ايران به عنوان چهارمين کشور بزرگ  آسيا و هفدهمين کشور بزرگ دنيا، سابقه طولانی در طب سنتی دارد به طوری که بسیاری از درمان‌های گیاهی سنتی هنوز هم بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما ایرانیان است.

تاریخچه گردشگری سلامت با طب بوعلی سینا اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. این دانشمند بزرگ ایرانی با دسته‌بندی منابع مختلف سلامت به سه دسته آسایشگاه‌های معنوی، چشمه‌های درمانی و آب‌های گرم، نحوه استفاده و مزایای هر دسته را مورد بررسی قرار داد، بعدها با پیشرفت‌ پزشکی و در دسترس بودن تجهیزات پیشرفته پزشکی در ایران فرصت‌های جدیدی برای صنعت گردشگری و به ویژه گردشگری سلامت ایجاد شد.

ورود سالیانه ۶۰۰هزار گردشگر سلامت به کشور

ایران سرزمینی مملو از چشمه‌های آب گرم، گل‌های آتشفشانی و چشمه‌های معدنی است که با ساخته شدن استراحتگاه‌های پزشکی در مجاورت آن‌ها در نقاط مختلف کشور، موجب رونق این صنعت و سفر عده زیادی از گردشگران سلامت به منظور بهره‌مندی از خواص درمانی آنها شده است، به علاوه گردشگری سلامت به دليل ظرفيت بالای آن در ايجاد درآمدهای ارزی و اشتغالزايی از طريق صادرات خدمات درمانی و سلامت و کمک به کشور برای تعامل سازنده با منطقه و جهان از اهميت بالايی برخوردار است.

سالانه حدود ۶۰۰ هزار گردشگر سلامت برای درمان به استان‌های مختلف ایران از جمله تهران، خراسان رضوی، فارس، گیلان، اردبیل و ایلام، مازندران و یزد و… سفر می‌کنند که لازم است برای تدارک و پشتیبانی موثر از آنها برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی مناسبی انجام شود.

از محاسن گردشگری سلامت در ایران این است که جدای از بهره‌گیری از امکانات پزشکی و پی‌گیری مراحل درمان، گردشگران می‌توانند با حضور در کشورمان از جاذبه‌ها و مکان‌های طبیعی بی‌نظیر و متنوع گردشگری بازدید کرده و اوقات خوشی را در مقاصد گردشگری سپری کنند.

برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات گردشگری به توریست سلامت

طبق اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یک توریست پزشکی در هر سفر بین ۳۰۰۰ تا ۷۰۰۰ دلار هزینه می‌کند و چنانچه ظرفیت‌های بالقوه گردشگری به بالفعل تبدیل شود درآمد کشور از محل جذب گردشگران سلامت می‌تواند به میلیاردها دلار برسد. از طرفی درآمدزایی خدمات گردشگری سلامت فقط به خدمات پزشکی محدود نمی‌شود زیرا این افراد خدمات غیر درمانی و گردشگری هم دریافت می‌کنند و اغلب یک یا چند نفر همراه هم دارند، بنابراین درآمد صنعت گردشگری سلامت در ایران باید با احتساب همه این موارد چشمگیر و قابل اعتنا باشد.

گردشگران سلامت بیشتر از کشور‌های عراق، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین، ترکیه، پاکستان، عمان، بعضی از کشورهای آسیای مرکزی و همچنین کشورهای استقلال یافته شوروی سابق و حتی آفریقا و اروپا برای درمان‌های متنوعی به کشور ما سفر می‌کنند که درمان و جراحی چشم به‌ويژه عمل ليزيک، جراحی قلب باز، جراحی کاهش وزن، جراحی پلاستیک، جراحی ستون فقرات و پیوند اعضا، ترميم ضايعات نخاعی، درمان ناباروری، جراحی‌های زیبایی به‌خصوص عمل بینی، کاشت مو، زنان و زایمان، ارتوپدی، قلب و عروق، دندانپزشکی و کاشت دندان، توان‌بخشی، پيوند مغز استخوان، پيوند کبد، دياليز، بیماری‌های مرتبط با سرطان، جراحی جايگزينی مفاصل (زانو و غيره)، سلول‌های بنيادی، لاغری و تناسب اندام، آب درمانی و تالاسوتراپی و مواردی از این قبیل از مهمترین آنها به شمار می‌آید.

در حالی که طبق اظهارات مقام‌های وزارت بهداشت، ظرفیت درآمد ارزی بالقوه برای جذب بیمار خارجی در کشور بیش از پنج برابر وضعیت فعلی است و با برنامه‌ریزی منسجم و هماهنگ می‌توان سالانه  ۲ تا ۲.۵ میلیون گردشگر سلامت را در کشور میزبانی کرد اما هنوز به طور کامل از این ظرفیت استفاده نمی‌شود.

گردشگری سلامت استان خراسان رضوی
بر اساس آمارها، استان خراسان رضوی تا قبل از شیوع ویروس کووید ۱۹، سالانه بیش از سی میلیون نفر زائر و گردشگر داخلی و حدود سه و نیم میلیون گردشگر خارجی، میزبانی می‌کرد و به عنوان قطب اول کشور در حوزه گردشگری به حساب می‌آمد. با این حال امروزه استان خراسان رضوی با برخورداری از زیرساخت‌ها و امکانات گردشگری و با مجموع ۲۳۲۶ تاسیسات گردشگری و مجموع ۱۱۸۳۵۷ تخت در استان شامل ۲۴۲ هتل و متل، ۳۰۶ هتل آپارتمان، ۳۸۵ مهمانپذير، ۱۱۷ اقامتگاه بوم‌گردی و سنتی، ۶۸۳ خانه مسافر، ۱۰ سفره‌خانه سنتی، ۶۹ مجتمع بین‌راهی، ۶۵ مجتمع پذیرایی، ۲ مرکز تفریحی و سرگرمی و محوطه گردشگری، ۴۳۳ دفتر و شرکت مسافرتی و گردشگری و ۴۱۵ راهنمای تور دارای کارت و با تجربه و سیستم حمل و نقل مناسب اعم از جاده‌ها، راه‌آهن، فرودگاه بین المللی و…، مراکز پیشرفته درمانی و تنوع ارائه خدمات تخصصی پزشکی،  بیمارستان‌های دارای مجوز IPD، برخورداری از پزشکان و متخصصان ورزیده و مجرب، تعرفه‌های خدمات درمانی بسیار پایین، جاذبه‌های گردشگری، طبیعی و تاریخی بسیار زیاد، وضعیت مناسبی برای جذب گردشگران سلامت دارد.

۱۲ بیمارستان در خراسان رضوی شامل بیمارستان‌های رضوی، جواد الائمه، بنت‌الهدی، سینا، مهر، طالقانی، پاستور، اكبر، امام رضا، قائم، آریا و امام زمان و ۴ مرکز جراحی دارای مجوز پذیرش گردشگر سلامت یا دپارتمان پذيرش بيماران بين‌الملل (IPD) هستند و چهار بیمارستان و چهار مرکز جراحی محدود دیگر نیز در حال گذراندن مراحل نهایی برای اخذ مجوز مربوطه هستند.

همچنین بیش از ۱۰۰۰ پزشک و افزون بر ۲۰ کلینیک پوست و مو و ۴۴ شرکت گردشگری سلامت و… در استان خراسان رضوی در حال فعالیت هستند و گردشگران سلامت از ۵۶ ملیت مختلف خصوصا از کشورهای عراق، افغانستان، بحرین، ترکمنستان، کویت، پاکستان، عربستان، عمان، تاجیکستان، قطر، آذربایجان به مشهد سفر می‌کنند، بیشترین میزان گردشگران ورودی به شهر مشهد از کشورهای عراق، آذربایجان، افغانستان و پاکستان هستند که بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد بیماران را اتباع عراقی و افغانستانی تشکیل می‌دهند، با توجه به این آمار و ارقام باید از این ظرفیت گسترده برای توسعه گردشگری سلامت در استان خراسان رضوی بهره برد.

اکثر در خواست‌ها و مراجعه گردشگران سلامت در استان برای استفاده از خدمات متنوع و متعدد درمانی شامل جراحی قلب باز، جراحی عروق، جراحی عمومی، ارتوپدی، خدمات پوست، مو و زیبایی، خدمات دندانپزشکی، زنان و نازایی و … است و تعداد گردشگران سلامت که در سال ۱۳۹۸ برای دریافت خدمات تشخیصی و درمانی سرپایی در مطب‌ها و سایر مراکز درمانی مشهد مراجعه کرده‌اند، حدود ۱۵۰ الی ۲۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. افزون بر این، ۲۲ هزار گردشگر سلامت نیز در مراکز بیمارستانی و مراکز جراحی محدود زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد بستری شده‌اند.

اجرای اقدامات موثر برای سامان‌دهی گردشگری سلامت خراسان رضوی

در سال‌های اخیر اقدامات متعدد و موثری برای سامان‌بخشی وضعیت گردشگری سلامت در استان خراسان رضوی انجام شده که از جمله می‌توان به تشکیل کارگروه گردشگری سلامت در استان با حضور تمام فعالان بخش‌های دولتی و خصوصی اشاره کرد، این کار گروه که تاکنون جلسات متعددی برگزار کرده  توانسته است نقش مهمی در رفع مسائل و مشکلات حوزه گردشگری سلامت داشته باشد.

از اقدامات مهم در حوزه گردشگری سلامت، صدور مجوز تاسیس انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت استان خراسان رضوی در سال ۱۳۹۸ به عنوان اولین انجمن حرفه‌ای کشور، از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی است.

این انجمن یک تشکل غیرانتفاعی، غیر سیاسی و دارای شخصیت حقوقی با استقلال مالی است که به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی ذی‌نفعان گردشگری سلامت، همکاری و همیاری با دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌ها و مجموعه‌های دولتی و فعالان بخش خصوصی ذی‌ربط برای پیشبرد اهداف گردشگری سلامت و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاء تأسیس شده است، در مدت کوتاهی که از شروع فعالیت‌ این انجمن می‌گذرد توانسته با هماهنگی‌های به وجود آمده با معاونت هماهنگی مدیریت امور زائران استانداری و ادارات‌ کل استانی از جمله میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نمایندگی وزارت امور خارجه و دستگاه‌های امنیتی، انتظامی و قضایی استان اقداماتی برای سامان‌بخشی و تمشیت امور گردشگری سلامت استان به انجام رساند.

ساماندهی و آموزش واسطه‌ها

از آن جایی که فعالیت حدود ۳۰۰۰ نفر از واسطه‌های غیر مجازی که بعضا با مداخلات پزشکی و دریافت پورسانت ۳۰ تا ۴۰ درصدی، یکی از آسیب‌های جدی گردشگری سلامت به شمار می‌آید، برنامه‌ریزی برای آموزش و ساماندهی آنها در اولویت قرار گرفت.

با حمایت معاونت هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی، با محوریت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان و همکاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد، برای نخستین بار در کشور  ابتدا سامانه‌ای برای ثبت نام این افراد طراحی و با فراخوان عمومی از آنها ثبت‌نام به عمل آمد و کلاس‌های آموزشی مربوطه هم در محل موزه بزرگ خراسان و سالن اجتماعات پارک کوهسنگی شروع شد، حدود ۱۲۰۰ نفر از این افراد در کلاس‌های توجیهی شرکت کردند این روند متاسفانه به دلیل شیوع ویروس کرونا متوقف شد و البته برنامه‌ریزی لازم انجام شده است تا به محض رفع محدویت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا، این کلاس‌ها ادامه پیدا کند.

طرح آموزش کارکنان مراکز درمانی و شرکت‌های گردشگری سلامت و راهنمایان زائر باجه‌های شهرداری مشهد نیز از دیگر برنامه‌های آموزشی در این حوزه است. هدف از اجرای این طرح، ساماندهی واسطه‌ها، مترجمان و راهنمایان گردشگری، آموزش موارد مهم و کاربردی به آنان و جلوگیری از فعالیت افراد غیر مجاز به استناد ماده هفت قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی و سایر قوانین و مقررات گردشگری است.

از دیگر اقدامات مهم این حوزه می‌توان به ایجاد سایت جامع اطلاع‌رسانی به منظور آشناسازی گردشگران با ظرفیت‌های پزشکی و درمانی و پیرا‌پزشکی کشور و ارایه خدمات گردشگری سلامت در ایران به زبان‌های مختلف دنیا اشاره کرد، یکی از بخش‌های مهم این سامانه جامع، مدیریت ورود و خروج گردشگران سلامت خارجی است که در سایت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و ‌صنایع‌دستی استان خراسان رضوی به آدرس www.razavichto.ir و سایت انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت استان خراسان رضوی به نشانی  www.khhta.com بارگذاری شده است.

این سامانه با هدف مدیریت امنیت تبادل اطلاعات بر روی سرورهای امن وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و انتقال تبادلِ اسناد و مدارک بین نمایندگان خارجی و داخلی شرکت‌های گردشگری سلامت و مراکز درمانی دارای مجوز پذیرش گردشگر خارجی نیز بخشی از این اقدامات برای شفاف‌سازی و دیجیتالی کردن فعالیت‌های دست‌اندرکاران این حوزه است.

تمام مراحل ثبت‌نام و دریافت مدارک پزشکی و هویتی افراد و همچنین اطلاعات تمام شرکت‌های گردشگری سلامت ایرانی مستقر در استان و طرف‌های خارجی این شرکت‌ها در کشورهای مبدا در سامانه ثبت می‌شود و فرآیند ورود گردشگران خارجی سلامت از زمان ورود و خروج، اقدامات درمانی انجام شده در هر مرحله، طول دوره درمان و…در آن ثبت می‌شود و همچنین از مزیت‌های دیگر سامانه، امکان نظارت و دریافت گزارش‌های دقیق فعالیت بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت است، در صورتی که این سامانه به طور کامل عملیاتی شود، می‌تواند طرح مبدأ به مبدأ را در حوزه گردشگری سلامت پیاده و فرآیندهایی برای آن تعریف کند به طوری که تمام اقدامات گردشگر از زمان ورود و درمان تا لحظه خروج از کشور را پیگیری و رصد کند.

تبلیغات و بازاریابی، ساماندهی تعرفه‌ها، تدوین و تکمیل پروتکل‌های بهداشتی زائران و گردشگران خارجی سلامت در استان از دیگر اقداماتی است که مورد توجه جدی قرار گرفته است از آنجایی که با توجه به شرایط کرونا ضرورت داشت تا اطمینان حاصل شود، گردشگران سلامتی که وارد کشور می‌شوند ناقل بیماری کرونا نباشند و از طرفی به بیماران نیز باید اطمینان داده می‌شد که در فضایی سالم و ایمن می‌توانند پیگیر امور مربوط به درمان خود باشند، پروتکل‌های بهداشتی ویژه ورود گردشگران خارجی سلامت در استان تهیه و برای تصویب نهایی در کشور به تهران ارسال شده است.

* گزارش از یوسف بیدخوری، معاون گردشگری خراسان رضوی

مرتبط:

آیا خطر گردشگری سلامت کمتر از گردشگری توریستی است؟

چشم‌انداز گردشگری سلامت در بحران کرونا

کره‌شمالی در فکر گردشگری سلامت

خشیل یک غذای بسيار مقوی و پرکالری بوده و در زمان‌های قديم به عنوان غذای ویژه شب چله در استان مورد استفاده قرار می‌گرفته است، همچنین این غذا برای زنان تازه زایمان کرده نیز بسیار توصیه می‌شود.

غذاهای محلی معمولا با آب و هوا و اقليم منطقه هماهنگی دارند، خشيل يک غذای مقوی است که برای روزهای سرد سال بسيار خوب بوده و با کالری زيادی که دارد می‌تواند چند ساعت باعث سيری شود، اين غذا ظاهری شبيه به حليم دارد با اين تفاوت که بسيار سريع‌تر آماده می‌شود و در تهيه آن از گوشت استفاده نمی‌شود.

بلغور گندم که از مواد اصلی مورد استفاده در  خشيل بوده يکی از مواد غذايی سنتی استان است و در عين حال از نظر مواد مغذی بسيار ارزشمند است که متاسفانه در حال حاضر از الگوی غذايی مردم تا حدود زيادی حذف شده است، مصرف بلغور می‌تواند نقش مهمی در جلوگيری از بروز بسياری از بيماری‌ها داشته باشد.

غلات از جمله مواد اصلی مورد استفاده در برخی غذاهای سنتی اردبیل بوده، غذاهايی که به دليل کالری بالا در فصول سرد سال بيشتر استفاده مي­‌شد و سازگار با محیط بوده است که یکی از این غذاهای دارای غلات، خشیل است،  طعم خوب این غذا باعث می‌شده افراد خانواده با اشتياق غذای طبخ شده را مصرف کنند.

خشيل بیشتر در وعده غذایی صبحانه مصرف مي.­شود، اين غذای سنتی يکی از خوراکيیهای محلی و بومی استان اردبيل است که به دليل استفاده از شيره خرما(گاهی بسته به نوع محصول بومی به جای شیره خرما از شیره انگور و دوشاب توت نیز استفاده می‌شود) و بلغور گندم، بسيار مقوی بوده و برای حفظ سلامت بدن مفید است.

فرآیند پخت خشیل

برای پخت خشیل ابتدا بلغورها را قبل از پختن به مدت ۱۲ ساعت در آب قرار می‌دهند تا به طور کامل خيس بخورد و در مرحله بعد بلغورها با مقداری آب در قابلمه ریخته و روی اجاق قرار می‌گیرد و بعد از پخت آب آن گرفته شده و آرد را با آب و شير سرد مخلوط کرده و سپس به بلغورها اضافه مي­‌کنند و روی حرارت خيلی کم قرار مي­‌دهند تا به مرحله پخت برسد.

براي بهتر رنگ گرفتن و خوش طعم شدن خشیل مقداری نيز زعفران به آن اضافه می‌شود و بعد از اينکه مواد به طور کامل پخت، داخل ظرفی گذاشته و در وسط آن کره، عسل و يا شیره می‌ریزند و در صورت تمايل مقداری دارچين نيز اضافه می‌شود.

سبقه تاریخی خشیل

با توجه به اینکه گندم یکی از محصولات کشاورزی بومی منطقه است که سابقه کشت آن به دوران پیش از تاریخ می‌رسد، پخت این غذا سابقه طولانی در منطقه دارد و آیین‌های مربوط به کشاورزی که در ارتباط با استفاده از غذای خشیل است، قدمت و سابقه آن را نشان می‌دهد.

در گرمی مغان رسمی کهن وجود دارد، به این ترتیب که هنگام شخم زدن زمین در فصل پاییز در چهار گوشه زمین مقداری از غذای خشیل را دفن می‌کنند و به دعا می‌ایستند و اعتقاد دارند با این عمل سال پر محصولی را خواهند داشت.

 اين غذا منبع سرشاری از مواد معدنی مورد نياز بدن بوده و دارای آهن، فسفر و روی است، از این غذای سنتی برای سرفه، نرم‌کننده سينه و رفع گرفتگی صدا، تقويت افراد ضعيف و نیز خون‌سازی استفاده می‌کنند.

این غذا در شمال استان اردبیل به دلیل کشت غالب گندم در منطقه مغان بیشتر از سایر نقاط رایج بوده و در حال حاضر نیز از سوی خانوارهای روستایی و عشایری و حتی شهری طبخ قرار می‌شود، اما با توجه به اینکه خشيل به دلیل تغییر ذائقه نسل جوان و گرایش به فست‌فودها در معرض فراموشی بوده ثبت مهارت پخت آن در فهرست میراث ناملموس کشوری گامی اساسی برای احیای آن به شمار می‌رود.

با توجه به اهمیت این موضوع اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل با انجام تحقیقات میدانی و تهیه پرونده ثبتی توانست خشیل را به ثبت ملی برساند تا با معرفی آن گامی در مسیر حفظ هویت ملی و قومی این منطقه ‏برداشته و با تشویق جوانان و کودکان به مصرف این گونه غذاها، علاوه بر تضمین سلامت جسمی آنها، باعث احیا و رونق آن شود.

مرتبط:

آشنایی با مجموعه تاریخی بازار اردبیل

عنبران و اصلاندوز به عنوان شهر ملی صنایع دستی اردبیل

آشنایی با روستای گیلوان اردبیل

به گفته افراد محلی بنای آرامگاه در سال ۱۲۶۴ هجری قمری به دست مصطفی خان فایز بستکی حاکم قبلی بستک ساخته‌شده است. سنگ‌نوشته‌ای در محراب این آرامگاه موجود است که این تاریخ را تائید می‌کند. در مجاورت این آرامگاه قبرستانی قدیمی وجود دارد که برخی سنگ‌های آن تاریخ ۱۳۱۰ هجری قمری را نشان می‌دهد.

مشخصات بنا

نقشه بنا به شکل مربعی است که هر ضلع آن ۴/۲۰ متر طول دارد. ورودی در شمال بنا و به شکل ایوانی است با نقشه مستطیل شکل که درون آن راهرویی با طول ۲/۵۰ و عرض ۱/۸۵ قرار دارد که به بخش اصلی مربع شکل راه دارد. بالای ایوان ورودی یک گنبد نیم کروی کوچک و بر روی ساختمان مقبره، در وسط ضلع جنوبی مقبره نیز گنبد مخروطی شکل قرار دارد. ارتفاع گنبد ورودی از سطح زمین حدود ۵ متر و ارتفاع گنبد اصلی حدود ۷/۵۰ است. در رأس گنبدها، عنصری عمودی شبیه گلدسته قرار دارد. درون ساختمان مقبره، در وسط ضلع جنوبی و روبروی ورودی، محرابی در ارتفاع ۲ متر و عرض ۱/۵۰ متر قرار دارد که درون آن کتیبه‌ای به تاریخ رجب ۱۲۶۴ هجری قمری دیده می‌شود. در وسط اضلاع غربی و شرقی نیز طاقچه‌هایی مربع شکل با ابعاد ۹۰*۹۰ تعبیه‌ شده است. مقبره اصلی در وسط و به‌ صورت مستطیلی است که ۱۰۰ متر طول و  ۶۰ سانتی‌متر عرض دارد، در هرکدام از گوشه‌های بنا نیز ۲ قبر و مجموعاً ۸ قبر دیگر در اطراف قبر اصلی قرار دارد که تنها نام دو نفر از آن‌ها (به نام مصطفی خان فایز بستکی و محمدتقی خان صولت الملک مدنی) مشخص است.

بنای آرامگاه از سنگ‌های بدون تراش و ملات ساروج ساخته‌ شده و در ازاره داخلی دیوارها سنگ مرمر به‌کار رفته است. در نمای دیوارهای داخلی و خارجی از روکش گچی استفاده ‌شده است.

نوع بهره‌برداری و خصوصیات بارز بنا

نقشه و نمای کلی بنا یادآور آتشگاه‌های دوره ساسانی است و گنبد مخروطی شکل بنا و گلدسته عمومی در رأس آن را می‌توان با گنبد معبد هندوها در بندرعباس مقایسه کرد.

تزیینات آرامگاه را می‌توان به دو دسته کلی تزیینات درونی و تزیینات بیرونی تقسیم کرد.

وسط اضلاع غربی و شرقی بخش اصلی بنا و بخش مستطیل شکل ورودی با طاقچه‌هایی با سقف قوسی شکل تزیین شده است، طاقچه‌های بخش اصلی نسبت به طاقچه‌های بخش ورودی بزرگ‌تر هستند.

بالای در ورودی نیز پنجره‌ای مشبک از سنگ مرمر دیده می‌شود که وسط قاب گچی قرار دارد.

 در وسط ضلع جنوبی بنا، محرابی دیده می‌شود که به شکل یک طاق‌نما و از گچ ساخته ‌شده است. درون این طاق‌نما و زیر طاق آن کتیبه‌ای از سنگ مرمر دیده می‌شود، ازاره مرمری محراب نیز با لوزی‌های برجسته‌ای تزیین‌شده است.

سنگ‌قبر اصلی در مرکز بنا از سنگ مرمر ساخته‌ شده است و با کتیبه، گل و برگ تزیین ‌شده است، بخش داخل گنبد با گچ‌بری به شکل گل و برگ تزیین ‌شده است.

نمای بیرونی اضلاع شرقی غربی و جنوبی بنا هر کدام با ۳ طاق‌نما تزیین‌شده، طاق‌نماهای مرکزی عرض بیشتری دارند و پوشش طاق آن‌ها برخلاف طاق‌نماهای دیگر که به‌صورت طاق قوسی شکل کامل است، به شکل طاقی که بالای آن‌ یک سطح افقی قرار دارد و قوس طاق به‌صورت کامل نیست.

نمای ورودی بنا با چنین طاق نمایی تزیین ‌شده اما پشت آن ‌یک طاق کامل قوسی شکل دیده می‌شود که از دو طرف بر روی نیم ستون‌هایی با مقطع نیم‌دایره قرار دارد.

سرستون نیم ستون‌ها به شکل گلدان برگشته است، نمای بیرونی اضلاع غربی و شرقی بخش ورودی نیز هرکدام با یک طاق‌نما تزیین می‌شود که شکل آن با دو نوع قبلی متفاوت است به‌طوری‌که پوشش طاق‌نماها با یک قوس کوچک‌تر در یک سطح بالاتر بسته می‌شود.

در لبه سقف بخش ورودی تزیینات مضرسی به شکل نیم‌دایره دیده می‌شود. همین تزیینات اما به شکل وارونه بین طاق ورودی و لبه سقف نیز وجود دارد. نمای گنبد با یک ردیف افقی از نیم بیضی‌های برجسته تزیین شده و در اطراف گلدسته نیز تزیینات برجسته‌ای به شکل گلبرگ به چشم می‌خورد.

توضیح ضروری و اختصاصی بنا

درون بنای مقبره علاوه بر قبر اصلی که در وسط قرار دارد و متعلق به شیخ احمد است در هر کدام از گوشه‌ها دو قبر و مجموعاً ۸ قبر دیگر قرار دارد. صاحبان دو قبری که در گوشه جنوب غربی قرار دارند مشخص است، به گفته اهالی بستک یکی از آن‌ها متعلق به مصطفی خان فایز بستکی حاکم بستک و سازنده و معمار این بنای آرامگاه است. این شخص فردی نیرومند بوده که علاوه بر کار حکومت به ساخت مسجد و برکه نیز می‌پرداخته است.

قبر دیگر متعلق به محمدخان صولت الملک فرزند مصطفی خان است. این شخص نیز از سال ۱۳۰۵ به مدت ۴۰ سال حکومت بستک را به عهده داشت. او سازنده و معمار حمام خان بستک بوده است. متأسفانه صاحبان بقیه قبور مشخص نیستند زیرا این هشت قبر فاقد هرگونه کتیبه و سنگ ‌نوشته‌اند.

* گزارش از مرجان روایی، رئیس گروه موزه‌ها و اموال منقول اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان

مرتبط:

خانه فکری _عمارتی با الگوهای اصیل معماری جنوب

جاذبه‌های گردشگری روستای کُهتویه

گلاب‌گيری يكی از فنون استحصال است كه در فصل بهار از گل محمدی عطر و گلاب تهيه می‌کنند. اين فن در لاله‌زار يكی از بخش‌های شهرستان بردسير به صورت سنتی و صنعتی رواج دارد اما گلاب‌گيری سنتی فصل بهار در سطح استان كرمان در منازل و به وسیله زنان انجام می‌شود.

از سال ۱۳۵۵ گلاب‌گيری در لاله‌زار رونق بيشتری گرفت. همایون صنعتی به همراه همسرش شهین‌دخت صنعتی كه از خيرين كرمان بودند با وجود مخالفت و ممانعت مردم منطقه، نهال‌های گل محمدی را از قمصر كاشان آوردند و در منطقه پرورش دادند که امروزه در سرتاسر منطقه لاله‌زار، كاشت گل محمدی انجام می‌شود. بعد از آن کارخانه گلاب زهرا در این روستا دایر شد، گل را از کشاورزان خریداری و برای گلاب‌گیری به کارخانه می‌آوردند و مازاد گل محمدی به كارخانه گلاب‌گيری كاشان برده می‌شود.

از اواسط ارديبهشت‌ماه كه برداشت گل محمدی شروع می‌شود زنان و مردان منطقه لاله‌زار صبح زود با برداشتن كيسه، چادرشب، گونی و… به باغ‌ها رفته و شروع به چيدن گل می‌کنند. بهترين زمان برای چیدن گل، قبل از طلوع آفتاب تا ساعت ۱۰ صبح است. هر چه نور خورشيد كمتر به گل‌ها بتابد بهتر است زیرا عطر بيشتری از خود پخش می‌کند.

در حال حاضر به دليل زياد بودن مزارع گل محمدی در لاله زار بردسیر، كارگران زیادی برای چیدن گل که جویای کار هستند استخدام می‌شوند که معمولا این افراد از شهرستان‌های بردسير، بم، جيرفت و… هستند.

کشاورزان برای برکت محصول خود، روزانه مقداری از درآمد حاصل از فروش گلاب را برای ساخت مساجد یا امور خیریه اهدا می‌کنند و حتی مقداری از در‌آمد حاصل از کارخانه گلاب زهرا صرف نگهداری کودکان بی‌سرپرست در پرورشگاه صنعتی  شهر کرمان می‌شود.

 بعد از اينكه گل‌ها چيده شد آنها را به محل کارخانه گلاب‌گيری می‌برند. اگر گل با حجم زيادی روی هم قرار گيرد باعت خراب شدن و پوسيدن گل‌ها می‌شود. در فرایند گلاب‌گیری، ابتدا براساس حجم ظرف مورد نظر گل درون آن می‌ريزند به حدی كه تا نصف آن گل قرار گيرد سپس دو برابر آن آب می‌ريزند تا آب كاملا روی گل را بپوشاند، سپس نيچه (در دیگ عرق‌گیری) را روی دهانه آن قرار می‌دهند به نحوی كه كاملا قالب شود. برای جلوگيری از خروج بخار از دهانه‌ دیگ، دور دهانه را با پارچه يا تسمه پلاستيكی يا خمير می‌پوشانند و سپس ديگ را بر روی حرارت قرار می‌دهند.

پس از جوش آمدن آب‌، حرارت را کم می‌کنند و داخل نیچه آب سرد می‌ریزند و در حین عرق‌گیری آب نیچه را عوض می‌کنند تا آب داغ نشود و عمل تقطیر انجام شود. معمولا سه بار که آب داخل نیچه را عوض کردند، گل‌ها را خالی می‌کنند و دوباره گل  و آب داخل دیگ می‌ریزند مانند قبل در دیگ را می‌بندند و دوباره آب سرد درون نیچه ریخته تا گلاب‌گیری انجام شود.

کارخانه‌ها در گذشته به ‌صورت سنتی گلاب تهیه می‌کردند. امروزه بخش لاله‌زار به دلیل کشت انبوه گل محمدی، نیاز به وجود دستگاه‌های صنعتی با ظرفیت بیشتر دارد.

 قسمت‌های مختلف دستگاه‌های صنعتی علاوه بر دیگ بخار و ستون مبرد شامل دستگاه سختی‌گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور و دستگاه بسته‌بندی است. در روش صنعتی، فرآیند گلاب‌گیری، از راه تقطیر با بخار آب انجام می‌شود اما در روش سنتی تقطیر از راه تقطیر با آب انجام می‌شود .

در تولید صنعتی گلاب یا عرقیجات از ماشین‌آلاتی که قطعات آن از استیل زنگ ‌نزن است، استفاده می‌شود. ابتدا گل محمدی را در دیگ‌‌های استیل می‌ریزند و سپس حرارت ‌ غیرمستقیم (بخار آب) را از لابلای مخلوط گل عبور می‌دهند. بخار حاصل شده در مبرد یا سردکن که دارای جریان آب سرد است، خنک می‌شود و بعد از تبدیل شدن به مایع که همان گلاب است به مخازن استیل منتقل می‌شود.

در مرحله بعد عملیات پاستوریزاسیون و صاف‌کردن گلاب آغاز می‌شود. گلاب به عمل آمده از فیلترهای کاغذی یا پلاستیکی بسیار ریز عبور داده می‌شود و سپس در منبع پرکردن بطری‌‌ها و یا مخازن بزرگ، برای ذخیره‌سازی وارد می‌شود.

گلاب در بطری‌های شیشه‌ای یا یکبار مصرف ریخته می‌شود. پس از فرآیند بستن در بطری‌ها، برچسب‌‌گذاری شده و بطری‌ها داخل کارتن قرار می‌گیرند. در روش صنعتی، گلاب حاصله از نظر ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی مطابق استاندارد خواهد بود.

در کارخانه گلاب زهرا انواع دیگ‌های گلاب‌گیری، از جمله گلاب دو آتشه‌ نیز وجود دارد. گلاب دو آتشه گلابی معطر است که هنگام گلاب‌گیری، به جای آب داخل دیگ گلاب می‌ریزند که باعث معطر شدن و ماندگارتر شدن گلاب می‌شود.

شهرستان بردسیر یکی از مهم‌ترین مراکز کشاورزی و دامداری استان کرمان است و نخستین شهرستان در زمینه پرورش گل محمدی در استان کرمان است و بعد از توسعه کشت این محصول در شهرستان شاهد گسترس پرورش این گل در استان هستیم.

بیش از ۱۳ سال است که در لاله زار بردسیر جشنواره گل محمدی با حضور گردشگرانی از استان‌های همجوار برگزار می‌شود که هدف از برگزاری این جشنواره معرفی و نشان دادن قابلیت‌های گردشگری لاله زار است.

هم‌اکنون ۳هزار و۵۰۰ هکتار باغ گل محمدی در لاله‌زار وجود دارد که از هر هکتار ۵ تن محصول برداشت می‌شود. این حجم نیروی کار و باغ‌های گل، زمینه را برای سرمایه‌گذاری در خصوص صنایع فرآوری گلاب در شهرستان بردسیر مهیا کرده است.

آيين گلاب گيری در برخی از استان‌های کرمان کاشت می‌شود و منطقه بردسیر نیز به دليل اقليم آن آیین گلاب‌گیری با شيوه و فن خاصی انجام می شود. این آیین با شماره ۱۰۹ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

منبع:ایسنا

مرتبط:

بازار کاشان _تمثیلی از معماری سنتی ایران

ابیانه _روستایی تاریخی در دل کاشان