آسبادهای خواف از مواریث ارزشمند فرهنگی و بیانگر خلاقیت و ابتکار پیشینیان هستند. از دیرباز استفاده از نیروی باد برای به کار انداختن آسبادها معمول بوده و در کشوری مانند  ایران که اغلب ماده غذایی از ترکیبات گندم بدست می آید ساخت وسیله ای برای خرد کردن گندم دارای اهمیت فراوان و نیاز مبرم مردم بوده است. این نیاز در مناطق مختلف بسته به شرایط اقلیمی به طرق مختلف برآورده می شده، وجود باد های موسمی در مناطق شرقی ایران این اهمیت را دو چندان کرده است.

در اقلیمی که آب فراوان بود انواع آسیابهای آبی و در مناطقی که وزش باد غالب بود، از آسباد استفاده می شده است. البته قبل از بکارگیری نیروی آب و باد، نیروی دست در آسهای دستی (دستاس) و بعد از آن آسیای ستوری (خراس یا آسیابی که توسط چهارپایان می چرخید)، جهت خرد کردن به کار می رفت.

نخستین نوشته ای که به آسبادها اشاره کرده است یک کتاب هندی قدیمی به نام آرتاساسترای کنتیلا (Arthasastra of Kantilya) است که در حدود ۱۴۰۰ پیش از میلاد نوشته شده است و قسمت هایی از آن مربوط به بالا آوردن آب است.

از دیر باز آس هایی  که با قدرت چارپایان (گاو و الاغ) به حرکت در می آمده و یا به وسیله دست می چرخیده است در ایران نیز وجود داشته اند. در کاوش‌ های باستان‌ شناسی در شهر سوخته، محوطه‌ های زاهدان کهنه، تپه دهانه غلامان، سنگ ‌های آسیای دستی زیادی کشف شده است.

آسبادها

در روزگار گذشته مردم شرق ایران با شکفتن نیازی که در زندگی روزمره وجودش را احساس  می کردند ثمری به بار آوردند که جوابگوی این خواسته روزانه آنها شده و در جدال تن به تن با طبیعت پیروز گردید. با بکارگیری نیروی لایزال طبیعت، باد را به نفع خود بکار گماردند و ابتدائی ترین و مهم ترین نیاز بشر را که تولید نان بود با ساختن و بکار انداختن آسبادها برطرف کردند.

ایران آثار تاریخی مهمی همچون تخت جمشید دارد اما آسبادهای نشتیفان خواف در دنیا استثنایی است. از شوشتر تا نشتیفان خواف آسیابهای آبی و بادی دیده می ‌شود. آسیاب ‌های آبی انرژی خود را از آب و سدها می ‌گیرد اما آسبادهای نشتیفان یک تکنولوژی دو هزارساله منحصر به ‌فرد هستند. تکنولوژی این آسبادها متعلق به دوره ساسانیان ‌يا پيش از آن است.

آسبادها چشم گیرترین تاسیسات سنتی در خواف و نشتیفان می باشند. مردم منطقه با توجه به قدرت و شدت باد های موسمی نیاز به ایجاد آسباد را احساس کرده و این باد ها به طور قطع، انگیزه اصلی مردم مناطق شرقی ایران برای اختراع آسباد ها بوده اند.

هم اکنون  فقط ۱۰۷ آسباد در روستاها و شهرهای خواف به صورت پراکنده وجود دارد که بیشترین شمار آن در شهر نشتیفان با ۳۶ آسباد کامل است که شش آسباد از آنها اکنون فعال است و همچنان آرد تولید می کند و بقایای شش واحد آسباد نیز در این خطه دیده میشود.

اصلی ‌ترین منبع انرژی آسبادهای نشتیفان، باد ۱۲۰ روزه سیستان است که نه فقط در همان ۱۲۰ روز، بلکه در تمام طول سال اثرات آن وجود دارد. ناگفته نماند که بادهای دیگری مانند باد نیشابور  نیز محرک این آسیابها هستند.

وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز است و منشا این بادها که به بادکوه معروف هستند، ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش می باشند.

در دوره ای از تاریخ همه روستاهای خواف از آسباد برخوردار بودند و یکی از روستاها به نام “بیاس آباد” (یعنی روستای بدون آسباد) بدون آسباد بوده است.

علاوه بر نشتیفان، در سایر مناطق شهرستان خواف از جمله شهر خواف و سنگان، روستاهای براباد، تیزاب، خرگرد، مهراباد نیز هنوز بقایای آسبادها وجود دارد، بویژه در روستای تیزاب آسبادی وجود دارد که نسبت به سایر آسبادهای منطقه و کشور دارای ویژگی منحصر بفرد است. ویژگی معماری آین آسبادها طوری می باشد که از هر سه بادی که در منطقه در حال وزش بوده می توانسته استفاده کند در صورتی که سایر آسبادها بیشتر در هنگام وزش بادهای ۱۲۰ روزه قابل استفاده بوده اند.

ساختار آسیاب بادی

آسبادها معمولا در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می شوند که یکی از دلایل آن مقاومت در برابر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است. چرخش این آسبادها مستلزم باد قوی، مداوم و طولانی ۱۲۰ روزه سیستان است که مناطقی از استان های خراسان به ویژه خواف تا نهبندان را در بر می گیرد.

بنای آسبادها از ساده ‌ترین مصالح موجود، یعنی از خشت، گل و چوب ساخته شده و ساختمان آن از دو طبقه اصلی تشکیل شده است. نکته جالب در معماری آسباد، قرار گرفتن درب ورودی آسباد، پشت به باد است.

طبقه همکف آسباد سالن اصلی آن است که محل قرار گرفتن سنگ بزرگ و مدور آسیاب است و کار اصلی آسیاب غلات در آنجا انجام می گیرد. این طبقه را برخلاف جهت حرکت باد ساخته ‌اند تا هنگام وزش باد، مشکلی برای ادامه فعالیت نداشته باشد. از این طبقه به عنوان انبار غلات نیز استفاده می ‌شود.

پره های آسیاب از چوب ساخته شده‌ اند که در قسمت فوقانی قرار دارند و سبک هستند تا به راحتی حرکت کرده و بتواند سنگ بزرگ طبقه زیرین را به حرکت درآورند. (در آسباد خوانشرف نهبندان برای پره‌ ها از شاخه‌ های نخل استفاده شده است.)

آسیابهای بادی نشتیفان برخلاف آسیابهای بادی که معمول است، پره‌ های دایره‌ ای ندارند و چرخش آنها به‌صورت دایره‌ ای حول مرکز خود نیست.

آسیاب ‌های بادی نشتیفان به شکل ایستاده ابداع و ساخته شده و پره‌ های آن به‌صورت عمودی حول محوری استوانه ‌ای شکل و چوبی با ساختاری ساده به طبقه زیرین و روی سنگ‌ های آسیاب متصل است.

در حفره‌ ای که زیر سنگ‌ ها وجود دارد، دستگاهی خیلی قدیمی و ابتدایی است که بر اساس کار اهرم می‌ تواند به جای ترمز، سنگ‌ ها را به هنگام لزوم از حرکت بازدارد.

در آسبادها ابزاری به نام «تخت وحشت» وجود دارد که از پایین و از داخل آسیاب حرکت سنگ ‌ها را کند می‌ کند، پس از آن بلافاصله چرخ و پر را در بالا با اهرم دیگری به نام «نی‌ باد» کاملا مهار کرده و کار تعطیل می ‌شود.

محور و چرخ پر در حفره‌ ای به نام «کلوسی» با «خرپل» ارتباط یافته و میله‌ ای خراطی شده با نام «قلندرک» حرکت محور را در داخل کلوسی آسان می ‌کند.

بی ‌نظمی باد، خللی در کار آسیاب به ‌وجود نمی ‌آورد و کار به آرامی پیش می ‌رود.

در آسبادهای نشتیفان یک جوال گندم ۳۰ تا ۴۰ منی (کیسه گندم ۱۵۰کیلویی) در پرخو (مخزن گندم) ریخته می‌ شود و تا آرد شدن گندم نیازی نیست آسیابان، آسیاب بادی را کنترل کند. اگر باد بوزد آسیاب کارش را انجام می ‌دهد.

کار آسبادهای نشتیفان فقط با عدم وزش باد مختل می شود. برعکس آن، هرچه باد بیشتر و تندتر بوزد آسبادها نیز سریع‌ تر حرکت می کنند.

جالب این است که سیستم طراحی آسبادها در عین سادگی، کارایی فوق ‌العاده‌ای دارد و نیروهای طبیعی را بدون صرف هزینه به کار می‌ گیرد. این آسبادهای طبیعی هیچ گونه آلودگی برای طبیعت ایجاد نکرده و هیچ آسیبی به چرخه طبیعت وارد نمی‌ کنند.

در نشتیفان در فصول کم باد از رودخانه ‌های جنوب نشتیفان که در این زمان از جریان آب برخوردار بودند، جهت به کارگیری آسیاب ‌های آبی استفاده می‌ شد. بقایای آسیاب ‌های آبی در نشتیفان قابل رویت است.

اهمیت اقتصادی
وجود آسبادها نقش اساسی در زندگی و معیشت مردم نشتیفان برجای گذاشته است. در روزگارانی که هیچ نیروی خاصی برای رفع نیازهای بشر وجود نداشت، مهار باد و استفاده از آن جهت آرد نمودن گندم سبب افزایش کارایی نشتیفان و اقتصاد آن شده بود.

سخنی در مورد خواف
خواف با حدود ۴۰۰ اثر تاريخي در ۲۷۰ كيلومتري جنوب شرق مشهد در خراسان رضوي قرار دارد. خواف و نشتیفان به خاطر نزدیکی به خط مرزی کشور از اهمیت تاریخی برخوردار بوده ‌اند. اگر به معماری دوره باستان و روایت ‌های آن علاقه دارید، خواف و نشتیفان مقاصد بسیار مناسبی برای شما هستند.

قصه عامیانه در مورد ریشه نام نّشتیفان این است که عبارت نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه «نش» که بومی واژه «نیش» کنایه از نیش کژدم است که به وفور در نواحی گرم و خشک به خصوص نشتیفان یافت می‌ شود و «تیفان» که بومی شده «توفان» یا همان وزش بادهای موسمی است که در تمام ایام سال این منطقه را به لحاظ موقعیت جغرافیایی ممتاز گردانده و ساکنین آن را چندین هزار سال است که به فکر تأسیس آسیاب بادی ‌های معروف آن برای بهره ‌برداری از این جریانات جوی انداخته است.

مرتبط:

لوکس ترین هتل های مشهد

فرودگاه هاشمی‌نژاد مشهد کجاست؟

همه چیز درباره مسجد گوهرشاد مشهد

تبریز به واسطه داشتن رودخانه ای که از مرکز شهر می گذرد به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می شود و شاید یکی از مهمترین و اولین اتصال دهنده شمال و جنوب شهر تبریز همین پل قاری یا قاری کورپوسو باشد.

پل قاری یا به زبان ترکی «قاری کورپوسی» یکی از پل ‌های تاریخی شهر تبریز است که در خیابان ثقة الاسلام و روی رودخانه‌ی «مهرانه رود» (که اهالی تبریز به آن قوری چای نیز می‌ گویند) ساخته شده است. این پل بازار بزرگ تبریز و شمس العماره (استانداری فعلی) را به بخش شمالی این شهر یعنی محله‌ های ششگلان و شتربان (دوه چی) متصل می ‌کند و از پرترددترین پل‌ های شهر است.

پل قاری کورپوسو شامل ۸ دهنه و قوس ‌های مدور است و سرستون ‌های کله قوچی و چراغ‌ های قدیمی آن در اواخر دوره‌ قاجار ساخته شده است. طول این پل ۱۰۰ متر و عرض آن ۵ متر است. گفته می‌ شود بانی احداث این پل پیرزنی بود که پول حج خود را صرف ساخت پل کرد و به همین دلیل نام آن را پل قاری (که در زبان ترکی به معنی پیر یا پیر زن است) گذاشتند. این پل در ۲۰ آذر سال ۱۳۷۹ با شماره‌ی ۲۹۲۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

مهرانه رود یکی از طولانی ترین بستر رودخانه ای درون شهری ایران به شمار می آید که بر روی آن پل های متعددی احداث شده است. شاید اعتبار و شهرت این پل ها در حد پل سی و سه پل و پل خواجوی اصفهان نباشد اما از نظر مردم تبریز این پل ها برای آنها سرشار از خاطره اند.

به ادعای برخی از منابع تاریخی پل قاری کورپوسو از زیباترین پلهای سنگی ایران است و نیز اولین پلی است که در ایران تیرکهای برق بر روی آن نصب شده و به همین دلیل به پل چراغ نیز معروف است.

در دوره پهلوی پل کم عرض دیگری (پل عابر پیاده قاری) در غرب این پل برای عبور عابرین پیاده ساخته شد.

مرتبط:

باغ گلستان _باغ گل تبریز

آشنایی با مسجد جامع تبریز

همه چیز درباره ی ارگ علیشاه تبریز

سیوند شهری باستانی و خوش آب وهوا در فارس در مسیر راه اصلی شیراز-اصفهان است.

سیوند در عهد صفویه درنزدیکی امامزاده عقیل در محلی که امروز به سیوند خرابه مشهور است قرار داشته‌است و چنان که از قبر نوشته‌های قبرستان امامزاده عقیل بر می‌آید در اوایل قرن یازدهم هجری قمری در اینجا ساکن شده‌اند. تا اینکه سیوند در سال ۱۱۳۴ در حمله محمود افغان بکلی ویران شد و مردم آن برای چند سالی در کوههای تنگ خشک زندگی کردند و سپس از بیم هجوم‌های گوناگون به مکانی در جنوب سیوند کنونی بنام ده کهنه کوچ کردند. بر اثر هجوم‌های زیاد و فقر شدید بسیار زیادی از سیوندی‌ها از ده کانه به نواحی جنوبی فارس مثل عسلویه مهاجرت کردند که دیگر اخبار چندانی ازآنها وجود ندارد. چند خانواده هم به رابر (اسکر) در کرمان مهاجرت کرده‌اند که بسیار مردمانی دلیر و مهمان نواز هستند. باقی‌مانده مردم سیوند در زمان قاجار در جای امروزی سیوند سکنی گزیدند.

رود سیوند

رود سیوند از ارتفاعات منطقه خسروشیرین واقع در شهرستان اقلید سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه پس از عبور از دشت پاسارگاد و تنگه بلاغی و سیوند به رود کر پیوسته و با تشکیل رود پلوار (کلوار) به دریاچه بختگان می‌ریزد. این رودخانه از میان شهر تاریخی اصطخر می‌گذشته و شاخه‌ای از آن به تخت جمشید می‌رفته است. به عبارت دیگر این رودخانه، آب شهر اصطخر و تخت جمشید را تأمین می‌کرده است. عوامل مذکور سبب شده بوده که رود سیوند رودی مقدس در نزد ایرانیان بشمار رود. سنگهای تخت جمشید به‌وسیله این رودخانه از معدن سنگ سیوند برده شده‌است.

آب نمای سیوند، پرد هخامنشی سیوند، امامزاده ابراهیم سیوند، امامزاده سلطان کرم سیوند، تنگه بلاغی، شهر باستانی اصطخر، جنگلهای سیوند و کوچه باغ‌های سیوند از جمله آثار توریستی و تاریخی کناره این رود محسوب می‌شوند. از زمان‌های قدیم تا کنون سدهای زیادی بر روی این رود بویژه در تنگه بلاغی ساخته شده‌است. سد سیوند بر روی این رودخانه ساخته شده‌است. اطراف این رودخانه را چم و کندل دربر گرفته که کندل امامزاده بزرگ‌ترین کندل آن می‌باشد.

این رود چندین دوسه که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آنها دوسه سیوند است. از دیگر دوسه‌ها می‌توان به دوسه قصر دشت دوسه دشتبال، دوسه زنگی آباد و دوسه سیدگه اشاره کرد. رود سیوند، داری قم و شیتوهای عمیق و خطرناکی است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به قم اسوری، قم وردی، قم وشیتوی امامزاده، قم عبادی، قم سربند و قم و شیتوی سلطان کرم اشاره کرد.

خصوصیت بارز این رودخانه، سنگریزه‌ای بودن، ماسه‌ای بودن و پوشش غالب درخت‌های بید و گز و بوته‌های نوند (اسفند) کاشنی و خارشتر حاشیه آن است. در اطراف این رودخانه درنا، اردک وحشی، شانه بسر، لاک پشت، خرچنگ و دال دیده می‌شود. یکی از پرندگان نادر این منطقه فلامینگو سیوندی است که نسل آن رو به انقراض است.

کوههای سیوند

کوه‌های سیوند، از رشته کوه‌های زاگرس به حساب می‌آید. کوه‌های سیوند، از کوه‌های بلاغی آغاز شده بر حاشیه راه اصلی اصفهان شیراز بر ارتفاع آن افزوده شده تا در سیوند به بیشترین ارتفاع خود می‌رسد. سپس از ارتفاع آن رفته رفته کاسته شده تا در کمترین ارتفاع این کوه که نقش رستم بنا شده‌است. سیوند خرابه، چشمه آب‌معدنی لیرک سیوند، آثارهخامنشی معدن سنگ سیوند، حوض قدیمی لیرک سیوند، گورستان کهن سیوند، قنات تاریخی سرقلات سیوند، ده کانه و کوره‌های آهک پزی سیوند در دامنه این کوه قرار دارند.

این کوه دارای پوشش گیاهی انبوه بنه بادام کوهی کیالک و چشمه سارهای فراوان از جمله چشمه‌های آبشار اوبرو، اندرز، خره، تغرگی، پلنگی، آبشار آغل کمر، سرچشمه (چشمه ابوالمهدی)، واپر، کنج، اشکفت، چال رونی (گود روغنی)، سم سم، آبشار اوشه گاه، پرد وردی، چال جانقلی و پاچه یادگاری است. بکرترین جای این کوه منطقه‌ای است وسیع که تنگ خش نام دارد و در محاوره آن را تنگ خشک می‌گویند. در این کوه‌ها، درخت‌های ونشک (بنه)، ارژن، الوک، کیالک و همچنین سبزی‌های کوهی همچون جاشیر، ریواس، کنگر، لپو، بندول، قارچ، کارده و گیاهان دارویی درمنه و زیره کوهی فرنجمشکبه به وفور یافت می‌شود. زیره و فرنجمشک سیوند که دارای عطر و بوی زیادی بوده و بنام زیره و فرنجمشک سیوند شهرت یافته‌اند، از قیمت بالایی برخوردار هستند.

در این کوه‌ها کبک، بزکوهی، آهو، خرس، گرگ، کفتار، خرگوش، جوجه تیغی و جغد دیده می‌شود. عقاب و جغد آن نمونه‌ای خاص است و در موزه منابع طبیعی شیراز به عنوان جغد سیوند و عقاب سیوند شناخته می‌شوند.

سفرنامه ی غار های سیوند:

ساعت ۰۶:۰۰  از طریق جاده شیراز – اصفهان  بوسیله وانت بار عزم سفر کردیم.

مقصد سی بند و بازدید و بررسی غارهای این نواحی بود.

این محل در ۹۲ کیلومتری شمالشرق شیراز و ۵ کیلومتری قصبه سی بند قرار دارد. در شمال قریه قوام آباد در دل رشته کوه شرقی – غربی  غارهای متعددی دیده می شود که بزرگترین غار آن دهانه ای به قطر ۲۰ متر و ارتفاع ۱۰ متر و طول ۲۰ متر دارا است. سایر غارهای آن هم کوچک و از نظر رسوبگذاری بی اهمیت هستند.

در کنار قریه قوام آباد امامزاده ای به نام ( سلطان کرم ) واقع است که رود بولوار از مقابل آن می گذرد. در ساعت ۱۷:۰۰ توسط مینی بوس به شیراز باز گشتیم.

تعداد افراد در این سفر جمعا” ۵ نفر بود که ۴ نفر از اعضاء اصلی و ۱ نفر مهمان این گروه  بودند.

مرتبط:

تنگه رغز _عروس دره‌های فارس

تنگ بله برم _ دره نوردی در فارس

آشنایی با مسجد جامع کبیر در نیریز فارس

باغ هرندی خانه ‌ای قاجاری در دل باغی ایرانی، که آثار نفیس باستانی و ابزارآلات بی‌ نظیر موسیقی را در خود جای داده است، هر گردشگری را به خود می ‌کشاند.

در دوره قاجار باغ ‌های متعددی در کرمان احداث شد که باغ هرندی یکی از آنها بشمار میرود. محمدرضا خان عدل ‌السلطان که یکی از صاحب‌ منصبان نظامی کرمان بود، در سال ۱۲۹۰ قمری و ۱۲۵۲ خورشیدی باغ را خارج از حصار کرمان ساخت. نقشه‌ ساختمان مرکزی باغ که موزه باستان ‌شناسی کرمان و موزه‌ سازهای سنتی در آن قرار دارد را مرتضی قلی اسفندیاری، پسر عدل السلطان، در حدود سال ۱۲۶۶ خورشیدی از فرانسه برای پدرش فرستاد. طرح ساختمان تلفیقی از نقشه فرنگی و معماری ایرانی است.

ساختمان مرکزی در دو طبقه، در قسمت شمالی باغ و در کنار آب ‌نماهای مختلف بنا شده و مساحت تقریبی زیربنای آن حدود ۲۰۰۰ متر مربع است. عمارت دو طبقه باغ موزه هرندی دارای سقف گنبدی با عمق کم است. جنس کف آن آجر سنتی قدیمی بوده که اکنون سرامیک شده است. در روی ساختمان و در مرکز پشت بام، کلاه فرنگی چند ضلعی وجود دارد که نور را تأمین می ‌کند.

 

اين باغ تمام ويژگيهاي يك باغ عمارت ايراني را دارا است. از جمله قسمتهاي باغ مي ‌توان ساختمان اندروني، بيروني، بهارخواب، حمام، آشپزخانه و اتاق‌ هاي مستخدمين، گاو گرد (گاوچاه) حوض و آب نما، اصطبل و درختان ميوه را نام برد كه بر اثر مرور زمان دستخوش تغييرات زيادي شده اند كه تخريب اصطبل و انبار ها، تبديل شدن آشپزخانه به ساختمان اداري از آن جمله است. آب ‌رسانی درختان این باغ از چاه و گاوگرد باغ تامین می ‌شده که خوشبختانه گاوگرد و همه‌ تجهیزات آن در گوشه ضلع‌ غربی این باغ هنوز موجود است.

باغ در سال ۱۳۱۳ به ابوالقاسم هرندی، که یزدی‌ الاصل و از تجار معروف کرمان بود، فروخته شد. ساختمان و قسمتی از باغ در سال ۱۳۴۹ به وزارت فرهنگ و هنر جهت تبدیل شدن به موزه اهدا شد و پس از مدتی بقیه‌ باغ را هم وزارت فرهنگ و هنر خرید و باغ در ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شماره ۱۱۷۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بعد از انقلاب سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۶۸ یک سری ساز از ایرج گلسرخی خریداری کرد. استاد حسین مسعود کرمانی، که از کارمندان سازمان میراث فرهنگی و آخرین نفری بود که به روش قدما تار می‌ ساخت، در سال ۱۳۷۸ اعلام کرد می ‌خواهد یک موزه‌ ساز در کرمان دایر کند. سید محمد بهشتی، رئیس وقت سازمان، از این پیشنهاد استقبال کرد و سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۰ با هزینه ‌ای بالغ بر ۱۶۰ میلیون تومان برای تعمیرات و بازسازی اساسی، خرج کرد و رسما باغ موزه را افتتاح کردند.

ساختمان مرکزی نیز در سال ۱۳۸۲ به عنوان موزه‌ باستان ‌شناسی کرمان راه ‌اندازی شد. این موزه پس از افتتاح به دلیل مشکلاتی که داشت تعطیل و پس از رفع آنها در سال ۱۳۸۳ بازگشایی شد. باغ موزه چهار غرفه دارد. در غرفه‌ ها آثار کشف شده از ظروف سفالی، سنگی، فلزی، شیشه ‌ای و کتیبه ‌های سنگی قرون مختلف از جمله دوران اسلامی، آمیخته ‌ای از فرهنگ یونان و آسیای مرکزی نگهداری می ‌شود. اکثر آثار تاریخی که در این موزه نگهداری می ‌شوند، از حوزه‌ هلیل ‌رود (جیرفت) و شهداد به دست آمده‌ اند.

در حال حاضر طبقه‌ همکف ساختمان به موزه‌ سازهای سنتی و طبقه‌ بالا به موزه‌ باستان ‌شناسی تبدیل شده است.

موزه باستان شناسی

از اهداف مهم موزه‌ باستان‌ شناسی معرفی تمدن ‌های کهن منطقه‌ جنوب شرق ایران و ارتباط آنها با تمدن ‌های همجوار است. این موزه از دو بخش کلی دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی تشکیل شده و شامل غرفه‌ های متعدد است که عبارتند از:

غرفه شهداد
آثار به نمایش گذاشته شده در این غرفه از کاوش‌ های باستان ‌شناسی مجموعه باستانی شهداد است و شامل انواع ظروف سفالی، سنگی و فلزی (مفرغ) مربوط به هزاره ‌های سوم و چهارم پیش از میلاد مسیح است. از سایر آثار این غرفه می ‌توان به گردنبند های بسیار ظریف و ظروف سنگی شبیه به دوات اشاره نمود.

غرفه جازموریان (پیش از تاریخ)
آثار کشف شده از جازموریان شامل انواع سفال‌ های خاکستری بسیار ظریف، با نقوش زیبا است. آثار این دوره مربوط به اواخر هزاره‌ سوم و اوایل هزاره‌ دوم پیش از میلاد مسیح است. نمونه‌ چشمگیر آن تبرهای مفرغی‌ است که از جیرفت، غرب باتلاق جازموریان و از کاوش ‌های غیرمجاز به دست آمده است.

غرفه جازموریان (دوره‌ تاریخی)
آثار مهم دیگری که از منطقه‌ جازموریان به دست آمده، متعلق به دوره‌ سلوکی، اشکانی، آمیخته‌ ای از فرهنگ یونان، آسیای مرکزی، هند، فلات مرکزی ایران و میان‌ رودان است. این یافته‌ ها شامل جام‌ های سفالین، بشقاب، کوزه و ریتون ‌های منتهی به سر جانورانی چون اسب، قوچ، گاو و نیم ‌تنه‌ انسان است. سورنای متعلق به دوران هخامنشی از شاخص‌ ترین آثار باغ موزه‌ هرندی است.

غرفه شماره چهار
آثار موجود در این غرفه اغلب شامل سفال‌ های مختلف منقوش و نیز حیوانات کوچک مفرغی زیبای یافته شده در کاوش‌ های جیرفت است. از سایر آثار مهم این بخش می ‌توان از ظروف مفرغی کشف ‌شده در بزنجان بافت نام برد.

غرفه اسلامی
سفال ‌های لعاب ‌دار و اشیای فلزی و شیشه‌ ای شامل انواع ظروف و پیه سوز و عطر دان و نیز کتیبه‌ های سنگی مربوط به قرون مختلف اسلامی زینت ‌بخش این غرفه است.

موزه باستان‌ شناسی باغ هرندی کرمان مدتی میزبان سرستونی از تخت جمشید نیز بوده است؛ این سرستون، طی یک درگیری مسلحانه، از قاچاقچیان مواد مخدر گرفته و به باغ موزه هرندی کرمان منتقل شده بود، اما در سال ۱۳۸۵ به تخت جمشید بازگردانده شد.

موزه سازهای سنتی

موزه سازهای سنتی باغ هرندی دارای ۳۲ عدد ویترین است که از بیش از ۲۵۰ ساز سنتی بی ‌نظیر محافظت می‌ کنند. پنج عدد از سازهای این موزه را استاد حسین مسعود ساخته است. او همچنین تعدادی ساز شامل یک عدد عود، یک عدد سه ‌تار، که استاد نریمان ساخته و یک عدد تنبک، که مربوط به دوره‌ قاجار است و نیز دو عدد ساز که تاریخ ساخت آنها قریب به ۵۰ سال پیش است، به موزه‌ سازهای سنتی کرمان اهدا کرده است.
در این موزه سازهایی از قبیل قیچک، سنتور، قانون، رباب، تنبک، تار، دایره، کمانچه، دوتار خراسان، تنبور کرمانشاه، چنگ، کوزک بم، نی، بربط، کاسوره خوزستان و … وجود دارد که در معرض دید علاقه‌ مندان و بازدید کنندگان قرار می ‌گیرد. موزه‌ سازهای سنتی کرمان دارای بخش اطلاع‌رسانی جهت ارائه خدمات صوتی و تصویری از طریق نرم‌ افزار، سخت ‌افزار، خدمات اینترنتی و ویدیویی است. در این موزه مرکز مطالعه جهت بررسی و پژوهش در زمینه‌ موسیقی سنتی ایران دایر شده است.

سیستم صوتی ویترین ‌ها به بازدید کننده امکان می‌ دهد که ضمن بازدید از سازهای موجود، با نحوه‌ نواختن و نیز نوای ساز استاد های بزرگ موسیقی آشنا شوند. هر ‌سال طبق برنامه ای مشخص، مراسمی با عنوان «شبی با موسیقی سنتی ایران» در این موزه برگذار می ‌شود. در این مراسم استاد ها و پیشکسوتان موسیقی با سازهای قدیمی برنامه‌ های جالبی اجرا می ‌کنند. در کنار ویترین ‌ها و بر روی دیوار نقاشی‌ های خطی زیبایی اجرا شده و تصاویر و اشعار دلنشینی در زمینه‌ موسیقی اصیل ایرانی به چشم می‌ خورد. تصاویر هنرمندان بزرگ و پیشکسوتان موسیقی ایران نیز زینت ‌بخش قسمت ‌های دیگر این موزه است.

حدود ۳۰۰ عکس قدیمی از زمان قاجار با موضوع موسیقی نیز در انبار موزه وجود دارد و تعدادی از آ‌نها به نمایش درآمده ‌اند.

گردشگران خارجی ‌که به موزه سر زده ‌اند، از نبود توضیحات انگلیسی گله مند هستند و به همین دلیل موزه موسیقی اصفهان را ترجیح می ‌دهند.

کاغذ های حاوی توضیحات درباره‌ سازها، به دلیل رطوبت، جمع شده و اثرات نم نیز روی دیوارهای عمارت دیده می ‌شود. این موضوع نشان می‌ دهد که ساختمان عمارت برای موزه مناسب نیست و دمای آن متغیر است که این تغییرات می ‌تواند به سازهایی که داخل موزه نگهداری می ‌شوند، آسیب برساند. ضمن اینکه ویترین ‌ها، که سازها داخل آن‌ها نگهداری می‌ شوند، در واقع طاقچه‌ پنجره‌ عمارت هستند و سازها مقابل نور مستقیم آفتاب قرار گرفته اند.

از اینرو از سال ۱۳۹۵ صحبت‌ هایی مبنی بر اینکه آثار موزه‌ هرندی به کاروانسرای گنجعلی ‌خان منتقل شود، در میان بود؛ اما هنوز این موزه برپا است.

مرتبط:

موزه مردان نمکی زنجان

آشنایی با فرهنگ ژاپن در “موزه ملی توکیو”

بازدیدی رایگان از خانه‌ موزه مقدم