طی یکسال گذشته یکی از پرحاشیه‌ترین اتفاقات میراثی اصفهان، مرمت ترک اول گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بود. مرمتی که در آبان‌ماه سال گذشته پرده از آن برداشته شد و به دلیل اختلاف رنگ ترک مرمت شده با دیگر بخش‌ها حواشی بسیاری داشت.
البته در همان زمان هم بسیاری از کارشناسان این تغییر رنگ را به دلیل استفاده از همان کاشی‌های صفوی و انجام عملیات پاکسازی و بندکشی طبیعی دانستند؛ اما چند کارشناس میراث فرهنگی این مرمت را غیراصولی دانستند. با این حال جلسات متعددی با گروه‌های مختلف برگزار شد و حتی بحث مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به شورای عالی میراث فرهنگی به ریاست معاون اول رئیس جمهور نیز رسید.
در همان زمان بحث‌های بسیاری در مورد مرمتگر گنبد و نحوه انتخاب آن شکل گرفت و چند تن از افراد ادعا کردند که در مناقصه مرمت گنبد شیخ لطف‌الله پیروز شدند اما پایگاه جهانی میدان نقش جهان عملیات مرمت را به پیمان کار دیگری داده است. این اظهارنظرها باعث شد تا این سوال پیش بیاید که آیا مرمتگر اثر مهم و منحصربه‌فردی مانند مسجد شیخ لطف‌الله باید از طریق برگزاری مناقصه مشخص شود.
در این مورد ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در حاشیه بازدید اصحاب رسانه از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله که در ۹ آذرماه ۱۳۹۸ برگزار شد، گفته بود: «این پروژه اولین پروژه‌ای بود که روند انتخاب مرمتگر آن با ترک تشریفات انجام شد و جز معدود پروژه‌هایی است که نگاه به آن تنها با هدف انجام بهترین مرمت بود».
همچنین فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان هشتم آذرماه سال گذشته در مصاحبه گفت که: «در هر مرمت شرایط خاصی را برای مرمتگر در نظر می‌گیریم و اگر کسی حائز این شرایط نباشد قاعدتاً کار مرمت را به او نخواهیم سپرد. انجام کار مرمت بناهای مهمی مانند گنبد مسجد شیخ لطف‌الله با مزایده ممکن نیست و امکان اجرای این تشریفات وجود ندارد.»
بازگشت مناقصه
اکنون نزدیک به یک سال از حواشی مرمت ترک اول گنبد مسجد شیخ لطف‌الله می‌گذرد و طبق اعلام مسئولان میراث فرهنگی اصفهان مرمت ترک دوم گنبد باید خیلی زودتر آغاز می‌شد. همچنین یکی از مهمترین تغییرات در روند مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ایجاد یک کمیته راهبردی متشکل از چند کارشناس با تخصص‌های مختلف از جمله باستان شناسی، مرمت و معماری بود.
پیش‌تر فریدون الهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان اعلام کرده بود که هرگونه تصمیم‌گیری درباره مرمت ترک دوم گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بر عهده این شورای راهبردی است؛ او ۱۲ خردادماه سال جاری در گفت‌وگویی گفته بود: «روند مرمت ترک دوم مسجد شیخ لطف‌الله نسبت به ترک اول تغییری پیدا نکرده و تنها یک شورای راهبردی تشکیل شده که بر کار نظارت دارد ضمن اینکه تمام تصمیمات حتی انتخاب مرمتگر با آن شورا است.»
اما حالا خبر می‌رسد که تشریفات اداری و ثبت مناقصه باید برای مرمت ترک دوم مسجد شیخ لطف‌الله انجام میشود. علیرضا جعفری زند، باستان شناس و عضو شورای راهبردی ناظر بر مرمت گنبد شیخ لطف‌الله در این باره می‌گوید: به پایگاه جهانی میدان نقش جهان اعلام شده که باید آگهی مناقصه برای مرمت ترک دوم منتشر شده و پیمانکارها در این مناقصه شرکت کنند. وضعیت ترک‌های مرمت نشده گنبد بسیار حساس و خطرناک است، زیرا تمام کاشی‌ها از جای خود بلند شده و فواصل بین آنها باز است؛ در این شرایط بارندگی تأثیرگذار بسیاری زیادی بر وضعیت گنبد خواهد گذاشت.
او ادامه می‌دهد: این روند برای مرمت یک اثر تاریخی به هیچ عنوان صحیح نیست، آگهی مناقصه یعنی کسی که قیمت کمتری پیشنهاد می‌دهد کار را انجام دهد. در صورتی که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بسیار خاص است و نمی‌شود به این شکل عملیات مرمت را انجام داد. برای این کار باید ترک تشریفات صورت بگیرد.
نظر مثبت شورای راهبردی درباره مرمت ترک اول گنبد
جعفری زند با بیان اینکه “در حال حاضر عملیات مرمتی ترک دوم گنبد مسجد شیخ لطف‌الله متوقف است و گنبد به همان شکل باقی مانده است” توضیح می‌دهد: مشکل بزرگ سر راه مسئله مناقصه است، یک نفر کاری روی گنبد انجام داده و تجربه کار را نیز کسب کرده است اگر این شورای راهبردی برکار آن نظارت داشته باشد و راهنمایی کند بسیار بهتر است تا اینکه با تیمی جدید کار مرمت آغاز شود.
این باستان شناس تاکید میکند: یک مبتدی هم می‌تواند با قیمت پایین در مناقصه شرکت کرده و در آن پیروز شود، اما مگر میشود چنین مرمتی بر روی گنبد چند صد ساله مسجد شیخ لطف‌الله انجام داد؟
او در پاسخ به این سوال که نظر کارشناسی شورای راهبردی درباره مرمت ترک اول گنبد چه بود، می‌گوید: سر و صدای زیادی درباره مرمت ترک اول گنبد بر پا شد و خود من نیز یکی از منتقدان بودم، زیرا معتقدم که پیش از آغاز عملیات مرمت باید با خبرگان متفاوت مشورت‌های لازم می‌شد. اما به طور کلی اختلاف رنگ پوسته مرمت شده که حواشی زیادی داشت امری کاملاً طبیعی است. اثری که مرمت شده با بخشی که مرمت نشده، تفاوت میکند و درباره تغییر رنگ هیچ نگرانی وجود ندارد و به اصالت بنا ضربه نخورده است.
جعفری زند اضافه میکند: ۹۰ درصد کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، کاشی‌های اصل صفوی هستند و مانند مسجد امام (ره) و یا مدرسه چهارباغ برای زمان پهلوی اول نیستند. باید پیش از نصب دوباره کاشی‌ها مشکلات گنبد رفع شده و با جای نمایی درست کاشی‌ها سر جای خود قرار بگیرند که در ترک اول با اسکن لیزری این اتفاق افتاد.
گنبد مسجد شیخ لطف‌الله وضعیت اسفناکی دارد
این باستان شناس تصریح میکند: گنبد مسجد شیخ لطف‌الله وضعیت اسفناکی دارد و اگر با رویه مرمتی ترک اول کار ادامه پیدا کند، گنبد از انهدام نجات می‌یابد. وضعیت اصلی گنبد تنها از نزدیک قابل مشاهده و رؤیت است و از محوطه میدان نقش جهان و پایین گنبد به هیچ عنوان مشخص نیست.
او در پایان خاطرنشان میکند: برخی به اینکه چرا کاشی‌کار سنتی روی گنبد کار کرده است ایراد گرفتند. باید گفت در ایران هیچ ساختاری در مرمت نداریم که برای مرمت چنین گنبدی اساتیدی پرورش یافته باشند. در اینجا شورای راهبردی و جمع کارشناسان می‌توانند کاشی‌کار سنتی که عملیات مرمت را بر عهده دارد راهنمایی و هدایت کنند.
مشخص نیست که آیا تصمیم گیران از اهمیت و حساسیت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، این نگین انگشتری هنر ایرانی اسلامی، خبر ندارند؟ اینکه چنین اثر مهم و ثبت جهانی شده‌ای بخواهد با مناقصه مرمت شود به هیچ عنوان منطقی به نظر نمی‌رسد. اتفاقات مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله خبر از یک خلأ قانونی بزرگ می‌دهد، چرا باید مسئولان میراث فرهنگی برای انتخاب مرمتگر بناهای مهم و ثبت جهانی شده دستشان بسته باشد. نباید فراموش کرد که مسجد شیخ لطف‌الله یک ساختمان دولتی و عمومی نیست که از طریق مناقصه برای آن تصمیم گرفته شود، بلکه میراثی برای بشریت و یادگاری ارزشمند برای هنر ایرانی اسلامی است.
منبع:ایمنا
مرتبط:
سفر به دنیای درون کاخ عالی قاپو
معروفترین مساجد جهان
دعوت به شفافیت دربارۀ گنبد مسجد شیخ لطف‌الله
