محسن گلستانی متولد ۱۳۳۸ در تهران از خانواده‌ای آذری است. تحصیلاتش را تا دیپلم رشته ادبی ادامه داده و بعد به هنر روی آورده است. او موفق به دریافت مدرک مجسمه سازی از دوره‌های آزاد دانشگاه تهران و همچنین مدرک درجه یک هنری در رشته پیکرتراشی و حجم سازی شده است، در ادامه گفتگویی با این هنرمند را می‌خوانید.
چگونه با هنر حجاری آشنا شدید؟
بر حسب علاقه‌ای که داشتم در رشته خطاطی زیر نظر استاد علی طیبی زاده آموزش می‌دیدم روزی که استاد ایشان کاوه اویسی فوت شد بسیار منقلب شدم چرا که استادی بلامنازع بود و تمام عمر خود را صرف فعالیت در این رشته کرده بود طوری که حتی تا سن نود سالگی دست از کار نکشیده و الگوی قابل تحسین و ارزشمندی برایم بود. عکسی از ایشان به طور اتفاقی به دستم رسید، خاطرم هست یکی از سحرهای ماه مبارک رمضان بود بیدار ماندم و ناخودآگاه شروع به تراشیدن گچ کردم و در نهایت چهره ایشان را بدون هیچ آموزشی درست کردم. این کار به صورت غیر ارادای از درونم نشات گرفت و اولین اثرم را در رشته حجم سازی خلق کردم و هنوز هم آن را دارم. بعد از آن مورد تشویق اطرافیانم قرار گرفتم و به استاد طیبی‌زاده گفتم با وجود ۷ سال فعالیت در رشته خط نستعلیق و بروز استعدادم در آن، به نظرم من برای حجم سازی و پیکرتراشی ساخته شده‌ام و به صورت جدی شروع به فعالیت کردم.
فعالیت حرفه‌ای خود را در این حوزه چگونه آغاز کردید؟
پس از دریافت مدرک از فنی و حرفه‌ای موفق به دریافت مجوز برای تاسیس آموزشگاه شدم و با گرفتن مجوز صنایع‌دستی تحت عنوان حجاری سنگ و پیکرتراشی از اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در این رشته شروع به فعالیت کردم.
سال ۷۵ فعالیت در این رشته را آغاز کردم و پس از کسب مهارت و تسلط لازم، در سال ۱۳۸۲ موفق به راه‌اندازی ۳ کارگاه در زمینه‌های حجاری پیکرتراشی، مجسمه سازی، ابزار زنی روی سنگ، خراطی روی سنگ و حجم سازی منبتی یا همان کتیبه تراشی شدم، اما به دلیل عدم آشنایی و حمایت مسئولان وقت و هزینه‌های بالا، ناچار به تعطیلی دو کارگاه دیگر شدم و اکنون در تنها کارگاهی که مختص این رشته و بسیار مجهز است مشغول فعالیت هستم.
متاسفانه با وجود تلاش‌های بسیار حتی حجاری جزو رشته‌های صنایع‌دستی محسوب نمی‌شود به گونه‌ای که تخفیفات مالیاتی و بیمه‌ای شامل آن نشده است و این هزینه‌ها را به صورت آزاد پرداخت می‌کنیم. تسهیلات و وام‌هایی در نظر گرفته شد اما شرایط دریافت و بازپرداخت آن مناسب نبود و به جای اینکه گره‌ای از مشکلات هنرمندان این حوزه باز کند بر میزان آن نیز افزود.
هنرمندان فعال در این رشته برای آفرینش یک اثر از چه سبک‌هایی استفاده می‌کنند؟
به طور کلی دو سبک در رشته حجم‌سازی وجود دارد یکی اینکه هنرمند در ابتدا حجم مورد نظر را مرحله به مرحله با گل یا خمیر مجسمه‌سازی ایجاد می‌کند و دیگری که سبک مورد علاقه من است، حجم تراشی یا به اصطلاح خودم اسقاط اضافات است. بدین گونه که از شمش سنگی یا چوبی، حجم مورد نظر را با تراشیدن بدست می‌آورند.
ابزار مخصوصی که برای تراش و برش اثر نیاز است شامل چه چیزهایی می‌شود؟
در گذشته‌ای نه چندان دور قلم و چکش از ابزار مرسوم بود ولی امروزه علاوه بر آن از انواع فرز سنگ‌بری مانند مینی انگشتی، بزرگ و حتی لوازم دندانپزشکی برای برش اولیه طرح مورد نظر استفاده می‌شود و بعد با قلم و چکش، آرام آرام سطح کار را صیقل داده و قسمت‌های اضافی را جدا می‌کنند.
چه مدت زمانی برای فراگیری این هنر لازم است؟
حجم‌سازی در تمام زمینه‌ها ۶ ماه تا ۳ سال آموزش لازم دارد تا افراد توانمند، علاقه‌مند و با پشتکار وارد بازار کار شوند. به هر هنرآموز بر حسب توانایی و علاقه‌ای که دارد آموزش تخصصی ارائه می‌شود و پس از گذراندن دوره‌های کارگاهی و کسب مهارت لازم می‌تواند وارد بازار کار شود و به تولید آثار بپردزاد. با توجه به اینکه فضای کار و فعالیت در این رشته هنری در سطح استان البرز همواره فراهم است در صدد تاسیس آموزشگاهی بزرگ هستم که در آنجا تکنیک‌های مختلفی آموزش داده شود و همچنین رشته‌ای تحت عنوان” دانش کار ” ابداع کرده‌ام که در صورت حمایت موفق به آموزش آن به علاقه‌مندان خواهم شد. همچنین با وجود اینکه چندین کتاب در دست تالیف دارم اما وقتی برای تحقیق و پژوهش در این رشته را به دلیل مشلغه زیاد و گستره این هنر ندارم اما تلاش می‌کنم به زودی آن را به سرانجام برسانم.
از چه طرح‌هایی برای اجرای کار ایده می‌گیرید؟
در این میان از اتفاقات و حوادث تاریخی و زمانی رخ داده در کشور و جهان برای اجرای طرح‌هایم ایده می‌گیرم. همیشه سعی کرده‌ام جلوتر از زمان پیش بروم و معمولا تعدادی اثر را برای فروش از قبل آماده تولید می‌کنم. طرح‌هایی را روی آثار ایجاد می‌کنم که مردم جامعه و مشتری‌های خاص و دائمی می‌پسندند و خواهان آن هستند.
در واقع، خلاقیت در شناخت مواد است، هنر این است که با شناخت حجم و مواد آن دو را با تبحر و مهارت خود ترکیب کرده و در نهایت محصول تولیدی استادانه و هنرمندانه‌ای خلق کرد که چشم هر بیننده‌ای را خیره کند. تا به حال سعی کرده‌ام در کارهای تولید شده خلاقیت و نوآوری حرف اول را بزند چرا که خلاقیت نقشی مهم و اساسی دارد.
بازاریابی این روزها حرف اول را در زمینه تولیدات گوناگون از جمله صنایع‌دستی می‌زند آیا زمینه لازم برای فروش محصولات در رشته شما فراهم است؟
محصولات تولیدی و کارهای اجرایی حجاری و پیکر تراشی علاوه بر مشتریان سازمانی و اداری که سفارشاتی از قبیل نماد میادین شهری، آب نما، مساجد و ابینه دارند خریداری و در سطح شهر نصب و به نمایش عموم گذاشته می‌شود. علاوه بر آن نیز مجموعه داران شخصی و علاقه‌مندان به کارهای هنری از جمله مشتری‌های دائمی و طالب آثار اجرا شده هستند.
من در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های بسیاری شرکت کردم و موفق به دریافت عناوین و تقدیرنامه‌های بسیاری شدم. شاخص‌ترین اثرم که به عنوان هدیه ملت و دولت ایران به جامعه جهانی اهدا شده و سال ۱۳۸۸ در مقر سازمان ملل در اتریش نصب شده است، کوشک نخبگان نام دارد که متشکل از پیکره ۴ دانشمند مشهور ایرانی ابوریحان بیرونی، ابن سینا، رازی و خیام است. همچنین ساخت پا ضریح مقبره حبیب بن مظاهر و ابراهیم مجا نصب شده در کربلا و مشک حضرت ابوالفضل العباس نصب شده در مصلی شهر کرج از جمله کارهای شاخص مذهبی در دوران فعالیت حرفه‌ای من است.
از مشکلاتی که در احوزه حجاری وجود دارد بگویید.
در ایران با وجود معادن بسیار، سنگ‌های باکیفیت و فراوانی وجود دارد. همچنین هنرمندان قدرتمندی دراین عرصه مشغول فعالیت هستند که رقیب بلامنازع هنرمندان سایر کشورها هستند و زمینه برای پیشرفت وجود دارد. عمده مشکلات ما عدم حمایت‌های کارشناسی و به موقع است در صورتی که اگر زمینه فراهم می‌شد می‌توانستیم کارهای جهانی انجام داده و از رقبای خارجی خود پیشی بگیریم. هر چند درحال حاضر هم پیشنهاداتی از کشورهای خارجی برای همکاری وجود دارد اما تلاش داریم در کشور خود فعالیت و افتخار آفرینی کنیم.
من به دلیل سال‌ها کار در کارگاه‌های غیر استاندارد دچار تنگی نفس شده‌ام، اما همچنان با تمام توان و علاقه مشغول کار و خلق آثار هنری هستم. با وجود شیوع کرونا دست از فعالیت نکشیدم چرا که معتقدم هنر، آرامش بخش روح و روان آدمی است و شاکله اصلی وجود انسان محسوب می‌شود. با توجه به وسعت کارگاه و وجود هواکش‌های صنعتی، فاصله‌گذاری اجتماعی و سایر دستورالعمل‌های بهداشتی در آن رعایت می‌شود و در حال حاضر حدود هشت نفر در آن مشغول به کار هستند.
مهم‌ترین نقص قوانین اداری در این رشته عدم استفاده هنرمند از ابزارآلات ماشینی و پیاده سازی طرح صرفا به صورت سنتی و با کمک قلم و چکش است، به همین دلیل این هنرصنعت، از طرف مسئولان، یکی از رشته‌های صنایع‌دستی و هنرهای سنتی محسوب نمی‌شود و در نهایت حمایت نهادهای ذیربط نیز شامل هنرمندان این رشته نمی‌شود. در صورتی که با وجود تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته تراش، که هنرمند طرح اولیه را ارائه می‌دهد و بعد از حذف اضافات، این هنرمند است که باید با چکش و قلم، ظریف‌کاری و پاک‌سازی حجم مور نظر را انجام دهد. در واقع تکنولوژی به خدمت هنرمند امروزی آمده و در طول تاریخ تکامل پیدا کرده است و بهره‌برداری از آن چیز پیچیده و عجیبی نیست. در واقع محصول نهایی تولید شده کار دست و صنایع‌دستی محسوب می‌شود این طرز تفکر بزرگ‌ترین اشتباه است و نیاز به تجدید نظر در این حوزه است. اگر اجازه کار با تکنولوژی داده نشود پیشرفت اتفاق نمی‌افتد و سنتی باقی می‌ماند. باید بدانیم که خروجی ماشین و دست یکی است فقط نیازی نیست هنرمند وقت و انرژی بگذارد تا اضافات را بتراشد. وقتی صحبت از صنایع‌دستی به میان می‌آید یعنی صنعت با کار دست عجین شده است و جزء جدایی ناپذیر آن به حساب می‌آید. باید با بینش عمیق‌تری به این موضوع نگاه کرد چرا که مصداق بارز این بیت است: بازجو پیغمبر ایام خویش/ تکیه کم کن بر فن و بر کام خویش.
چگونه می‌توان مردم را با حجاری آشنا کرد؟
در صورتی می‌توان حجاری را وارد بطن جامعه و زندگی مردم عادی کرد که مردم دید هنری داشته و خواهان آن باشند. باید صنایع‌دستی در قالب ابزار کاربردی روزمره وارد زندگی شده و متجلی شود. ساخت میز، گلدان و تزئینات گچبری از نمونه‌های بارز است. مثلا نهادهای مربوط در حوزه صدور مجوزهای احداث ساختمان، دریافت پایان کار را منوط به اجرای اثر هنری یک هنرمند صنایع‌دستی بر نمای ساختمان بدانند تا ضمن آشنایی نسل‌های آینده، از هنرمند حمایت مادی و معنوی نیز صورت بگیرد.
حجم سازی جزئی جدایی ناپذیر از تعاملات اجتماعی است و هر چیزی که در جامعه وجود دارد ساختار و حجمی هندسی دارد. باید سعی در خلق اثری توام با فکر و زیبایی شناسی داشت چرا که انسان زیبایی را دوست دارد و همواره در جستجو و ایجاد آن در ابعاد گوناگون زندگی خویش است. اشکال و احجام هنری حض درونی را برمی‌انگیزد و موجب ایجاد آرامش می‌ود و متعاقبا در مردم، فرهنگ و جامعه اثرات خوبی به جا می گذارد.
منبع:میراث آریا
