انسان‌ها در وقایع مهم نظیر وقایع مذهبی، طبیعی و یا مراحل گذار و… جشن‌هایی را برگزار می‌کنند که در قالب جشن‌های مذهبی، تاریخی طبیعی و عامه مطرح می‌شوند. یکی از این جشن‌ها که در ایران صورت می‌گیرد آیین‌های مرتبط مراحل گذار است. یکی از این آئین‌ها و ورزش‌های سنتی، بومی و محلی است که در جشن ازدواج انجام می‌شود.

ورزش‌های سنتی از جمله ورزش‌های بومی هستند که در منطقه یا مناطق و یا کل کشور مقبولیت عام پیدا کرده و به‌صورت رسم محلی درآمده است و از این دیدگاه موردتوجه و پذیرش قرار گرفته است، این ورزش‌ها ریشه‌های تاریخی طولانی نیز دارد و از جمله مراسم ملی محسوب می‌گردد. از آئین‌های که هنوز هم در مناطقی از ایران مشاهده شده و برگزار می‌شود کشتی است.

احیا و ترویج بازی‌های سنتی، بومی و محلی نیاز به برنامه‌ریزی مشخصی دارد که از آن جمله می‌توان وجود منابع مناسب که موجب دسترسی آسان متخصصان و کارشناسان مربوطه جهت معرفی به علاقه‌مندان و مخاطبین و باتوجه‌به نیازهای آنان، آن‌ها را راهنمایی و هدایت نماید که به‌نوعی می‌تواند بیانگر نمادی از فرهنگ ملی و مذهبی ما باشد.

با توجه‌ به نقش و ارزش بازی‌های محلی در حفظ و احیای فرهنگ و سنت گذشتگان و با اعتقاد به اینکه در حال حاضر باتوجه‌به توسعه وسایل الکترونیکی و پیشرفته که متأسفانه با سرعت غیرقابل‌تصور الگوها، هویت‌های محلی و بومی و فرهنگ ساده و بی‌آلایش دوران گذشته ما را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند، همخوانی این بازی‌ها با اقلیم و ارزش‌های فرهنگی منطقه، تقویت مهارت‌های زبانی و ادبی از طریق اشعار نهفته در بخش‌های مختلف این بازی‌ها، تقویت روحیه جمع‌گرایی و فعالیت‌های گروهی نقش بسزایی دارد و احیا حفظ آن‌ها بخشی از تاریخ و خاطره نیاکان و فرهنگ ما است.

بازی‌های محلی دنیایی از باورهای فرهنگی یک قوم، قبیله یا محل را در دل خود به امانت دارد و حفظ این بازی‌ها علاوه بر سرگرمی سالم و بدون هزینه، احیای رفتارهای دست جمعی و تمرین زندگی جمعی است. ازاین‌رو طرح شناسایی بازی‌های بومی و محلی استان خراسان شمالی از اولویت‌های پژوهشی است.

کشتی سنتی گورِش (گوارش – گورشمک)

یکی از مراسم بسیار قدیمی و موردعلاقه در بین ترکمن‌ها با قدمت بسیار بالا برگزاری مسابقات کشتی ترکمنی (کشتی با شال) است که در پایان مراسم عروسی در یک محوطه باز در حیاط صاحب جشن با حضور پهلوانان ترکمن برگزار می‌شود.

گورش در زبان ترکمنی به معنی «دیدار» است و ترکمن‌ها این اسم را به کشتی سنتی خود داده‌اند که به نظر به معنی «مواجهه رودررو» در این نوع کشتی است. گورش در اعیاد و جشن عروسی ترکمن‌ها برگزار می‌شود. خود ترکمن‌ها به این کشتی «گورش» می‌گویند. گورش که در بین ترکمن‌ها از کودکی و در سنین پایین در مراسم مختلف به آن پرداخته می‌شود و بسیار موردتوجه است و افراد مستعد زیادی در این عرصه وجود دارند.

کشتی گورش جزو میراث ناملموس ترکمن‌ها به‌حساب می‌آید که از جمله شیوه‌های ماندگاری فرهنگ پهلوانی و جوانمردی در بین طوایف ترکمن است. گورش آن‌قدر برای مردم منطقه اهمیت دارد که هیچ جشنی بدون آن برگزار نمی‌شود و این مسابقات با صف‌آرایی بهترین‌های گورش و آلیش کشور و دنیا با حضور کشتی‌گیرانی از گلستان و استان‌های خراسان برگزار می‌شود.

نحوه اجرای مراسم سنتی کشتی

در این مراسم جمعیت به‌صورت دایره‌وار می‌نشینند و می‌ایستند و کشتی‌گیران در دو سوی این فضای دایره‌وار روبروی هم قرار می‌گیرند و داوران نیز که از کشتی‌گیران پیش‌کسوت هستند در سه تا چهار نقطه مسابقه مستقر می‌شوند. قبل از شروع مسابقات روحانیان و ریش‌سفیدان دعای خیر می‌کنند و با اجازه آنان مسابقه آغاز می‌شود. این کشتی نیروی بسیار نیاز دارد. در این کشتی، وزن شرکت‌کنندگان یا زمان بازی محاسبه نمی‌شود.

مردم ترکمن کشتی گورش را به‌عنوان نماد رادمردی، ایثارگری، تحکیم روابط با سایر ملل، وطن‌دوستی و حسن هم‌جواری تلقی می‌کنند. در زمانه‌ای نه‌چندان دور مسابقات در زمین‌های خاکی بدون آماده‌سازی انجام می‌گرفت از ده پانزده سال به این‌ور قبل از برگزاری مسابقه زمین را خوب شخم می‌زنند و خوب آماده می‌کنند تا مبادا هیچ پهلوانی آسیب ببیند.

هرسال عید سعید قربان در جرگلان با عروسی‌ها و جشن‌های محلی و مسابقات گورش همراه می‌شود. امروزه برای مسابقات کشتی ترکمنی در مراسم عروسی اطلاعیه‌های جداگانه‌ای چاپ و پخش می‌شود.

پهلوانان ترکمن گورش متمایزتر از سایر رشته‌های دیگر در بین ترکمن‌ها از احترام بالایی برخوردار هستند، ترکمن‌ها پهلوانان ترکمن گورش را همیشه الگو و نماد غیرت و مردانگی می‌دانند. داستان‌های زیادی در طایفه‌های مختلف و یا روستاهای ترکمن‌نشین از پهلوانان قدیم خود نقل می‌کنند. پدران و پدربزرگان ترکمن برای نوادگان خود از غیرت و قدرت پهلوانان قدیم تعریف می‌کنند.

گورش ورزشی است که پهلوانان در آن زورآزمایی می‌کنند و قدرت و تعصب خود را به رخ حریفان می‌کشند و در همین حال طرف‌داران هر منطقه همگام با پهلوانان خودشان هستند. درگذشته رسانه‌ای در کار نبود ولی بااین‌وجود پهلوانان کل ترکمن‌صحرا برای مردم شناخته شده بودند در عروسی‌ها همیشه گورش حرف اول را می‌زد و گهگاهی حتی فقط پهلوانان همان روستا باهم کشتی می‌گرفتند زیرا کمتر شهر یا روستای وجود داشت که پهلوان نداشت.

تاریخچه و قدمت 

قدمت این آیین در ایران به زمان توران برمی‌گردد که معمولاً در اعیاد و جشن‌های ملی و مجالس عروسی برگزار می‌شده است. اما دلیل اینکه بیشتر موردتوجه اقوام مختلف قرار گرفته، این است که؛ اقوام به‌خاطر مسائل گوناگون با هم دیگر اختلاف پیدا کرده و نتیجه به جنگ و نزاع ختم می‌شده است؛ لذا به‌منظور حل‌وفصل مسالمت‌آمیز معمولاً قوی‌ترین مردان از دو طرف انتخاب کرده و بین آن‌ها مسابقه کشتی برگزار می‌کردند و پهلوان هر یک از اقوام که برنده بود، در واقع پیروزی آن قوم بر قوم دیگر بود. این رشته در اصل متعلق به فرهنگ ایران بوده و بافرهنگ کشورهای آسیایی خصوصاً کشورهای آسیای میانه عجین شده و به مراسم سنتی و آداب ملی آنان تبدیل گردیده است.

آیین سنتی کشتی گورش با شماره ۲۱۹۰ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

منبع: میراث آریا

تاریخ ۱۳۶۰/۰۲/۰۴

ساعت۰۶:۰۰ صبح از طریق جاده شیراز – کازرون با یک وانت طریق سفر کردیم.

مقصد ساحل شرقی دریاچه ارژن در ۵۸ کیلومتری شیراز و ۲ کیلومتری بخش دشت ارژن بود. محل از جاده اصلی ۴ کیلومتر پرت است که در این موقع از سال مسیر عبور ایلات و عشایر است که از طریق این مسیر از قشلاق به ییلاق می روند.

تعداد افراد گروه در این سفر جمعا یازده نفر بود. در این محل رودخانه یا بهتر است گفته شود جوی آب در حین عبور از درهر مسیرخود در ساحل شرقی دریاچه به دیواره سنگی برخورد کرده و از ارتفاع حدود ۴۵ متر بصورت آبشار دو مرحله ای فرود می ریزد و با عبور از حدود ۳۰۰ متر به دریاچه ارژن وارد می شود.

آب این دریاچه شیرین است که در اواخر زمستان و اوایل بهار مامن و استراحتگاه بین راه پرندگان مهاجر جنوبی است که به مناطق سردتر مهاجرت می کتتد شامل اردک و انقط است.

بازگشت عصر  ساعت  ۱۷:۰۰ از قریه دشت ارژن و از طریق یک وانت صورت گرفت.

مرتبط:

سفرنامه غار گبر

سفرنامه قصر ابونصر

تاریخ ۱۳۶۰/۰۲/۲۵

ساعت ۰۵:۳۰ از طریق جاده شیراز – استهبان  بوسیله اتوبوس طریق سفر کردیم. مقصد غار گبر واقع در ۱۵۰ کیلومتری شیراز و ۳۵ کیلومتری استهبان بود. غار در میان رشته کوه شرقی – غربی به موازات جاده اصلی قرار دارد. ارتفاع قله ۱۵۰۰ متر است و غار در ۱۰۰۰ متری از سطح کوهپایه در انتهای یکی از دره های رشته قراردارد.

وضعیت کلی غار حکایت از قدمت زیاد آن دارد؛ غاری است آهکی که بوسیله نفوذ و جریان آب در آن استلاگتیت و استلاگمیت های نسبتا فراوانی بوجود آمده است و در بعضی نقاط از بهم پیوستن این زواید ستون های عظیم و جالبی پدید آورده است. تا آنجایی که کاوش ها نمایانده است غار بن بست است. ارتفاع بلندترین نقطه از کف ۱۰ متر است. در اطراف و داخل غار آب جاری به صورت فراوان موجود نیست فقط در بعضی از نقاط آب به صورت قطره های کم و بیش درشت و سریع از سقف ریزش می کند که حاوی املاح فراوان است، املاح زیاد، آهکی بودن لایه های بالای بام غار را اثبات می کند. در نقطه ای از غارخمره سفالی با اندازه متوسط در زیر یکی از همین ریزش های آب روی استلاگتیتی قرارداده شده است که به علت مرور زمان اطراف و داخل آن را مواد رسوبی پوشانده است؛ به همین علت از بدنه کوزه نمیتوان دقیقا معین کرد که از چه زمانی در آنجا نصب گردیده است اما به تخمین از روی قطر رسوبات می توان گفت که نهایتا قدیمی است و چندین صد سال  پیش و یا شاید از زمانی که غار مسکون و ماوای افرادی بوده است در آنجا نهاده شده باشد.

دهانه غار توسط تخته سنگ و درخت از جلو پوشانده شده است . بطوری که از چند متری، دهانه غار قابل رویت نیست و همین استتار نظریه مسکونی بودن غار را در دوران گذشته قوت می بخشد. اما از آثار و بقایای وجود انسان بجز همان کوزه دیگر نشانی به طور مشخص در دست نیست چرا که به احتمال زیاد در سال های قبل آثار بدست افراد ناآگاه نابود شده و یا شاید در زیر لایه های زیرین در صورت حفاری آثاری بدست آید. در هر حال این نقطه هم از نقاطی است که امکان دارد از نظر باستان شناسی نقطه غنی باشد.

مرتبط:

سفرنامه تنگ تیزآب ۲

تاریخ ۱۳۶۰/۰۳/۲۲

ساعت ۰۶:۰۰ از طریق جاده شیراز – سپیدان  بوسیله وانت بار عزم  سفر نمودیم.

مقصد قریه قلات در ۳۰ کیلومتری غرب شیراز بود.

این قریه در کنار رشته کوه قلات واقع شده است که بوسیله ۳ کیلومتری  شوسه به جاده اصلی ارتباط می یابد. قریه قلات بعلت داشتن چشمه ها و جویبارهای فراوان امر باغداری در آن رشد بسیار کرده است.

تعداد افراد در این سفر ۲۲ نفر بود که همگی در ساعت  ۰۷:۰۰ از طریق تنگه ای در ضلع غربی قریه،  صعود به قله رشته کوه را آغاز نمودیم. در میان راه در کنار چشمه ( شب شتری ) اطراق کردیم و مدتی پس از استراحت صعود به قله اصلی را ادامه دادیم. در هنگام مراجعت از قله متاسفانه یکی از افراد گروه از بقیه جدا ماند و جستجو برای پیدا نمودن وی بی نتیجه ماند که بعدا” معلوم شد به تنهایی در ساعت ۱۳:۰۰ اقدام به بازگشت به شهر را نموده است.

در راه مراجعت به قریه سر راه در کنار چشمه غربالی و آبشار توقفی داشتیم و سپس در ساعت ۱۸:۰۰ بوسیه همان وانت بار به شیراز بازگشتیم.

مرتبط:

سفرنامه قصر ابونصر

سفرنامه صعود به قله دنا

سفرنامه ی دراک ۲

تاریخ ۱۳۶۰/۰۴/۱۹

ساعت ۰۶:۰۰  از طریق جاده شیراز- سپیدان  بوسیله مینی بوس عزم سفر نمودیم.

مقصد چشمه شش پیر در ۸۲  کیلومتری شمال غرب شیراز بود.

این محل در ۱۲ کیلومتری غرب شهر سپیدان واقع است. بهترین مسیر برای رسیدن به این محل جاده شوسه ای است که در کیلومتر ۸۲  جاده اصلی شیراز – سپیدان از جاده اصلی جدا شده و به طرف شمالی امتداد می یابد؛ این جاده پس از عبور از میان قراء برشنه و گشنگان از کنار این چشمه عبور می کند.

مسافت قریه برشنه از چشمه شش پیر ۶ کیلومتر می باشد که برای کوتاه تر شدن می توان در اواسط جاده شوسه از طریق تنگه ای که در غرب قریه گشنگان واقع است و محل عبور رود شش پیر است به محل چشمه رسید. این چشمه دارای بده زیادی است که آب آن از ذوب برف های قلل مرتفع مشرف بر آن حاصل می شود و درجه حرارت کم آن موید این نکته است.

محل خروج آب در زیر دیواره غربی  تنگه فراخی است؛ در اطراف چشمه و نهر حاصل، چادرهای عشایر مهاجر بر پا شده است که به ییلاق آمده اند . بعلت حاصلخیزی و موقعیت مخصوص دره توسط اهالی برشنه و عشایر زراعت های مختلف مانند گندم، لوبیا و عدس بعمل می آید.

تعداد افراد حاضر در این سفر جمعا” ۱۹ نفر بود. بازگشت در ساعت ۱۶:۰۰ از طریق کوره راهی در شمال چشمه و ضلع غربی دره وجود دارد و به شهر سپیدان ختم می شود شروع به بازگشت نمودیم.

در ساعت ۱۸:۳۰ به سپیدان وارد شدیم و در ساعت ۱۹:۳۰ توسط یک وانت بار به شیراز باز گشتیم.

مرتبط:

سفرنامه غار شاهپور

سفرنامه تنگه تیزآب