مسجد امام مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بنا‌های مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجدِامام در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک الله بوده‌اند؛ و خوشنویسانی، چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده‌اند. گنبد مسجد امام عظیم دارای دو پوسته‌ی گسسته است که پوشش زیرین آن از گنبد‌های سبویی است و دهانه‌ی آن حدود ۲۰ متر است. معماری این اثر خاص فریدون نائینی است.

مرتبط:

پل جویی تنها پل تاريخي اختصاصي اصفهان

تاریخچه سی و سه پل اصفهان

مسجد جورجیر _قدیمی ترین مسجد اصفهان

اگر عن‌ قریب خبری مبنی بر آتش‌ سوزی و یا ریزش سقف یکی از راسته‌ های بازار میدان تاریخی نقش‌جهان به گوشتان رسید، اصلاً تعجب نکنید…

میدان نقش‌جهان نیازی به معرفی ندارد، زیرا اکثر قریب به‌اتفاق مردم ایران نام این میدان زیبای جهانی را بارها و بارها شنیده و یا از نزدیک دیده‌اند و از پتانسیل بالای نقش‌جهان در جذب گردشگر و درآمدزایی خبر دارند؛ بنابراین بهتر است بی ذکر مقدمه به اصل مطلب بپردازیم.

در همسایگی ایران کشورهایی مانند ترکیه، امارات متحده عربی، حتی جمهوری‌های کوچک آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و … به‌سرعت و با جدیت در بحث جذب توریست وارد عمل شده‌اند و با ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای رفاه و امنیت و آرامش تا حدی به هدف خود نیز رسیده‌اند. در کشور ما تنها شعار رونق گردشگری شنیده می‌شود و در عمل عکس آن را شاهدیم.

شهر اصفهان می‌کوشد یکی از قطب‌های گردشگری ایران و جهان باشد، اما آیا قرار است با دادن مجوزهایی که تنها نتیجه‌اش تخریب بافت، خیابان‌کشی‌های متعدد (برای نمونه گذرآقانجفی)، نقض حریم آثار تاریخی (برای نمونه اعطای مجوز به ساخت هتل پنج طبقه در چهارباغ)، ساخت مجتمع‌های تجاری ناهمخوان با بافت تاریخی (مانند مجتمع تجاری حکیم و ارگ جهان‌نما)، ایجاد زیرگذر درجایی مانند بافت تاریخی سبزه‌میدان و به‌تبع آن ورود موتورسیکلت، خودرو، ازدحام و نابسامانی، گردشگر جذب کنیم؟ با مرمت‌های پر از اشکال که نتیجه‌اش را در دورنگ شدن گنبد مسجد شیخ لطف‌الله شاهدیم؟ با تخریب خانه‌های منحصربه‌فرد تاریخی و به‌جای آن ساخت خانه‌هایی بدون هیچ‌گونه تناسب با بافت پرارزش تاریخی و تولید زشتی به‌جای زیبایی؟

هرج‌ومرج، شلوغی، بی‌انضباطی و دود بی‌امان موتورسیکلت‌های فراوان و شکافتن قلب بافت تاریخی و ایجاد پارکینگ که نمونه‌ آن را در جای‌جای بافت اطراف میدان نقش‌جهان می‌بینیم مواردی است که شما در هیچ کشوری که داعیه‌ جذب توریست دارد، شاهد آن نخواهید بود.

امروز وضعیت راسته‌های بازار تاریخی میدان نقش‌جهان بسیار وخیم است، سیم‌کشی‌های بسیار نامناسب و فرسوده‌ برق ممکن است عن‌قریب منجر به آتش‌سوزی و ایجاد خسارات فراوان شود و با توجه به عدم امکان ورود ماشین‌های آتش‌نشانی به داخل راسته‌های پیچ‌درپیچ و تنگ بازار، امکان خرابی و خسارت بسیار بالا وجود دارد و در مواردی مثل سردر قیصریه با نقاشی‌های منحصربه‌فرد آن این جبران تقریباً ناممکن است.

وجود رطوبت زیاد در کف بازار که بیشتر ناشی از فرسودگی لوله‌ها و یا خرابی و نشت کنتورهاست، باعث انتقال این رطوبت به پایه دیوارها و نم‌زدگی آن‌ها شده و در بعضی موارد این نم‌زدگی تا نصف ارتفاع دیوار هم بالا رفته که این فاجعه به‌زودی باعث نشست دیوار و به‌تبع آن ترک‌خوردگی طاق خواهد شد.

وضعیت طاق‌ها در بعضی از راسته‌ها مانند «ملک» بسیار وخیم است و امکان ریزش هرلحظه‌ آن وجود دارد؛ چنانکه در بعضی قسمت‌ها می‌بینیم آجرهای سقف ریزش کرده‌اند. آب‌بندی نکردن طاق‌ها باعث نم‌زدگی و ایجاد صحنه‌های بسیار بد ازنظر منظری (سوای فرسودگی ناشی از تر و خشک شدن‌های ممتد تاق) شده و مرمت‌های پر از اشکال سقف‌ها و ایجاد شکل آجر بر روی گچ با رنگ، از دیگر صحنه‌های بسیار عجیب و درعین‌حال مضحکی است که در میدان نقش‌جهان دیده می‌شود.

فشاری که مغازه‌داران طی سال‌های اخیر برای گسترش غرفه‌های خود به دیوار و ستون‌های این بازار وارد کرده‌اند، مشکلات ساختاری متعددی به بار آورده است.

اینکه مسئولان میراث فرهنگی اصفهان مشکل بودجه را در پاسخ به انتقادات وارده مطرح می‌کنند، توجیه قابل قبولی نیست و چه خوب می‌شود اگر مدیر پایگاه جهانی نقش‌جهان و کارمندان این دفتر، بازدید کوتاهی از مجموعه­ تحت مدیریت خود داشته باشند و صدای بازاریان به ستوه آمده که جانشان به علت خرابی سقف‌ها در تهدید است را بشنوند. اگر روزی این خرابی به بار آید و خدای‌ناکرده خانواده‌ای داغدار شود، آن‌ها جواب وجدانشان را چگونه خواهند داد؟

رفع بسیاری از عیوبی که اکنون در میدان نقش‌جهان می‌بینیم نیازمند بودجه نیست بلکه نیازمند یک مدیریت درست است. اینکه یک یا چند بازاری، اقدام به روشن کردن آتش در ظرف روغن نباتی برای درست کردن چای در وسط راسته‌بازار می‌کنند نیاز به تذکر جدی و توبیخ دارد یا بودجه؟ پارک موتورهای بی­شمار در اطراف حوض جلوی بازار قیصریه، به پیگیری مجدانه مدیریت این دفتر و هماهنگی با سایر ارگان‌ها برای نصب بنرهای ممنوعیت ورود دارد و ممانعت شدید از ورود موتورسیکلت به بازار نیاز دارد یا بودجه؟ ممنوعیت ریختن زباله در محوطه‌ پشت مسجد ثبت جهانی شدۀ شیخ لطف‌الله نیاز به مدیریت دارد یا بودجه؟

در بحث مرمت و حفاظت محوطه‌های تاریخی بزرگ مانند بازارها، همیشه تأکید بر کمک و همیاری مردم و بازاریان که از اقدام‌های مرمتی منتفع می‌شوند وجود دارد و در صورت برقراری ارتباط مستمر با بازاریان و برخورد مناسب و ایجاد این حس که میراث فرهنگی دلسوزانه جهت تأمین منافع مردم و آن‌ها قدم برمی‌دارد، قطعاً شاهد کمک آن‌ها خواهیم بود، اما این نیروی عظیم به‌کلی از دید مسئولان میراث فرهنگی اصفهان به دور مانده به‌طوری‌که بازاریان میراث فرهنگی را در تقابل با خود می‌بینند.

طی بازدیدی که اخیراً از میدان نقش‌جهان داشتم با برخی از این بازاریان هم‌کلام شدم و متوجه شدم که آن‌ها به‌شدت به وضع موجود اعتراض دارند. آن‌ها از نامه‌های متعدد درخواست مرمت و رسیدگی فوری به وضعیت بازار خطاب به میراث فرهنگی و شهرداری سخن گفتند، نامه‌هایی که همگی بی‌نتیجه و بی‌جواب مانده است. یکی از این نامه ها در تاریخ ۱۳۸۱ خطاب به میراث فرهنگی نوشته‌شده و امروز چند از تن از امضاکنندگان آن فوت کرده‌اند، اما شکستگی طاق تیمچه هنوز پابرجاست. پس به توریست حق دهیم اگر ترجیح دهد به‌جای محلی پر از بی‌نظمی و آشفتگی بصری و اجتماعی و… شهر و کشوری را انتخاب کند که پر از نظم و پاکیزگی است.

یادداشت از: فریماه هوشیار، پژوهشگر و کارشناس ارشد مرمت ابنیۀ تاریخی.۷

مرتبط:

میدان نقش جهان اصفهان

پل خواجو یکی از پل های تاریخی شهر اصفهان بوده که در شرق سی و سه پل، بر روی رود زاینده رود واقع شده است. این پل در انتهاى خیابان کمال اسماعیل اصفهانى و انتهاى خیابان خواجو، واقع شده است. طبق گفته باستان شناسان، پل خواجو بر روی پلی که پیش از این وجود داشته و خراب و ویران شده بود، بنا شده است.

گردشگران و جهانگردانی که در ادوار مختلف به اصفهان آمده اند، لب به تحسین پل خواجو گشوده اند و این مکان را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده اند. بنای پل خواجو در چهار طبقه و با کاشیکاری های عصر صفویه، احداث شده است. این مکان در فصل بهار و هنگام طغیان آب زاینده رود، منظره بسیار جالبی را به وجود می آورد، به گونه ای که باعث شده مردم در این مکان نشسته و به تماشای زیبایی های این مکان بپردازند. در وسط پل، برای اقامت موقتی پادشاه و خانواده سلطنتی، ساختمان مخصوصی که به بیگلربیگی شهرت دارد، احداث شده است. به نوشته تاریخ نگاران و پژوهشگرانی که درباره سلسله صفوی مطالعه نموده اند، هدف شاه عباس دوم از ساختن پل خواجو، پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده‌ است.

گفته مورخان؛ معلوم گردیده كه در جای كنونی پل خواجو ، پل دیگری وجود داشته كه قابل استفاده نبوده است.از این رو شاه عباس دوم دستور داد؛ پلی بر روی زاینده رود، نزدیكی باغ سعادت آباد و عمارت آینه خانه ساخته شود. بعدها در وسط این پل، ساختمان مخصوصی كه به نام بیگلربیگی شهرت دارد بنا شد.

این پل كه طولش حدود ۱۵۰ متر و عرضش حدود ۱۴ و معبر آن نیز حدود ۶ متر می‏باشد از سنگ و آجر ساخته شده و ۲۱ جوی و ۲۶ چشمه دارد.

این پل از حیث معماری و استحكام، از نظر آنوبانینی بی اندازه زیبا و بی نظیر است و شامل چهار طبقه در دو طرف داخلی معبر فوقانی می باشد که هر طرف ۵۱ غرفه بزرگ و كوچك دارد. جلو هر سقف و دیوار، پیش آمدگی و فرو رفتگی وجود دارد که اگر تخته‏ای با اندازه دهانه پل ها بگذارند آب رودخانه بالا آمده و مدتی ذخیره می‏شود.

این پل علاوه بر اینكه برای عبور و مرور قوافل و عابران ساخته شده بود، برای تفرج و گردش مردم و پادشاه نیز مستعد بوده است.

چنانچه از قصص خاقانی نقل شده، در سال ۱۰۶۰ ه.ق. كه پل ساخته شد؛ بعد از تعطیلات نوروز آن سال به فرمان شاه عباس دوم، پل را تزیین و چراغانی كردند و هر یك از غرفه‏های آن را یكی از امراء و بزرگان تزیین کردند و برای جشن مهیا نمودند.

هم اکنون اطراف پل مانند قدیم، در ایام بهار و تابستان و روزهای تعطیل، از گردشگاههای مهم اصفهان بوده و بعضی روزها به حدی جمعیت زیاد است كه راه عبور و مرور در طبقه دوم تقریبا مشكل می‏شود.

دلیل نامگذاری این پل، به پل خواجو، نزدیکی آن به محله خواجو می باشد. اما علاوه بر این نام، با اسامى بابا رکن الدین، خواجو، گبرها، شیراز، حسن آباد، پل شاهى و تیمورى نیز خوانده می شود. دلیل آنکه به آن پل بابا رکن الدین گفته می شود، این است که در تخت فولاد، که نزدیک جاده قدیم شیراز واقع شده، قبر و بقعه بابا رکن الدین که از عرفاى معروف زمان خود بوده، قرار دارد و به همین دلیل، پل به نام او معروف گردیده است. پل خواجو اصفهان، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۱ ، به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

به طور كلی وجود تزئینات كاشیكاری فراوان و پشت بغل های چشمه های پایین و غرفه های بالا و نمای غرفه های طرفین با كاشیهای الوان، پل خواجو را در شمار آثار بسیار ممتاز اصفهان قرار می دهد، به طوری كه كلیه سیاحان و جهانگردانی كه در دوره های مختلف به اصفهان آمده اند زیبایی های پل خواجو را وصف كرده و آن را در زمره شاهكارهای مسلّم معماری ایرانی-اسلامی به شمار آورده اند.

مرتبط:پل جویی تنها پل تاريخي اختصاصي اصفهان

در شهراصفهان و انتهای خیابان کمال اسماعیل،( محلی که اکنون در دو طرف رودخانه پارکهای بزرگ و زیبا احداث گردیده) پل باریک و کم عرضی به نام «پل جویی» قرار گرفته است. این پل، بین پل خواجو در شرق و سی وسه پل در غرب واقع شده است. این بنا زمانی در غرب کاخهای «هفت دست» و « آیینه خانه» قرار گرفته بود.

با توجه به اینکه ساکنان شهر اصفهان همواره نیاز به برقراری ارتباط با یکدیگر در دو سوی رودخانـه زاینده رود داشتند، لازم بود پلهایی بر روی این رودخانه ساخته شود. پل شهرستان، مارنان، سی و سـه پـل و خواجو، قدیمـی‌ترین پلهای روی زاینده رود در شهر اصفهان هستند. در انتهای خیابان کمال اسماعیل اصفهان، مکانی که اکنون در دوسوی رودخانه پارکهایی احداث گردیده، پل باریک و کم عرضی به نام پل جویی قرار گرفته است. این پل، بین پل خواجو در شرق و سی وسه پـل در غرب واقع شده است. این بنا زمانی در غرب کاخهای هفت دست و آیینه خانه قرار گرفته بود. این دو کاخ حدود صد سال قبل همراه با کاخ سعادت آباد ، کاخ نمکدان و کلاه فرنگی به دست مسعود میرزا ظل السلطان حاکم اصفهان در زمان ناصرالدین شاه ویران شدند. در کتاب فواید الصفویه که از دوره صفوی به جا مانده، از این پل با عنوان پل ســعادت آباد یـاد شـده و در آن، نویسنده کتاب در مورد ایجاد شهر جدیدی در کنار باغ خوشبختی آباد در هفدهمین سالگرد سلطنت شاه عباس دوم مطالبی نوشته است.

دلیل نامگذاری این پل به پل جویی از آن جهت است که جوی آبی به درازای پل یعنی ۱۴۷ متر و پهنای کمـ‌تر از یک متر از روی ناحیه سنگ تراش وسط پل عبور می‌کرد. در واقع این جوی، آب را به باغهای شمالی می‌رسـانید. متاسفانه این جوی آب امروزه پر شده است. با جمع شدن آب در بخش غربی پل، آب رودخانه به صورت دریاچه‌ای در می‌آید. به این دلیـل به این پـل،» پـل دریاچه نیز می‌گفتند. البته‌گاه به غلط در زبان عامیانه مردم اصفهان، آن را پل چوبی نیز می‌نامند در حالی کـه در ساختمان این پل اصلا از چوب استفاده نشده است و این نام در واقع تلفظ غلط و یا شاید سـاده تـر کلمـه عامیانه جوبی است.
شاه عباس دوم که از سال ۱۰۵۲تا ۱۰۷۷ هجری قمری در اصفهان سلطنت می‌کرد، هماننـد شاه عباس اول بـه ساختن بناهای مذهبی، پل‌ها و کاخ‌ها علاقه فراوان داشت. در زمان پادشاهی شاه عباس دوم، اصفهان از سمت جنوب و غرب گسترش بیشتری یافت. به گفته شاردن، سیاح و جواهر فروش فرانسوی که در زمان شاه عباس دوم بـه اصفهان سفر کرد، شاه عباس دوم در انتهای خیابان چهارباغ، بناهایی ساخت که در مقابل هزارجریـب بـزرگ، بـه مجموعه آن هزار جریب کوچک می‌گفتند. هزارجریب کوچک از منطقه و باغ سعادت آباد تشکیل می‌شد که قبـل از آن، محل زندگی گبر‌ها بود. به دستور شاه عباس دوم، گبر‌ها در منطقه جلفا اقامت نمودند. محل باغ سعادت آباد، حاشیه جنوبی زاینده رود بین سی و سه پل و پل خواجو بود. روبروی این منطقه، باغ دریاچه در شمال زاینده رود قرار گرفته بود. می‌توان گفت زاینده رود از بین باغ دریاچه و منطقه سعادت آباد می‌گذشت. دلیـل اصلی سـاخت پل جویی نیز برای اتصال دو طرف رودخانه بود که ساخت آن در سال ۱۰۶۸هجری قمری انجام شد، ولی متاسفانه نام سازنده پل مشخص نیست. البته این بنا در سال ۱۳۱۹هجری شمسی توسط حاج سید عبدالرحیم محمودیه بازرگان اصفهانی تعمیر شده و در تاریخ ۱۳۰۵ به ثبت تاریخی رسیده است.

از لحاظ معماری، این پل ۲۱ دهانه با طاقهای جناغی و دو اتاقک کوچک در بخش میانی و آب برهای مثلـثی دارد. در بخش میانی این پل در گذشته، برجی شش ضلعی قرار گرفته بود که از هر طرف آن، چشمه‌ای روان می‌گردید. این پل با وجود طول زیاد و پهنای اندک بسیار محکم و از شر بلایای روزگار به دور مانده است. پـل سـنگ تـراش بوده، در پایه‌های آن از ملات ساروج استفاده شده و در تمامی بدنه و طاق‌ها، آجر با ملات گچ به کار رفته است. پل جویی در اصل برای عبور و مرور مردم ساخته نشده و تنها راه ارتباطی باغهای شمال و جنوب زاینده رود با یکدیگر محسوب می‌شده، ولی معمولا برای عبور خانواده شاه عباس و ملاقات آنان با بزرگان، خارجیـان و سـفیران استفاده می‌شده و» باغ سعادت آباد در شمال را به بنای هفت دست «در جنوب مرتبط می‌ساخته است.

مرتبط:کاخ چهل ستون اصفهان