اين روزها اگر انجام هر كاري سخت باشد، سفر رفتن و بودن در مناطقي كه از هواي مطبوعي برخوردارند لذت بخش است. براي فرار از زندگي ماشيني و ديدن يك تابلو منحصر به فرد نقاشي از آثار مشترك طبيعت و انسان‌هاي سختكوش كوهستان نشين، مي توانيد به آذربايجان شرقي برويد سفري خاطره انگيز تا روستاي زنوزق.
بعد از رسيدن به شهر تبريز و ادامه مسير تا شهر مرند، در ميان باغ هاي پربار و رنگارنگ، روستاي زنوزق خودنمايي مي‌كند كه عنوان بزرگترين روستاي پلكاني ايران را دارد.
با آغاز پياده روي وارد روستا مي شويد. مي‌توانيد از مسير سنگفرش شده روستا به سمت «قلعه» بالا برويد. بعد از چند دقيقه خود را روي يك ديواره عمودي مي بينيد كه دور تا دورتان را خانه هايي با ديوارهاي كاهگلي و در و پنجره هاي رنگي فرا گرفته اند.
اين مسير سربالايي است و در نقاط مرتفع آن تمام روستا قابل ديدن است. در انتهاي اين مسير به راحتي مي توانيد ميدان روستا را ببينيد. از اينجا به بعد چند انتخاب مختلف خواهيد داشت، دشت، آبشار يا قلعه؟
آبشار دامجي قيه يكي از جاذبه هاي زنوزق به شمار مي رود؛ براي رسيدن به اين آبشار از حاشيه روستا بايد سه كيلومتر در مسير جاده «كوه كمر» پيش برويد، اطمينان داشته باشيد از ديدن اين مسير خسته نخواهيد شد، به ويژه در فصل تابستان كه باغ هاي حاشيه جاده را سيب هاي رنگين، زردآلو و گردو پوشانده و چشم‌انداز زيبايي را به وجود مي آورند. امتداد اين جاده به ييلاق «ماهار» مي رسد، دشت وسيع و سرسبزي كه اهالي از سبزي هاي تازه و مفيد آن بهره مي گيرند.
در مسير قلعه، يك سد هم وجود دارد «سد قلعه» كه در بالا دست روستا ساخته شده اما آبگيري نشده است و اين به خودي خود جذابيت تماشا دارد. شايد در جاي ديگري خيلي راحت نتوانيد يك سد بي آب را از نزديك ببينيد.
اما اگر طالب ديدن يك سد پر آب هستيد، مي‌توانيد اين جاده را تا تنديس «فهميده» طي كنيد، بعد به سمت راست بپيچيد، چند دقيقه بعد سد زنوز را خواهيد ديد كه حاشيه اي سرسبز و ديدگاهي زيبا دارد.
در اين مسير از جاده هايي كه در بالاي كوه هستند عبور مي‌كنيد و مي توانيد باغ هاي پايين كوه را نيز تماشا كنيد.
در اين گشت و گذار، چيزي كه بيش از همه توجه و تعجب شما را بر خواهد انگيخت، سنگفرش مرتب روستا و در و پنجره هایی است که با رنگهای آبی و سبز و قرمز رنگ آمیزی شده اند و زیباییهای این روستا را دو چندان می کنند. خوشبختانه مردم زنوزق به نسبت روستاهای دیگر، تمایل کمتری به مهاجرت به شهرها دارند شاید یکی از دلایلش این باشد که این روستا در مقایسه با روستاهای کوهستانی مشابه، زیاد هم در انزوا نیست و با شهر مجاورش زنوز تنها یک و نیم کیلومتر فاصله دارد بطوریکه اهالی روستا حتی برای کار اداری میتوانند به راحتی به زنوز و حتی مرند (در سی کیلومتری زنوزق) رفت و آمد کنند. در مدت حضور در زنوزق، يادتان نرود كه چهار محله اصلي روستا را ببينيد تا با نحوه زندگي مردم بيشتر آشنا شويد؛ محله هاي بدير، آقا بابا، سيدي و كوده‌لر حاصل تقسيم بندي هايي است كه اين خانه هاي پلكاني را در دل خود جاي داده است.
كوده‌لر محله جديد روستا و مسير سد است و باقي محله ها بخش هاي تاريخي روستا را تشكيل مي دهند.
زنوزق چشم اندازهاي زيبايي هم دارد؛ باغ هايي كه در هر كران چشم شما را مي نوازد، درختان سيب، گردو، بادام، زردآلو و امثال آن زيادند. به همين دليل اين روستا در هر فصلي، ديدني ويژه اي دارد، از زمان شكوفه دادن اين درختان كه همه جا رنگين مي شود گرفته، تا رسيدن ميوه ها و پاييز با شكوه اين درختان و حتي زمستان سپيد و بسيار سرد روستا، هر كدام زيبايي ويژه خود را دارند.
اين همه دشت و دمن، باعث شده علاوه بر خشكبار، فرصت چشيدن عسل نابي را هم داشته باشيد كه محصول بي نظير زنبورهاي روستاست. باغداران روستا اغلب زنبورداري هم مي كنند و اين مساله باعث شده عسل به يكي از توليدات اصلي رستا تبديل شود.
آب آشامیدنی روستا از سه چشمه تامین میشود که به یک منبع زمینی ۲۰۰ متر مکعبی هدایت گردیده و توسط لوله کشی به داخل خانه ها می رسد و بطور میانگین هر روز چهار ساعت قابل مصرف است.
اراضی کشاورزی روستا نیز از چشمه کلستیر که دارای آب دائمی است و چند چشمه کوچک که هر کدام چند قطعه محدود از اراضی را آبیاری میکنند، تامین می شود.
در زنوز قدیم بیش از ۵۰۰ چشمه وجود داشته و اكثر آنها به علت موقعیت زمین به سوى قبله جارى مى شدند.
در برخى نوشته ها تعداد این چشمه ها ۳۶۰ یا ۳۷۰ عدد ذكر شده است و اكنون نیز اكثر آنها در حیاط منازل، باغات و كوچه ها موجود هستند و جریانشان سرسبزى خاصى را در سراسر این منطقه به وجود آورده است.
زنوز كوهستانى ترین نقطه شهر در شهرستان مرند است كه ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۶۰۰ متر و فاصله آن از مركز شهرستان ۳۰ كیلومتر است. صخره هاى ممتد و زیباى سلدرم در حاشیه بستر رودى كه از سد زنوز خارج مى شود، چشم انداز و قابلیت منطقه را براى برگزارى تورهایى مانند طبیعت گردى، صخره نوردى، كایت سوارى و پرش با بانجى مستعد نشان مى دهد.
پیشینه تاریخی روستا:
وجود قلعه تاریخى كه تاكنون هیچ كاوشى در آن صورت نگرفته گویاى بسیارى از مراحل رشد آن روستا است كه كاوش در آن مى تواند بسیارى از ذهنیات تاریخى در مورد زنوز را روشن كند.
اینجا روستایی است که آثاری از دوره ایلخانی و صفوی دارد و بسیاری معتقدند قدمت روستا خیلی بیشتر از اینهاست؛ حتی برخی با استناد به نقوش برخی سنگ قبرها، قدمت سکونت در زنوزق را تا دوره میتراییسم عقب می برند.
زنوز كوهستانى ترین نقطه شهر در شهرستان مرند است و در دوره صفویه اهمیت بسیارى داشته، به طورى كه تفنگچیان زنوز از قلعه ها و شهرهاى مهمى مثل تفلیس و ایروان محافظت مى كرده اند.
آداب و رسوم روستا:
زنوزق، روستاي پلكاني زيبايي است. مثل تمام روستاهاي پلكاني، پشت بام خانه پايين دست، حياط خانه بالا دست است و اينگونه زندگي آرام و مسالمت‌آميزي ميان مردم جريان دارد.
در فصل تابستان روي بيشتر پشت بام ها مي‌توانيد طبق هاي بزرگ چوبي را ببينيد كه رويشان برگه زردآلو با سليقه زيادي چيده شده است؛ اما اين طبق ها هم قصه هاي جالبي دارند… در فصل تابستان و بعد از رسيده شدن كامل زردآلوها، فصل خشك كردن ميوه ها و درست كردن «برگه» فرا مي رسد. براي اين كار، زردآلوهاي رسيده و مناسب اين كار را جدا كرده، شسته، هسته آن را جدا کرده و آنها را روي سيني چوبي پهن مي‌كنند.
حالا نوبت آماده كردن كوره برای تهیه برگه ها است. به جز سوخت و هيزم، مقداري گوگرد در كوره ريخته مي شود و وقتي كوره به دماي مناسب رسيد، طبق هاي زردآلو در آن قرار مي گيرد. اين طبق‌ها بايد بين هشت تا ده ساعت در كوره بمانند، اما تا اتمام كار تقريبا سه روز باقي مانده است.
در اين سه روز، طبق ها روي پشت بام خانه ها و زير آفتاب تابستاني چيده مي شوند تا آب اضافي آنها تبخير شده و كاملاً خشك شود.
اين سه روز تنها فرصت ديدار از منظره چيده شدن طبق ها نيست، چون در تمام طول تابستان باغ هاي ميوه دارند و اين فرآيند به مرور و در طول اين فصل انجام مي‌گيرد.
از آداب و رسوم دیگر روستا اینست که در مراسم عروسی، همه اهل روستا بدون اینکه نیاز به دعوت باشد شرکت میکنند و اگر صاحب عروسی دستش تنگ باشد اهل روستا حمایتش میکنند.
دیدنیهای زنوزق:
آبشار دامجی قیه، گورستان قدیمی روستا، قلعه زنوزق، ییلاق ماهار و…
فعالیت اقتصادی مردم زنوزق:
پیشه اصلی مردم زنوزق علاوه بر دامپروری، باغداری و کشاورزی است. باغات زردآلو و سیب و گردوی روستا بسیار معروف است و علاوه بر فروش میوه های تازه، از آنها برگه و لواشک نیز تهیه میشود. برای همین هم روی پشت بام خانه ها میتوان طبق های کوچک و بزرگ میوه ها را دید که زیر آفتاب و هوای آزاد در حال خشک شدن هستند.
زنان هم پا به پای مردانشان در همه امور زندگی از دامداری تا کشاورزی، از زنبورداری تا تهیه خشکبار و بافتن گلیم و جاجیم و جوراب و… مشارکت و سهم مهمی در چرخه اقتصاد خانواده دارند.
عسل زنوز نیز از تولیدات با ارزش منطقه است. در حدود ۱۰ درصد از ساكنین در زنبوردارى فعال هستند.
آنچه در این سال ها زنوز را شهره خاص و عام كرده نام سیب درخشان زنوز است که هر سال نیز جشنواره سیب زنوز در منطقه برگذار میشود..
امکانات در دسترس داخل روستا:
در زنوزق از رستوران خبري نيست، اما آنجا هم نانوايي دارد و هم چندين كافه محلي، با آنكه بيشتر زنان زنوزق نان را در خانه مي پزند، اما نانوايي هم در روستا وجود دارد.
موقعیت مکانی روستای زنوزق:
زنوزق در بخش مرکزی شهر مرند واقع شده است. زنوزق در کنار شهر زنوز در ۳۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان مرند واقع است.روستای زنوزق از نظر تقسیمات کشوری مرکز دهستان بوده که در فاصله یک و نیم کیلومتری شهر زنوز قرار گرفته و۶ روستای این دهستان را شامل میگرد. این روستا از نظرطبیعی روستای کوهستانی بوده وازشرق به کوههای سلطان سنجر، از غرب به روستای درق و از جنوب غرب به شهر زنوز محدود میشود و شمال آن را ناهمواری‌های اطراف روستا فرا گرفته‌است.ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۷۰۰ متر میباشد و منطقه در ۴۵ درجه و ۴۹ دقیقه طول شرقی و ۳۸ درجه و ۴۵ دقیقه عرض شمالی قرار دارد.
مسیر دسترسی:
بعد از جاده مرند بطرف جلفا و بعد از اینکه شهر زیبای زنوز را رد کردید به زنوزق میرسید.
آب و هوا:
از نظر آب و هوایی جزو مناطق سردسیر ایران است که زمستان های سرد و طولانی و بهار و پاییز نسبتاً سرد و تابستان های معتدلی را دارد.
این روستا شکل کوهستانی منحصربه فردی دارد و شامل ده ها چشمه جوشان، باغ های زیبا، کوه ها و تفرجگاه ها می شود، که می توان برای گردشگرها خیلی جذاب باشد.
روستایی که بچه‌هایش دکترای و فوق‌لیسانس دارد
آن‌گونه که دهیار روستای زنوزق می‌گوید، بیشترین فعالیت‌های اقتصادی در این روستا بر پایه کشاورزی، دامپروری و باغداری استوار است ولی نکته قابل توجه میزان بالای سطح سواد در بین روستائیان است.
او در این خصوص می‌گوید: اگر درِ هر خانه‌ای از این روستا را بزنید حتما با چند فوق‌لیسانس و دکترای روبه رو خواهید شد.
البته دهیار روستای زنوزق از کمبود اقدامات در حوزه گردشگری در این روستا هم گلایه میکند: فقط یک واحد اقامتگاه بومگردی که از یک‌سال پیش به بهره‌برداری رسیده است، دیگر کار خاصی انجام نگرفته است.
چندین دوره آموزشی گردشگران نیز توسط میراث فرهنگی برگزار شد ولی متاسفانه در روستای ما گردشگری و دید تجاری به آن رواج پیدا نکرده است، چراکه اگر یک توریست به روستای ما بیاید، اهالی روستا آب و ماست و شیر و نان دادن به آن گردشگر را در قبال گرفتن مبلغ پول عیب می‌دانند.
سوغاتی زنوزق:
سوغاتي هاي زنوزق بيشتر از جنس طبيعتند، انواع ميوه و خشكبار براي خريدن قابل دسترسي هستند؛ زردآلو، قيسي، برگه زردآلو، لواشك، گردو و ميوه هاي سردرختي روستا طعم بي نظيري دارند. براي تهيه اين ميوه ها بايد از يكي از اهالي روستا بخواهيد تا برايتان از اين اقلام بياورد و چون تمام اهالي باغدار هستند، هيچ كس به شما نه نمي گويد.
بسته به نوع و مرغوبيت ميوه ها، قيمت آنها هم متفاوت است. روي شيشه هاي بزرگ و كوچك عسل، يا طبق هاي عسل با موم هم مي توانيد حساب كنيد. سبزي هاي كوهي مانند شنگ كه در آش محلي ريخته مي شود، غازياقي كه كوكو و خورش خوشمزه اي دارد و سير وحشي هم خالي از لطف نيستند.
جاذبه هاى گردشگرى
پل قدیمى و مشهور قیزیل كورپى (پل طلا) كالاش، تفرجگاه ماهار، كوه سلطان سنجر، تفرجگاه آدنه، تفرجگاه دره چمن، تفرجگاه دامجى قیه و حاشیه سد زنوز از جاذبه هاى طبیعى و تاریخى زنوز محسوب مى شوند. زنوز داراى شخصیت هاى فرهنگى و دینى قابل اعتنایى نیز بوده است كه مقبره برخى از آنها به عنوان زیارتگاه و جاذبه گردشگرى محسوب مى شود. مقبره میرزا حسن فانى زنوزى، مقبره سیدهاشم ابن سیدحسن، مقبره شیخ زین العابدین زنوزى معروف به شیخ، آرامگاه یونس نبى، پیر عثمانى، مقبره آقا میرعلى اكبر، پیر اویوقلى و پیر درویش قیزى.
مناطق دیدنی اطراف مرند:
در رفت و بازگشت به اين روستاي زيبا، مي‌توانيد از ديدني هاي مسير هم لذت ببريد.
نخستين اين ديدني ها شهر زنوز است، شهري آرام و داراي معادن خاك سفيد و توليد بالاي ظروف چيني مرغوب.
در ادامه مسير شهر مرند و اطراف آن با بناها و ديدني هايي مانند مسجد جامع مرند يا كليساي سهرل را مي بينيد و ديدن تپه هاي رنگين و دشت هاي گل زرد، كوه هاي ماهار و آغداش و ييلاق منطقه خالي از لطف نيست.
مرتبط:
آشنایی با خانه حیدرزاده تبریز
همه چیز درباره ی ارگ علیشاه تبریز
آشنايي با برج شمس تبریزی
