جای خالی کتابخانه نام‌آوران در اصفهان
هر ساله تعداد زیادی کتابخانه شخصی از چهره‌های علمی و فرهنگی به کتابخانه‌های شهرداری اصفهان اهداء می‌شود؛ کتاب‌هایی که بعضاً ارزش موزه‌ای دارند، با این حال هنوز کتابخانه واحدی برای ثبت و نگهداری این کتاب‌های ارزشمند وجود ندارد.
هر ساله تعداد زیادی کتابخانه شخصی چهره‌های علمی و فرهنگی به کتابخانه‌های شهرداری اصفهان اهداء می‌شود، با این حال اگر روزی تصمیم بگیریم رد اندیشه یکی از مشاهیر از دنیا رفته اصفهان را از لابه‌لای کتاب‌هایی که او می‌خوانده یا در کتابخانه شخصی‌اش نگهداری می‌کرده بگیریم، باید هر تکه از این اندیشه را در جایی جست‌وجو کنیم، به تمام کتابخانه‌های شهر سر بزنیم و تمام کتاب‌هایشان را زیرورو کنیم یا سراغ تمام کسانی که کتاب‌های دست‌دوم خریدوفروش می‌کنند، برویم و خلاصه در آخر هم بعید است اگر نام او در صفحات کتاب به یادگار نمانده باشد، موفق شویم.
هر شهری میراثی دارد؛ میراثی که بنیان هویت و اصالت شهر متکی بر آن است. این میراث اما همیشه ساختمان‌های تاریخی نیست، بلکه آدم‌های یک شهر، فرهیختگان، اهالی فرهنگ و هنرمندان نیز در ساختن هویت و اصالت شهر سهمی پررنگ دارند و این هویت سیال با حفظ یادها، خاطرات و اندیشه آنهاست که در شناسنامه یک شهر ماندگار می‌شود.
در بسیاری از کشورها از جمله ایتالیا حتی کوچه‌ای که محل عبور و مرور یک چهره فرهنگی بوده، حفظ و به یک محوطه گردشگری تبدیل می‌شود. از این رو است که آرشیو و وسایل مشاهیر نیز به منزله هویت فرهنگی یک شهر حائز اهمیت است. در بین وسایل افراد شاید حفظ کتابخانه‌های شخصی از اهمیت ویژه‌تری برخوردار باشد، چراکه کتاب‌ها شیوه اندیشه‌ورزی آدم‌ها را بازگو می‌کند.
سعیده سیاحیان یکی از کتابداران اصفهان که دو دهه در این حرفه فعالیت داشته از جمله کسانی است که در سال‌های فعالیتش در این حوزه به وفور با کتابخانه‌های اهدایی مشاهیر شهر روبه‌رو بوده است. به همین منظور به این باور رسیده که کتابخانه‌های چهره‌های شهر گنجینه‌ای است که باید بهتر حفظ و نگهداری شود. او می‌گوید: وقتی سال ۱۳۸۳ وارد کار کتابداری شدم و به مجموعه مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان پیوستم، مدیرمان من را مأمور راه‌اندازی کتابخانه تخصصی ادبیات کرد. روزی به من گفتند که تعداد زیادی کتاب به کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان اهداء شده و شما بروید و از میان آنها کتاب‌های ادبیات را جمع‌آوری کنید. من به انبار کتابخانه رفتم و ناباورانه با انبوهی جعبه حاوی کتاب‌های گوناگون مواجه شدم که گویا همه متعلق به کتابخانه شخصی یک استاد یا چهره فرهنگی از دنیا رفته بود. از آن روز تا امروز که نزدیک به دو دهه گذشته است، بارها این ماجرا تکرار شده که با درگذشت چهره‌های فرهنگی در حوزه‌های گوناگون ادبیات، سینما و… خانواده آنها اقدام به فروش یا اهداء کتاب‌هایشان کرده‌اند که در نهایت این کتاب‌ها در مراکز یا فضاهای مختلفی پراکنده شده و سرنوشت نامعلومی پیدا کرده است.
به اعتقاد سیاحیان کتابخانه افراد از دو منظر واجد ارزش است؛ نخست این که کتاب‌هایی که در دهه‌های مختلف خریداری و نگهداری شده، گاهی تک نسخه بوده و یا گاهی تجدید چاپ نشده، پس به منزله منبع و گنجینه دارای ارزش است و دوم اینکه اغلب آدم‌های فرهنگی با رنج و با صرف‌نظر کردن از دیگر علاقه‌ها و هزینه‌های روزانه اقدام به خرید کتاب می‌کنند.
او می‌گوید: نکته مهم اینکه در پس کتابخانه افراد خاطرات و قصه‌هایی نیز نهفته است که حفظ آن به نوعی ارزش دادن به عمل و زیست چهره‌های فرهنگی شهر است. آیا جالب نیست که ما به منزله دوستدار یک نقاش، نویسنده، استاد دانشگاه یا پزشک پس از سال‌ها بتوانیم کتاب‌هایی که نفس او به آن خورده را ورق بزنیم و البته با نگاه، سلیقه و مسیر فکری او در مطالعه نیز آشنا شویم؟
این کتابدار با بیان اینکه حفظ و نگهداری کتاب‌ها در کتابخانه‌های ویژه‌ای که می‌تواند عنوان کتابخانه نام‌آوران بگیرد برای یک شهر فرهنگی، امری ضروری است ادامه می‌دهد: در این شهر کتابخانه‌های تخصصی داریم. همچنین به فکر تأسیس موزه، گالری و سالن‌های نمایش و دیگر فضاهای فرهنگی هم هستیم، پس چرا نباید کتابخانه نام‌آوران داشته باشیم؟
آن‌طور که او توضیح می‌دهد چنین کتابخانه‌ای که همزمان ویژگی کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه‌های موزه‌ای را داشته باشد تا امروز در ایران راه‌اندازی نشده است. کتابدار اصفهانی می‌افزاید: من چنین کتابخانه‌ای را در ایران سراغ ندارم. اگر باشد بنیادها یا خانه‌های مشاهیر است که در آن و در کنار سایر وسایل، کتاب‌های همان شخص نیز نگهداری می‌شود. مثال دیگر کتابخانه مجلس، کتابخانه ملی و یا بنیاد دایره‌المعارف اسلامی است که بخش‌های متنوعی دارد و بخشی هم به نگهداری کتاب‌های نفیس یا کتاب‌های اهدایی اختصاص داده شده است. اما کتابخانه‌ای که مجموعه کتاب‌های تمام نام‌آوران را یکجا نگهداری کند، تاکنون نبوده است.
به گفته سیاحیان شهرداری با توجه به سابقه‌ای که طی سال‌های اخیر در زمینه راه‌اندازی کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه داشته، نخستین گزینه‌ای است که می‌توان به‌عنوان متولی این امر در نظر گرفت. البته درباره اختصاص فضا و ساختمان نیز می‌توان از میراث فرهنگی و یا مشارکت خیرین کتابخانه‌ساز که سال‌های گذشته هم در اصفهان فعال بودند، یاری جست.
مصطفی حیدری، مدیر سابق دفتر تخصصی سینما نیز از مجموعه و آرشیوهای شخصی‌ای می‌گوید که پس از درگذشت هنرمندان با بلاتکلیفی مواجه شده است،
مجموعه شخصی زاون قوکاسیان شامل هفت هشت هزار جلد کتاب، آلبوم و آرشیو فیلم زیر نظر وکیل خانوادگی ایشان به دفتر تخصصی سینما سپرده شد. به غیر از این مورد آرشیو کتاب و وسایل کیوان قدرخواه هم بود.
به باور او لازم است در این برهه در شهر اصفهان، ساختمان یا فضایی برای نگهداری این آرشیوها تدارک دیده شود، چراکه در نبود این فضاها بسیاری از وسایل و کتاب‌های افراد که اهمیت موزه‌ای نیز دارد از اصفهان خارج و گاهی نصیب پایتخت‌نشینان می‌شود. به عنوان مثال آرشیوهایی از ناهید دایی‌جواد به دلیل نبود فضای مناسب در اصفهان برای نگهداری به تهران فرستاده شد که این موضوع بسیار ناراحت‌کننده است.
حیدری با اشاره به این موضوع که برخی معتقدند این نوع کتابخانه‌های خاص و ویژه، بهتر است شبیه کتابخانه‌های موزه‌ای نگهداری شده و امانت داده نشود، تصریح می‌کند: پیشنهاد ما این است که حداقل این کتاب‌ها فعلاً دسته‌بندی نشده و در تمام کتابخانه‌ها پخش نشود، بلکه به یکی از کتابخانه‌های تخصصی شهرداری به‌عنوان مثال کتابخانه هنر انتقال داده و این فضا شبیه پژوهشکده، میزبان علاقه‌مندان باشد.
مرضیه اربابان، مدیر کتابخانه‌های شهرداری اصفهان در این‌باره می‌گوید: در سال‌های اخیر ایجاد کتابخانه‌ها همواره دغدغه شهرداری بوده است، به‌خصوص در دو دهه اخیر، موضوع راه‌اندازی کتابخانه‌های تخصصی بسیار پی‌گرفته شده و در این راستا کتابخانه‌های تخصصی نوجوان، حقوق، کودک، رسانه و همچنین کتابخانه تخصصی بانوان افتتاح و فعال شده است.
او با اشاره به اینکه کتابخانه‌های شهرداری طی سال‌های اخیر مرتب کتابخانه‌های اهدایی را دریافت کرده نیز می‌افزاید: از آنجایی که مکان ثابتی برای نگهداری این نوع کتابخانه‌ها نبوده، کتاب‌های هر شخص بنا به موضوع در بین کتابخانه‌های سطح شهر پخش شده است. حتی در همین زمان ما کتابخانه هوشنگ الهام را آماده داریم که اگر فضای اختصاصی‌ای برای آن نباشد مجبور به پخش آن بین کتابخانه‌ها هستیم.
به روایت مدیر کتابخانه‌های شهرداری اصفهان این امر ضمن ایجاد اعتمادسازی برای مردم به افزایش بار علمی کتابخانه‌ها نیز کمک خواهد کرد؛ البته در این رابطه تصمیم‌گیری اولیه و در نظر گرفتن بودجه برعهده مدیریت سازمان فرهنگی، اجتماعی ورزشی شهرداری است و مراحل بعد کار، یعنی آماده‌سازی و تجهیز بر عهده ما قرار می‌گیرد، اما به‌طور کلی ما بر لزوم ایجاد چنین کتابخانه‌ای تحت عنوان کتابخانه مفاخر و مشاهیر یا کتابخانه نام‌آوران اصفهان تأکید داریم.
اگر در اصفهان کتابخانه‌ای با این هدف راه‌اندازی شود، قطعاً به مرجع مطمئنی برای تمام چهره‌های علمی، فرهنگی و کسانی که کتابخانه‌های شخصی غنی‌ای داشته و به هر دلیل قصد فروش یا اهداء آن را دارند تبدیل خواهد شد.
منبع: ایسنا
