبق داده‌های گردآوری شده توسط کارشناسان انجمن نجوم ایران طی سالیان متوالی، در مکان سه قلعه رصد ستارگانی با حد قدر ۷.۲ میسر است که با توجه به حد قدر تاریکترین نقاط سیاره زمین (حدود ۷.۵) مکان مورد نظر یکی از تاریکترین و پرستاره ترین نقاط سیاره ما به حساب می‌آید.
افق دید باز و حدود صفر درجه در محل رصدگاه، امنیت بالای منطقه، دارا بودن جاذبه‌های کویری زیبا و استثنایی شامل تپه‌های ماسه روان (تپه ماهور)، دریاچه نمک، دق (زمینی کاملاً صاف و سفت که دارای هیچ‌گونه پوشش گیاهی نیست) و اقامتگاه های بومگردی زیبا و دنج، این منطقه را به عنوان جاذبه‌ای دیدنی و منحصر در منطقه و کشور معرفی می‌کند و صد البته بارش شهابی برساوشی هرسال بخصوص در مردادماه جلوه زیبا و خاصی دارد.
کویر مظفری
کویر پلوند که به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده مظفری نیز شناخته می‌شود، از دیگر جاذبه‌های دیدنی شهرستان فردوس در خراسان جنوبی است. این منطقه به‌دلیل داشتن توپوگرافی کویری و کوهستانی، شرایط مناسبی برای حضور گونه‌های مختلف حیات وحش از جمله گور خر ایرانی دارد.
کویر پلوند که با نامهای کویر مظفری یا فردوس نیز شناخته می‌شود، از جاهای دیدنی فردوس به شمار می‌رود و در استان خراسان جنوبی و ۴۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان فردوس، در حاشیه روستای چاه پلوند قرار دارد. روستاهای کجه و چاهنو در شمال این کویر قرار دارد و از غرب به کال نمک، از شرق به روستاهای ابراهیم آباد و طاهر آباد و از جنوب به پناهگاه حیات وحش رباط شور محدود می‌شود.
کویر مظفری با مساحت ۹۲,۸۰۸ هکتار در سال ۱۳۸۶ به‌عنوان منطقه حفاظت شده‌ی فردوس شناخته شد. از ویژگی‌های این منطقه، تلاقی کویر و بیابان با ارتفاعات و کوهستان است که چشم‌اندازی زیبا و دیدنی را ایجاد می‌کند. تپه‌ماهورهای ماسه‌ای، دق‌ها و کفه‌های نمکی و نواحی کویری، در کنار نواحی کوهستانی، تپه‌ای ماسه‌ای به‌شکل دم یوز پلنگ و کوه ریگ‌های تماشایی، از ویژگی خاص این منطقه هستند.
در کویر پلوند نیز مانند همه‌جای دنیا حیات و زندگی وجود دارد. وجود گونه‌های مختلف جانوری از جمله جبیر (آهوی بومی ایران) و گور ایرانی، پلوند را به یکی از مناطق مناسب جهت مشاهده حیات وحش تبدیل کرده‌اند.
گونه‌های گیاهی منطقه شامل بنه، کسور، اسکنبیل، گز، تاغ، قیچ، بادام کوهی، زرشک وحشی، درمنه، آنغوزه، زیره سیاه، گیاهان علفی، گل بوماداران، آویشن، لاله قرمز، خارشت، افدرا و برخی از گیاهان خانواده کاسنی است. علاوه بر این، انجیر وحشی، بارهنگ، ترنجبین، کاروان کش و خارشت نیز در پلوند یافت می‌شود.
گونه‌های جانوری منطقه مظفری نیز از تنوع خوبی برخوردار هستند و شامل قوچ و میش، کل و بز، گرگ، آهو، گربه شنی، کاراکال، روباه، شغال، تشی و بیش از ۳۳ گونه از خزندگان مانند انواع آگاماها، مارهای سمی و لاکپشت‌های زمینی، بزمچه و… می‌شوند.
کرکس کوچک مصری، از جمله پرندگانی است که در این منطقه تولیدمثل و زندگی می‌کند. زاغ بوری یا زاغ کویر که پرنده‌ی بومی و انحصاری ایران است، شاهین، کبک، تیهو، انواع باقرقره، کبوتر چاهی، غراب، کمرکولی، انواع چک چک، هوبره، شاهین، عقاب طلایی، دلیجه، قرقی و انواع گنجشک، از دیگر پرندگان کویر پلوند هستند.
گورخر ایرانی یا گور ایرانی، یکی از گونه‌های جانوری در معرض انقراض شدید است که به‌عنوان یکی از شش گونه‌ی گور آسیایی، در مناطق بیابانی و تپه‌ماهورها زندگی می‌کند. رنگ این حیوان زرد مایل به نارنجی و زیر شکم، پهلوها و دُم آن گاهی اوقات سفید رنگ است؛ یال سیاه و نوار قهوه‌ای تیره رنگی در پشت گور ایرانی دیده می‌شود که تا دُم ادامه دارد. در ایران این‌گونه تنها در منطقه بهرام گور نیریز فارس و پارک ملی توران سمنان و منطقه حفاظت شده کالمند در استان یزد مشاهده می‌شود. با توجه به اینکه گور ایرانی در گذشته در منطقه مظفری نیز زندگی می‌کرده، از سال ۱۳۸۶ طرح احیای این حیوان در این کویر شروع شده است.
پیوند کویر و کوهستان در پلوند و وجود منطقه حفاظت شده محیط‌زیست با گونه‌های نادر حیات وحش، پلوند را به یکی از مناطق مهم برای تماشای حیات وحش و پرنده‌نگری برای علاقه‌مندان تبدیل کرده است.
با توجه به پرورش شترهای وحشی و اهلی در این منطقه، امکان شترسواری نیز وجود دارد. علاوه بر آن آسمان صاف و زلال شب کویر، بهترین مکان برای مشاهده و رصد ستارگان است. آفرود، موتور چهارچرخ، سافاری، زیپ لاین از دیگر تفریح‌های کویر پلوند است که طرف‌داران زیادی دارد.
شترسواری در کویر همت‌آباد
روستای همت آباد که نام کویر نیز آن گرفته شده است، در ۱۵۰ کیلومتری شهرستان قاینات و ۶۵ کیلومتری شهر زیرکوه در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این منطقه یکی از غنی ترین و فعالترین اکوسیستم بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است. کویر همت آباد نعمت مهمی برای مردم شهرستان زیرکوه به شمار می‌رود. در این کویر شترسواری، سافاری و اقامت در سیاه چادرهای عشایر لحظات به یاد ماندنی را برای شما به ارمغان می‌آورد.
گربه شنی مهمترین گونه تحت حفاظت این منطقه است که در کنار سایر جانوران کویری زندگی می کند. منطقه دارای نمونه گیاهی اندمیک دیودال رقیمی است که تحت حفاظت سازمان ملل در ذخیره گاه زیست کره منطقه قرار دارد.
روستای همت آباد از روستاهای کویری با پوشش گیاهی و جانوری نادر است که سالیانه گروه های توریستی زیادی از اقصی نقاط ایران و جهان، برای بازدید به این منطقه می آیند.
ریگ همت آباد (به نام ریگ آهنگران و پترگان نیز معروف است) در محدوده جغرافیایی ۶۰ درجه و ۳۴ دقیقه شرقی و ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی تا ۳۳ درجه و ۱۷ دقیقه شمالی در استان خراسان جنوبی در نزدیکی مرز افغانستان و دق پترگان قرار گرفته است.
وسعت حوضه این دشت بالغ بر ۴۴۰۰ کیلومتر مربع یا ۴۴۰۰۰۰ هکتار است که ۳۱۵۰ کیلومتر مربع یا ۳۱۵۰۰۰ هکتار آن دشت و بقیه را ارتفاعات تشکیل می دهند. بلندترین ارتفاع دشت قله سه پستان و پست ترین نقطه دشت با ۵۹۰ متر دق پترگان است.
آب و هوای این دشت گرم و خشک و متوسط و بارندگی در سطح آن حدود ۱۵۰ میلیمتر و در ارتفاعات تا ۴۰۰ میلیمتر می باشد. متوسط عمق سطح آب در سال ۱۳۷۶، ۳۱ متر و متوسط سالانه افت سطح آب در این دشت ۸ متر برآورد شده است. جهت تپه‌ها در نواحی شرق ریگزار به سمت شمال شرقی و در نواحی مرکزی و غربی فاقد جهت مشخص هستند. از میان ریگزار رود تجنود می‌گذرد که از کوههای آهنگران با تجمیع چشمه سارهای کارستی سرچشمه می گیرد و در سر شاخه ها دارای جریان آب دایم با کیفیت عالی است. این رودخانه پس از عبور از کنار روستای تجنود وطی سیزده کیلومتر وارد ریگزار گردیده و مازاد سیلاب آن به دق پترگان می ریزد. این رودخانه جهتی غربی-شرقی دارد. از طریق بستر این رودخانه در صورت خشک بودن میتوان به کمک خودروهای دو دیفرانسیل، به دق پترگان رسید.
منبع: ایسنا
