این صحنه در مقابل موزه های کشورهای توسعه یافته بارها و بارها تکرار می شود چرا که مفهوم موزه و علم موزه داری را به خوبی دریافته اند؛ لازم است که ما نیز فاصله خود را با آن ها دریابیم و با علت‌یابی به درمان این درد بپردازیم، دردی که البته در جامعۀ ما همگانی است.
شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) وابسته به سازمان فرهنگی، علمی و تربیتی سازمان ملل متحد یعنی یونسکو، در تعریف موزه آورده است که «موزه مؤسسه‌ای است دائمی، بدون اهداف مادی، در خدمت جامعه و پیشرفت آن، که در آن به روی همگان گشوده است. هدف موزه‌ها، گردآوری، حفاظت، پژوهش، ارتباط و نمایش میراث ملموس و غیرملموس بشریت و محیط او، به منظور اهداف آموزشی، مطالعه و بهره‌مندی از لذت است» این درحالی است که هنوز هم متاسفانه در جامعۀ ایرانی و در برخی محافل عام و خاص از موزه به عنوان محلی برای نگهداری اشیاء قدیمی یاد می شود و یا موزه را ساختمانی قدیمی می دانند و یا لزوم موزه ای بودن شیء را قدمت می خوانند، اما تعریف موزه در جوامع توسعه یافته با تعریف آن در ایران فاصلۀ بسیار دارد.
در این گزارش به موضوع نوع نگرش به مفهوم موزه با توجه به محتوا و عملکرد موزه ها، از دیدگاه محسن احمدی دبیر کمیته فنی موزه های اصفهان و نایب رئیس انجمن موزه داران ایران، محمدرضا کارگر مدیرکل امور موزه ها و اموال منقول فرهنگی‌تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور و راحله یوسفیان مدیر موزه هنرهای تزئینی اصفهان پرداخته شده است.
موزه ها غزل های فرهنگی جوامع هستند
محسن احمدی دبیر کمیته فنی موزه های اصفهان با ابراز امیدواری درخصوص اینکه موزه به جایگاه واقعی خود برسد و نقش اساسی و بنیادی خود را اجرا کند، می گوید: جامعه ما به عنوان یک جامعه پرهویت و با اصالتی بسیار دیرینه این پتانسیل را دارد که در آینده ای نزدیک شاهد تولد و رشد موزه های خوب در سطح جامعه ایرانی باشیم.
وی ادامه می دهد: از هر زاویه ای که به موزه ها نگاه شود واقعا زیبا و کارآمد هستند، براساس مصوبه ایکوم موزه ها مکان هایی هستند دائمی و این دائمی بودن نشانگر استواری و پایداری برای یک مقوله فرهنگی است کما اینکه در بسیاری از مقوله های فرهنگی و تاریخی شاید شاهد این پایداری نباشیم. موزه ها محل جمع آوری اشیاء، نگهدرای، محل نمایش و آموزش هستند. موزه ها مولد فرهنگ و هویت یک داستان، موضوع،تاریخ و یک مملکت هستند. پیشینه و اصالت موزه ها در ابتدای امر بر محل نگهداری عزیزترین ساخته های دست بشر در هنرهای نُه‌گانه اشاره می کند و این یعنی اساس موزه بر پایه بهترین ها بوده است که نشانه این است که مقوله موزه در یکی از بالاترین جایگاه های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی یک پیدایش قرار گرفته است.
احمدی تصریح می کند: موزه ها همچون معابد و در واقع در جایگاهی هستند که هنرمندان بعد از ارائه بهترین نمونه های کار خود در آن معابد به الگوبرداری و الهام گیری از آن زیبایی ها و آفریده ها برای ساخت حال و آیندۀ فرهنگ تمدن و زندگی بشر استفاده می کنند و بازهم می بینیم که در این داستان چقدر زیبایی و مفهوم وجود دارد، پس از هر زمان و هر زاویه و از هرجایگاهی که به موزه نگاه می کنیم غیر از زیبایی چیزی نمی بینیم و انسان ذاتا دوستدار و طالب زیبایی است.
نایب رئیس انجمن موزه داران ایران با اشاره به جایگاه امروز موزه ها در جوامع می افزاید: موزه ها تا حد زیادی در جوامع درحال توسعه مانند ایران با جایگاه اصلی خود خیلی فاصله دارند اما خوشبختانه بر این باور هستم که تکنولوژی و دنیای ارتباطات می تواند کمک های بسیار زیادی برای اثبات و به کرسی نشاندن مفهوم موزه ها در کشور ما داشته باشد. البته جایگاه فیزیکی و واقعی و ملموس موزه ها در جای جای شهرها و سرزمین ما خالی است درحالی که محله ها، روستاها و شهرهای ایران از پتانسیل خوبی برای ایجاد انواع موزه ها برخوردار هستند و می توانند نور و روشنایی ها را در جوامع ما ایجاد کرده و جاذب نگاه های برونی از دیگر مکان ها و دیگر فرهنگ ها و دیگر مناطق باشند و سیلی از علاقمندان به تاریخ و هنر و مفهوم را به سمت خود جذب کند.
فرهنگ روح یک جامعه است
احمدی می گوید: امیدوارم به جایی برسیم که برای هر موضوعی یک پایگاه فرهنگی داشته باشیم و برای فرهنگ‌سازی و حفظ گذشته و نگهداری مستندات یک موضوع در یک جایگاه ملموس و واقعی، برنامه داشته باشیم. ما به لحاظ موزه های تاریخ، باستان شناسی و موزه های هنر ، پتانسیل های بسیار زیادی داریم و به عنوان مثال در شهر اصفهان می توانیم بالغ بر ۱۰ موزه تخصصی در حد فرا ملی ایجاد کنیم و در کنار جمع آوری، حفظ، نمایش و مرمت آثار، بالاترین هدفی که ما می توانیم در موزه داشته باشیم بحث آموزش، فرهنگ‌سازی و بحث اثرگذاری در زمینه های مختلف و ارائه راهکار و چشم انداز برای آینده اقتصادی جامعه ایران، آیندۀ فرهنگی، سیاسی، هنری، تاریخی و خیلی از موضوعات دیگر است.
دبیر کمیته فنی موزه های اصفهان با تاکید بر جای خالی موزه های بسیار در اصفهان ازجمله موزه نقاشی و هنرهای صنایع دستی ادامه می دهد: یک جامعه بدون فرهنگ می میرد و جامعه ای که در آن فرهنگ نقشی نداشته باشد و حرکت های فرهنگی و هنری در آن انجام نشود جامعه ای بی روح و ناکارآمد است و فرهنگ، روح یک جامعه است و بالاترین و بهترین جایگاهی که فرهنگ می تواند در آن تعریف، جمع آوری و حفظ شده و زایش ایجاد کند، موزه است.
وی تاکید می کند: ما درخصوص داشته های ملموس و ناملموس فرهنگی خود نیاز به بسترهای ملموس داریم که در دل این بسترها، گذشته خود را حفظ و آینده را تعریف کنیم و با حال خود زندگی کنیم و امیدوارم جایگاه موزه ها در آینده در لایحه های مختلف سیاست‌گذاری ها، بودجه ها و تصمیم گیری ها تعریف شود و وجود و انجام آن ها به افراد تعیین کننده بودجه گوشزد شده و این چالش را ایجاد کنند.
احمدی درخصوص موزه های نسل سوم یا موزه های مفهومی می گوید: خیلی از مفاهیم هستند که امروز در جوامع دچار مشکلات و معضلاتی شده و به فرهنگ‌سازی نیاز دارند و در این خصوص موزه ها می توانند کمک های شایانی داشته باشند. در بسیاری از موارد کارشناسان و سیاست‌گذاران موزه و تئوریسین هایی که با واژۀ موزه آشنا هستند، می توانند بسیاری از این موارد را در جامعه ما حل کنند، از جمله این ایده ها، واژه یا آسیب روبه رشد طلاق در جامعه ما است که ما می توانیم در جامعه، موزه طلاق داشته باشیم و تمام مخاطبانی که به نوعی با این واژه رودر رو هستند را جذب کرده، آسیب شناسی و پیشگیری کنیم و راهکار ارائه کنیم و یا با ایجاد موزه ترافیک بسیاری از مشکلات ترافیک شهرها را کاهش دهیم؛ درواقع موزه ها می توانند مرجع بسیاری از مخاطبان باشند که در بسیاری از مفاهیم دچار مشکلات فکری و روحی هستند.
موزه ها جایگاهی برای آرامش
نایب رئیس انجمن موزه داران ایران می گوید: صنعت اول دنیا در حال و آینده‌ای نزدیک، صنعت گردشگری است و شاخصه اول گردشگری کشور فرانسه که در این امر جایگاه نخست را دارد، موزه لوور است که درصد عظیمی از آثار این موزه متعلق به شرق و بین النهرین است. درواقع موزه ها می توانند غزل های فرهنگی یک جامعه باشند و این همان چیزی است ما پتانسیل آن را داریم اما متاسفانه ما در سیستم تصمیم گیری فرهنگی ازجمله موضوع موزه ها با کسانی مواجه هستیم که در سطح ابتدایی و اولیه اقدام به برگزاری یکسری رفتارهایی می کند که دردی را دوا نمی کند درحالی که امروز به رفتارهای زیرساختی و موج هایی سنگین تر از این رفتارهای اولیه و ابتدایی نیاز داریم.
وی ادامه می دهد: اگر ما داشته های موزه‌ای و مفاهیم موزه ای خود را زیبا عرضه کنیم و زبان و بیان ما شیوا باشد مطمئنا با تقاضاهای زیادی مواجه خواهیم شد. طرف سخن ما جامعه است، مردمی که در دنیای امروز چالش های بسیار عمیق فرهنگی دارند، مردمی که از تکنولوژی و صنعت سرسام گرفته و گریزان از زندگی امروزی هستند و به جایگاهی برای آرامش نیاز دارند و کجا بهتر از موزه ها و گالری هایی که موسیقی و خط و نقاشی و هنرهای چندگانه در آنجا ارائه می شود، کجا بهتر از گالری هایی که مفاهیم اساسی جامعه کالبدشکافی و آسیب شناسی شده و جلوه های زیبای این مفاهیم به جامعه عرضه می شود.
احمدی تاکید کرد: کارشناسانی که نگاه عمیق تری دارند باید برنامه ای در این خصوص تعریف کنند و اهداف عالی در کوتاه مدت و دراز مدت و زیرساخت ها را ایجاد کنند چرا که ما میلیون ها شیء و میلیون ها هنرمند عاشق و مجموعه دار و دوستدار هنر داریم، درحالی که متاسفانه نقشۀ راه نداریم و این نبود نقشۀ راه به این دلیل است که علم موزه در کشور ما عقب و غریب افتاده است. باید از نگاه های سطحی نسبت به واژۀ موزه پرهیز کنند و به صورت چشم اندازهای روشن و عمیق نسبت به این داستان نگریست.
عینک تعاریف نادرست درباره موزه را بردارید
محمدرضا کارگر مدیرکل امور موزه ها و اموال منقول فرهنگی‌تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور می گوید: براساس تعاریفی که وجود دارد موزه یک مکان آموزشی است که مربوط به انسان است و آثار مربوط به انسان و موارد پیرامون انسان را به نمایش می گذارد و شرایطی را فراهم می کند که این آثار در آنجا حفاظت و معرفی شده و تلاش می شود تا آگاهی مخاطبان را نسبت به موضوعات مختلف افزایش دهد.
وی می افزاید: امروزه آنقدر موزه ها متنوع شده اند که حتی یک شهر هم می تواند موزه باشد، یک فضا که ساختمان هم ندارد یعنی مکانی که بدون سقف است نیز می تواند موزه باشد، حتی مکانی که یک اتفاق در دوره ای از تاریخ در آن رخ داده و هیچ اثری هم از آن به یادگار نمانده، تنها به صرف اینکه این مکان یادآور آن اتفاق است نیز می تواند یک موزه تلقی شود و یا می توان تمهیداتی را فراهم کرد که آن مکان به موزه تبدیل شود؛ بنابراین امروزه موزه ها بسیار گسترده هستند و برخلاف اینکه برخی می گویند موزه حتما باید مکان قدیمی باشد و شیئی قدیمی را درخود جای دهد، باید گفت که امروزه موزه ها بسیار مدرن هستند.
با دیدن موزه به درک و شهود می رسیم
کارگر تصریح می کند: گاهی یک ساختمان قدیمی به موزه تبدیل شده و تلاش می شود تا ضمن حفظ ساختار آن از امکانات مدرن نیز استفاده کنیم، اما گاهی موزه هایی از نو ساخته شده و جزو بناهای فاخر در جامعه به شمار می روند. ازطرفی امروزه تلاش می شود که موزه های سبز ایجاد شوند یعنی در بحث محیط زیست و صدها موضوع دیگر کاملا پیشرو باشند تا الگویی برای دیگران تلقی شوند، بنابراین موزه ها نقش مهمی را در ساختار ذهنی افراد یک جامعه دارند و همیشه نگاه به موزه ها نگاهی علمی بوده است.
مدیرکل امور موزه ها و اموال منقول فرهنگی‌تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با بیان اینکه موزه ها کاملا در موضوع خود تنوع دارند و هر موضوعی می تواند موضوع یک موزه باشد، می گوید: حتی یک روستا با تمام جمعیتی که در آن زندگی می کند، یک موزه را تشکیل می دهد. موزه ها تلاش می کنند تا مکانی شاد بوده و آموزش در آن ها با احساس لذت همراه باشد؛ بنابراین باید این آگاهی را در برخی ایجاد کرد تا عینک تعاریف نادرست درباره موزه را بردارند و سپس به موزه نگاه کنند.
وی ادامه می دهد: موزه ها با چیدمان علمی از یک موضوع و باتوجه به نیاز مخاطب شرایطی را ایجاد می کنند که شما با دیدن و مشاهده آثار آن ها به درک و شهود برسید و همانطور با موضوعاتی مثل بروشور، کاتالوگ، سخنرانی، برگزاری جشنواره و پخش فیلم مستند، نوشته های دیواری، عکس، تصویر و راهنمایی هایی که صورت می گیرد زمینه را برای افزایش آگاهی یک فرد فراهم می کند.
راه مقابله با تعاریف کلیشه ای، فعالیت موزه است
راحله یوسفیان مدیر موزه هنرهای تزئینی اصفهان با بیان اینکه اولین تعریف برای موزه این بوده که موزه مکانی برای نگهداری اشیای قدیمی است، می گوید: در سال های گذشته با تغییر محتوا و ماهیت موزه و سوق یافتن آن ها به سمت تخصصی تر شدن موجب شده که حتی موضوع موزه های مجازی نیز مطرح شود و به این ترتیب بسیاری از تعاریف درخصوص موزه تغییر کرده است و موزه ها از بحث صرف نمایش اشیاء خارج شده اند.
وی می افزاید: ما در موزه هنرهای تزئینی اصفهان و برای جذب دوباره بازدیدکننده سعی کردیم رویدادهایی مرتبط با ماهیت موزه هنرهای تزئینی برگزار کنیم. به عنوان مثال موضوع اصلی این موزه صنایع دستی است و ما سعی داشته ایم که با احیای صنایع دستی و یا برگزاری نمایشگاه ادواری درباره صنایع دستی با حضور هنرمندان و برگزاری رویدادهای مرتبط با آنها بازدیدکننده را دوباره به موزه هنرهای تزئینی اصفهان دعوت کنیم.
یوسفیان تصریح می کند: یکی دیگر از موضوعات مهمی که در موزه هنرهای تزئینی اصفهان دنبال کرده ایم تقویت بحث آموزشی موزه است، درواقع یکی از فضاهای جانبی یک موزه درحالت استاندارد به آموزش و پژوهش اختصاص دارد و اگرچه این فضا در موزه هنرهای تزئینی به لحاظ فیزیکی وجود ندارد، اما سعی کردیم در عمل بحث آموزش را جدی تر بگیریم و از دانشجویان دعوت کردیم تا برای پژوهش و انجام پروژه ها و پایان نامه ها و ارائه مقالات خود به این موزه بیایند؛ ضمن اینکه بیشتر مبنای فعالیت خود را برای کودکان قرار داده ایم و با برگزاری کارگاه های خلاق و یا کارگاه هایی برای علاقمندان به صنایع دستی سعی کردیم موزه را پویاتر کنیم.
موزه مأمن و پاتوق فرهنگی است
مدیر موزه هنرهای تزئینی اصفهان یکی از راه‌های مقابله با تعاریف نادرست و کلیشه ای درخصوص موزه را خودِ موزه می داند و ادامه می دهد: موزه باید فعال باشد و از حالت کلیشه ای بودن خارج شده و سعی کند مردمی تر باشد یعنی به نیازهای جامعه نگاه کند و سعی کند با توجه به آن، اهداف بلندمدت خود را بنویسد و درنظر بگیرد که از حالت صرف نمایش بیرون آمده و به یک پاتوق فرهنگی تبدیل شود تا دانشجویان با فراق بال به موزه آمده و بتوانند کارهای تحقیقاتی خود را انجام دهند.
وی می گوید: موزه باید برای هنرمندان هم یک مأمن باش؛ ضمن اینکه در برخی شهرستان ها سعی شده از برند آن شهرستان در قالب یک موزه تخصصی استفاده شود مثل بحث برنج و شالیکاری در لنجان که از این فرصت برای تاسیس موزه برنج استفاده کرده اند و یا در فریدن به دلیل شهرت کشاورزی موزه کشاورزی تاسیس شده است؛ درواقع موزه ها از حالت کلیشه ای بودن فاصله گرفته و به سمت تخصصی شدن درحال پیش رفتن هستند. حتی موضوع موزه مجازی هم مطرح است و باتوجه به اینکه امکان نمایش آثار بسیاری از مجموعه دارها و حتی موزه ها در فضایی ملموس وجود ندارد، تاسیس موزه های مجازی مطرح شده و به این ترتیب اطلاعاتی که به دلیل کمبود فضای فیزیکی به سختی در دنیای واقعی به مخاطب تزریق می شود، در فضای مجازی به راحتی به مخاطب منتقل می شود، ازطرفی به دلیل رشد سریع تکنولوژی و کمبود وقت به راحتی می توان با چند کلیک از موزه های مجازی بازدید کرد.
منبع:ایمنا
