مدیرکل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان کرمان گفت: با قرار گرفتن پنج اثر تاریخی این استان از ابتدای دولت یازدهم تاکنون در فهرست جهانی ، تعداد آثار ثبت جهانی دیار کریمان به هفت اثر رسید.

معاون میراث‌فرهنگی، اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان از ساماندهی بیش از ۳۰۰۰ شی تاریخی در این استان خبر داد.

موزه باغ هرندی در دوره‌ قاجار توسط «عدل ‌السلطنه» یکی از صاحب منصبان نظامی آن دوره در قاجار بنا نهاده شد. این مجموعه به دلیل توقف چند روزه‌ رضاخان در مسیر سفر تبعید ش مورد توجه قرار گرفت و در سال ۱۳۵۴ توسط مالک باغ به وزارت فرهنگ و هنر اهدا شد. باغ هرندی مدتی نیز به عنوان ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر در طبقه همکف این ساختمان ، موزه ساز های سنتی استاد مسعود و در طبقه فوقانی آن موزه باستان شناسی قرار دارد.

موزه باغ هرندی اثر در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه ‌ای قاجاری در دل باغی ایرانی، که آثار نفیس باستانی و ابزارآلات بی‌ نظیر موسیقی را در خود جای داده است، هر گردشگری را به خود می ‌کشاند.

در دوره قاجار باغ ‌های متعددی در کرمان احداث شد که باغ هرندی یکی از آنها بشمار میرود. محمدرضا خان عدل ‌السلطان که یکی از صاحب‌ منصبان نظامی کرمان بود، در سال ۱۲۹۰ قمری و ۱۲۵۲ خورشیدی باغ را خارج از حصار کرمان ساخت. نقشه‌ ساختمان مرکزی باغ که موزه باستان ‌شناسی کرمان و موزه‌ سازهای سنتی در آن قرار دارد را مرتضی قلی اسفندیاری، پسر عدل السلطان، در حدود سال ۱۲۶۶ خورشیدی از فرانسه برای پدرش فرستاد. طرح ساختمان تلفیقی از نقشه فرنگی و معماری ایرانی است.

ساختمان مرکزی در دو طبقه، در قسمت شمالی باغ و در کنار آب ‌نماهای مختلف بنا شده و مساحت تقریبی زیربنای آن حدود ۲۰۰۰ متر مربع است. عمارت دو طبقه باغ موزه هرندی دارای سقف گنبدی با عمق کم است. جنس کف آن آجر سنتی قدیمی بوده که اکنون سرامیک شده است. در روی ساختمان و در مرکز پشت بام، کلاه فرنگی چند ضلعی وجود دارد که نور را تأمین می ‌کند.

موزه باغ هرندی تمام ويژگيهاي يك باغ عمارت ايراني را دارا است. از جمله قسمتهاي باغ مي ‌توان ساختمان اندروني، بيروني، بهارخواب، حمام، آشپزخانه و اتاق‌ هاي مستخدمين، گاو گرد (گاوچاه) حوض و آب نما، اصطبل و درختان ميوه را نام برد كه بر اثر مرور زمان دستخوش تغييرات زيادي شده اند كه تخريب اصطبل و انبار ها، تبديل شدن آشپزخانه به ساختمان اداري از آن جمله است. آب ‌رسانی درختان این باغ از چاه و گاوگرد باغ تامین می ‌شده که خوشبختانه گاوگرد و همه‌ تجهیزات آن در گوشه ضلع‌ غربی این باغ هنوز موجود است.

باغ در سال ۱۳۱۳ به ابوالقاسم هرندی، که یزدی‌ الاصل و از تجار معروف کرمان بود، فروخته شد. ساختمان و قسمتی از باغ در سال ۱۳۴۹ به وزارت فرهنگ و هنر جهت تبدیل شدن به موزه اهدا شد و پس از مدتی بقیه‌ باغ را هم وزارت فرهنگ و هنر خرید و باغ در ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شماره ۱۱۷۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بعد از انقلاب سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۶۸ یک سری ساز از ایرج گلسرخی خریداری کرد. استاد حسین مسعود کرمانی، که از کارمندان سازمان میراث فرهنگی و آخرین نفری بود که به روش قدما تار می‌ ساخت، در سال ۱۳۷۸ اعلام کرد می ‌خواهد یک موزه‌ ساز در کرمان دایر کند. سید محمد بهشتی، رئیس وقت سازمان، از این پیشنهاد استقبال کرد و سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۰ با هزینه ‌ای بالغ بر ۱۶۰ میلیون تومان برای تعمیرات و بازسازی اساسی، خرج کرد و رسما باغ موزه را افتتاح کردند.

ساختمان مرکزی نیز در سال ۱۳۸۲ به عنوان موزه‌ باستان ‌شناسی کرمان راه ‌اندازی شد. این موزه پس از افتتاح به دلیل مشکلاتی که داشت تعطیل و پس از رفع آنها در سال ۱۳۸۳ بازگشایی شد. باغ موزه چهار غرفه دارد. در غرفه‌ ها آثار کشف شده از ظروف سفالی، سنگی، فلزی، شیشه ‌ای و کتیبه ‌های سنگی قرون مختلف از جمله دوران اسلامی، آمیخته ‌ای از فرهنگ یونان و آسیای مرکزی نگهداری می ‌شود. اکثر آثار تاریخی که در این موزه نگهداری می ‌شوند، از حوزه‌ هلیل ‌رود (جیرفت) و شهداد به دست آمده‌ اند.

در حال حاضر طبقه‌ همکف ساختمان به موزه‌ سازهای سنتی و طبقه‌ بالا به موزه‌ باستان ‌شناسی تبدیل شده است.

موزه باستان شناسی
از اهداف مهم موزه‌ باستان‌ شناسی معرفی تمدن ‌های کهن منطقه‌ جنوب شرق ایران و ارتباط آنها با تمدن ‌های همجوار است. این موزه از دو بخش کلی دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی تشکیل شده و شامل غرفه‌ های متعدد است که عبارتند از:

غرفه شهداد
آثار به نمایش گذاشته شده در این غرفه از کاوش‌ های باستان ‌شناسی مجموعه باستانی شهداد است و شامل انواع ظروف سفالی، سنگی و فلزی (مفرغ) مربوط به هزاره ‌های سوم و چهارم پیش از میلاد مسیح است. از سایر آثار این غرفه می ‌توان به گردنبند های بسیار ظریف و ظروف سنگی شبیه به دوات اشاره نمود.

غرفه جازموریان (پیش از تاریخ)
آثار کشف شده از جازموریان شامل انواع سفال‌ های خاکستری بسیار ظریف، با نقوش زیبا است. آثار این دوره مربوط به اواخر هزاره‌ سوم و اوایل هزاره‌ دوم پیش از میلاد مسیح است. نمونه‌ چشمگیر آن تبرهای مفرغی‌ است که از جیرفت، غرب باتلاق جازموریان و از کاوش ‌های غیرمجاز به دست آمده است.

غرفه جازموریان (دوره‌ تاریخی)
آثار مهم دیگری که از منطقه‌ جازموریان به دست آمده، متعلق به دوره‌ سلوکی، اشکانی، آمیخته‌ ای از فرهنگ یونان، آسیای مرکزی، هند، فلات مرکزی ایران و میان‌ رودان است. این یافته‌ ها شامل جام‌ های سفالین، بشقاب، کوزه و ریتون ‌های منتهی به سر جانورانی چون اسب، قوچ، گاو و نیم ‌تنه‌ انسان است. سورنای متعلق به دوران هخامنشی از شاخص‌ ترین آثار باغ موزه‌ هرندی است.

غرفه شماره چهار
آثار موجود در این غرفه اغلب شامل سفال‌ های مختلف منقوش و نیز حیوانات کوچک مفرغی زیبای یافته شده در کاوش‌ های جیرفت است. از سایر آثار مهم این بخش می ‌توان از ظروف مفرغی کشف ‌شده در بزنجان بافت نام برد.

غرفه اسلامی
سفال ‌های لعاب ‌دار و اشیای فلزی و شیشه‌ ای شامل انواع ظروف و پیه سوز و عطر دان و نیز کتیبه‌ های سنگی مربوط به قرون مختلف اسلامی زینت ‌بخش این غرفه است.

موزه باستان‌ شناسی کرمان مدتی میزبان سرستونی از تخت جمشید نیز بوده است؛ این سرستون، طی یک درگیری مسلحانه، از قاچاقچیان مواد مخدر گرفته و به باغ موزه هرندی کرمان منتقل شده بود، اما در سال ۱۳۸۵ به تخت جمشید بازگردانده شد.

موزه سازهای سنتی
موزه سازهای سنتی دارای ۳۲ عدد ویترین است که از بیش از ۲۵۰ ساز سنتی بی ‌نظیر محافظت می‌ کنند. پنج عدد از سازهای این موزه را استاد حسین مسعود ساخته است. او همچنین تعدادی ساز شامل یک عدد عود، یک عدد سه ‌تار، که استاد نریمان ساخته و یک عدد تنبک، که مربوط به دوره‌ قاجار است و نیز دو عدد ساز که تاریخ ساخت آنها قریب به ۵۰ سال پیش است، به موزه‌ سازهای سنتی کرمان اهدا کرده است.
در این موزه سازهایی از قبیل قیچک، سنتور، قانون، رباب، تنبک، تار، دایره، کمانچه، دوتار خراسان، تنبور کرمانشاه، چنگ، کوزک بم، نی، بربط، کاسوره خوزستان و … وجود دارد که در معرض دید علاقه‌ مندان و بازدید کنندگان قرار می ‌گیرد. موزه‌ سازهای سنتی کرمان دارای بخش اطلاع‌رسانی جهت ارائه خدمات صوتی و تصویری از طریق نرم‌ افزار، سخت ‌افزار، خدمات اینترنتی و ویدیویی است. در این موزه مرکز مطالعه جهت بررسی و پژوهش در زمینه‌ موسیقی سنتی ایران دایر شده است.

سیستم صوتی ویترین ‌ها به بازدید کننده امکان می‌ دهد که ضمن بازدید از سازهای موجود، با نحوه‌ نواختن و نیز نوای ساز استاد های بزرگ موسیقی آشنا شوند. هر ‌سال طبق برنامه ای مشخص، مراسمی با عنوان «شبی با موسیقی سنتی ایران» در این موزه برگذار می ‌شود. در این مراسم استاد ها و پیشکسوتان موسیقی با سازهای قدیمی برنامه‌ های جالبی اجرا می ‌کنند. در کنار ویترین ‌ها و بر روی دیوار نقاشی‌ های خطی زیبایی اجرا شده و تصاویر و اشعار دلنشینی در زمینه‌ موسیقی اصیل ایرانی به چشم می‌ خورد. تصاویر هنرمندان بزرگ و پیشکسوتان موسیقی ایران نیز زینت ‌بخش قسمت ‌های دیگر این موزه است.

حدود ۳۰۰ عکس قدیمی از زمان قاجار با موضوع موسیقی نیز در انبار موزه وجود دارد و تعدادی از آ‌نها به نمایش درآمده ‌اند.

گردشگران خارجی ‌که به موزه سر زده ‌اند، از نبود توضیحات انگلیسی گله مند هستند و به همین دلیل موزه موسیقی اصفهان را ترجیح می ‌دهند.

کاغذ های حاوی توضیحات درباره‌ سازها، به دلیل رطوبت، جمع شده و اثرات نم نیز روی دیوارهای عمارت دیده می ‌شود. این موضوع نشان می‌ دهد که ساختمان عمارت برای موزه مناسب نیست و دمای آن متغیر است که این تغییرات می ‌تواند به سازهایی که داخل موزه نگهداری می ‌شوند، آسیب برساند. ضمن اینکه ویترین ‌ها، که سازها داخل آن‌ها نگهداری می‌ شوند، در واقع طاقچه‌ پنجره‌ عمارت هستند و سازها مقابل نور مستقیم آفتاب قرار گرفته اند.

از اینرو از سال ۱۳۹۵ صحبت‌ هایی مبنی بر اینکه آثار موزه‌ هرندی به کاروانسرای گنجعلی ‌خان منتقل شود، در میان بود؛ اما هنوز این موزه برپا است.

مرتبط:

آبشار کشیت کرمان

گنبد مشتاقیه یا سه گنبدان نمادی از شهر کرمان

کرمان ، دیار کریمان

آرامگاه یا گنبد مشتاقیه از آثار تاریخی شهر کرمان مربوط به دوره ی قاجار است. در زیر هر یک از سه گنبد در گنبد مشتاقیه یک عارف به خاک سپرده شده است. مشتاق علی شاه، کوثر علی شاه و شیخ اسماعیل هراتی از مدفوین گنبد مشتاقیه هستند.

مشخصات گنبد مشتاقیه:

آرامگاه مشتاقیه که به سه گنبدان مشهور است، از ابنیه‌ی تاریخی مربوط به دوره‌ی قاجار و جاهای دیدنی کرمان است. این آرامگاه در سال ۱۲۲۳ ساخته شده است و امروزه در میان محدوده‌ی شهری قرار گرفته ولی در گذشته خارج از شهر و در جوار قبرستان کهنه قرار داشته است.

گنبد مشتاقیه در ابتدا به منظور تدفین میرزاحسین خان راینی حاکم کرمان در اواخر دوره‌ی زندیه و جد اعلای سادات معروف به میرحسینی راینی ساخته شده و نام‌گذاری این آرامگاه به مشتاقیه به سبب دفن مشتاق علی‌شاه در این مکان بوده است.

در زیر هر یک از سه گنبد در گنبد مشتاقیه یک عارف به خاک سپرده شده است. مشتاق علی شاه صوفی و مریدی از مریدان شاه نعمت الله ولی و از اهالی اصفهان بود که کرمان را برای زندگی انتخاب کرد.

کوثر علیشاه دیگر مدفون این آرامگاه نیز از عرفا و مفسران قرن سیزدهم هجری است. شیخ اسماعیل هراتی، از عابدان و درویشان بزرگ زمانه که به ساده زیستی مشهور بود سومین مدفون آرامگاه یا گنبد مشتاقیه است.

دو گنبد مشتاق علی شاه و کوثر علی شاه به زیبایی کاشی کاری شده اند ولی گنبد شیخ اسماعیل هراتی به صورت آجری از همان زمان قاجار باقی مانده است.

اما معماران قدیمی اعتقاد داشته‌اند گنبد شیخ اسماعیل هراتی، کاشی را به خود قبول نمی‌کند، شاید ساده‌زیستی او در زندگی باعث به وجود آمدن چنین افسانه‌ای شده، در هر صورت این بی پیرایه بودن گنبدش، معنویتی ویژه به آرامگاهش بخشیده و مردم برای طلب حاجت، بر مزارش شمع روشن می‌کنند.

کنار ۳ بقعه معروف در گنبد مشتاقیه دواتاق نیز وجود دارد که محل دفن پیروان و هم مسلکان مشتاق علی شاه و بسیاری از صوفیان شناخته شده است که یکی از آنها میتوان به رونق علی شاه کرمانی شاعر و عارف صوفی مسلک و صاحب دیوان مرات المحققین اشاره کرد. میرزا محمد حسین رونق کرمانی که به رونق علی شاه معروف بوده است هم دوره مشتاق علی شاه و از نوادگان خواجه نصیرالدین طوسی است.

مقرنس‌کاری‌ها،کاشی‌کاری‌ها، نقاشی، گچبری و کاربندی‌ها و دیگز تزئینات در قرن اخیر به بناهای گنبد مشتاقیه افزوده است.

مقبره‌ی شمالی (مقبره‌ی مشتاق علی‌شاه) تزیینات داخلی بسیار جالبی به همراه منبری ارزنده از زمان قاجار در آن به یادگار مانده است، حیاطی دارد که حوضی زیبا و درختانی پرشمار فضای خاصی را در آن به وجود آورده‌اند.

گنبد مشتاقیه به شماره ۵۲۵ در سال ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مشتاق علی شاه که بود ؟

میرزا محمد تربتی که بعدها به مشتاق علی شاه معروف شده است یکی از مدفوین گنید مشتاقیه است که در قرن سیزدهم هجری زندگی می کرده است. مشتاق علی شاه از صوفیان آن زمان به شمار می رفته و پدر و مادرش اهل تربت حیدریه ولی ساکن اصفهان بودند.

میرزا محمد تربتی با توجه به صدای خوبی که داشت از نوجوانی در مراسم عزاداری سیدالشهدا (ع) نوحه‌خوانی می‌کرد و به شدت به موسیقی ایرانی و شناخت دستگاه‌های آن علاقه‌مند شده بود تا این که پس از پشت سر گذاشتن سختی های بسیار نزد استاد درویش تقی رفته و به یادگیری در زمینه موسیقی پرداخت .

میرزا محد تربتی به دلیل علاقه زیاد به موسیقی توانست به یکی از برجسته ترین نوازندگان سه تار در زمان خودش شود به نحوی که افزودن سیم چهارم به ساز سه تار که به سیم مشتاق معروف است یکی از ابتکارات مفید او در زمینه موسیقی بوده است.

آن چه که باعث شد تا میرزا محمد تربتی به مشتاق علی شاه تبدیل شود علاقه و ارادت او به تصوف بوده است. میرزا محمد در جوانی از مریدان بزرگ دراویش نعمت‌اللهی آن زمان یعنی سید معصوم علی‌شاه بود و مراحل رشد و کمال صوفیانه‌ی خود را نزد ایشان طی کرد.

لقب مشتاق علی‌شاه نیز توسط سید معصوم علی‌شاه برای او برگزیده شد. همین علاقه شدید به شاه نعمت الله ولی و دراویش نعمت اللهی باعث شد که به شهر کرمان محل دفن شاه نعمت الله ولی مهاجرت کند و کرمان را برای زندگی تا آخر عمر برگزید.

مشتاق علی شاه در کرمان توانست بر زندگی افراد بسیاری تاثیر بگذارد و مریدان زیادی  داشته باشد. مخالفان تصوف که رونق گرفتن کار مشتاق در کرمان را به ضرر خود می‌دیدند علیه مشتاق توطئه و شایعه کردند که مشتاق قرآن را با نوای سه‌تار تلاوت کرده و به مقدسات بی‌احترامی می‌کند.

سرانجام در روز جمعه مورخ ۲۶ ماه رمضان سال ۱۲۰۶ هجری قمری و هنگام حضور مشتاق در مسجد ، ملاعبدالله مجتهد کرمانی تحت تاثیر همین شایعات دستور سنگسار کردن مشتاق را اعلام کرد و مردم مشتاق را به هنگام خروج از مسجد در چاله‌ای افکنده و او را سنگسار کردند.

محمدعلی خان راینی (فرزند میرزا حسین خان راینی) که از مریدان مشتاق بود، پیکر مشتاق را در کنار مقبره‌ی پدرش (محل فعلی گنبد مشتاقیه) دفن کرد.

کوثر علی شاه همدانی در گنبد مشتاقیه

حاج ملا محمدرضا همدانی معروف به کوثر علی شاه از صوفیان قرن سیزدهم هجری و از دیگر افرادی ست که در گنبد مشتاقیه دفن شده است.

کوثر علی شاه فرزند حاج محمد امین از نوادگان شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی بوده است و تحت تاثیر عرفای بزرگی چون حسین علی‌شاه اصفهانی قرار گرفته و به تصوف روی آورده است او همچنین مجذوب علی شاه همدانی بوده است و بعد از این که خانه اش در همدان ویران شد به تبریز و نزد عباس میرزانائب السلطنه رفت و سپس با میرزا محمد به کرمان رفت. کوثر علی‌شاه در حمایت از نبی مکرم اسلام و در رد ادعای پادری مبلغ مسیحیان، رساله‌ای به نام ارشادالمضلین فی نبوه خاتم‌النبیین نوشت.

از دیگر آثار کوثر علی شاه می‌ توان به تفسیر قرآن کریم به نظم معروف به دارالتنظیم فارسی اشاره کرد. همچنین اشعار بسیاری از وی در قالب‌های غزل و مثنوی موجود است.

کوثر علی‌شاه در سال ۱۲۴۷ هجری قمری در کرمان در گذشت و در کنار مشتاق علی‌شاه دفن شد.

شیخ اسماعیل هراتی سومین فرد در گنبد مشتاقیه

از میان سه گنبد موجود در گنبد مشتاقیه یکی از آنها هنوز با گذشت زمان های زیاد به صورت گنبد آجری باقی مانده است. این گنبد آجری مربوط به شیخ اسماعیل هراتی است.

شیخ اسماعیل به عبادت زیاد معروف بوده است. او فقیری درویش و پیرمردی روحانی بود که در کنار مقبره‌ی مشتاق علی‌شاه زندگی می‌کرد. شیخ اسماعیل اموال بسیار مختصری داشته است. پیراهنی بلند و پشمی مخصوص زمستان، پیراهنی کرباسی مخصوص تابستان و یک پوست آهو که هم فرش و هم رختخواب او بوده است.

او  از کسی  هیچ کمکی قبول نمی‌کرد و همیشه از دسترنج خودش برای گذران زندگی استفاده می کرده است. او همیشه یا مشغول به خشت‌زنی بوده یا خمیر گل کوزه‌گران را لگد می‌کرده است.

آرامگاه شیخ اسماعیل هراتی در گنبد مشتاقیه به دستور مرحوم محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک، حاکم منطقه‌ی کرمان و بلوچستان در زمان قاجار ساخته شده است.

در کتاب های تاریخی نقل شده است که در زمان حکومت وکیل الملک در فصل زمستان به دستور وی در بین فقرا و بی خانمان های کرمان غذا و لباس پخش می کردند. هنگامی که فرستاده‌ی وکیل‌الملک، غذا و لباس را برای شیخ اسماعیل آورد، شیخ آن را رد کرد و سپس دستش را به زیر زیراندازش که از پوست آهو بود برده و یک دسته گل زیبا به فرستاده داده و گفته است که از قول من از وکیل الملک تشکر کن و بگو خدا خیرش بدهد که به فکر فقراست.

وقتی فرستاده نزد وکیل‌الملک باز گشت و دسته‌گل را تقدیم کرد، وکیل‌الملک با تعجب دید که گل های آن دسته گل حتی در فصل بهار نیز در کرمان وجود نداشتند چه برسد به زمستان . همین باعث شد که وکیل الملک پی به مقام معنوی شیخ اسماعیل برد، ولی هنگامی که برای دیدار شیخ به مشتاقیه رفت، با پیکر بی‌جان او مواجه شد. همین قضیه باعث ارادت وکیل‌الملک به شیخ اسماعیل هراتی و ساخت بقعه برای او در گنبد مشتاقیه شد.

در هر صورت این کرامت های شیخ اسماعیل و بی پیرایه بودن گنبدش، معنویتی ویژه به آرامگاهش در گنبد مشتاقیه بخشیده و مردم برای طلب حاجت، بر مزارش شمع روشن می‌کنند.

آدرس و شرایط بازدید از گنبد مشتاقیه

آرامگاه یا گنبد مشتاقیه در شهر کرمان ابتدای خیابان ۱۷ شهریور و در ضلع شرقی مسجد جامع کرمان قرار دارد . برای بازدید از این گنبد قدیمی و زیبا می توانید هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۱۷ عصر به این مکان تاریخی بروید و از آن جا بازدید کنید.

مرتبط:

کرمان ، دیار کریمان