فعالان و علاقمندان میراث فرهنگی و تشکل‌های میبد در شاه عباسی این شهر گرد هم جمع شدند تا برای حفاظت از شهر تاریخی میبد اقدام کنند و مشکلات حوزه میراث فرهنگی را با اهتمام یکدیگر حل و فصل کنند.

مسجد جامع میبد مجموعه ای از بناهای مذهبی است که در میدان مرکزی شارستان قدیم میبد ساخته شده است و شریان های اصلی شهر که در واقع چهار راسته منشعب از چهار دروازه قدیم شهربوده است در محل مسجد جامع با هم تلاقی داشتند. کاوشهای اخیر باستان شناسی نشانه هایی از معماری ویژه مساجد اولیه اسلامی را در این مجموعه نشان می دهد.

مسجد جامع شهرستان میبد، مجموعه‌ عماراتی است از تعدادی مسجد که با معماری صورت گرفته در هر بخش ویژگیها و فضاهای متنوعی دارد. با توجه به مستندات تاریخی این بنا یکی از قدیمی ‌ترین مساجد تمدن اسلام بشمار میرود که سازندگان این اثر تاریخی، پیکره و پایه ‌های نخستین آن را در قرن دوم هجری بنا نهاده اند. به مرور زمان، معماران و طراحان دوران گذشته، اقدام به ترمیم یا اضافه کردن بخش‌ های مختلف آن کردند تا مسجدی با معماری، ساختار و ترکیب کنونی برای آیندگان به یادگار بماند. از مهم ‌ترین ویژگی ‌های این عمارت می ‌توان به دوران اوج استفاده از آن اشاره نمود که طبق کاوش ‌های انجام شده‌ توسط باستان‌ شناسان، به قرون هفتم تا نهم هجری قمری باز می ‌گردد. در این دوران گرم‌ خانه‌ مسجد توسط معماران و هنرمندان حکومت آل بویه و ایوان و گنبد اصلی آن به وسیله‌ استادکاران فرمانروایی آل مظفر (مورخان معتقدند که آغاز حکومت آل مظفر در شهرستان میبد صورت گرفته است) احداث شده است.

از اقداماتی که در ساخت و ساز این عمارت ارزشمند صورت گرفته می ‌توان به تغییر طرح فضا و نقشه‌ اولیه‌ مسجد جامع اشاره کرد که در طی قرون مختلف شکل گرفته است. پرواضح است که با سیر تحولات اجتماعی و فرهنگی، بسیاری از علوم نیز دچار تغییر و تحول اساسی شد که معماری ایرانی را نیز شامل می ‌شود. مسجد جامع میبد یزد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بارها مورد مرمت یا تغییر بخشی از بنا قرار گرفته است به گونه ‌ای که نقشه‌ اولیه‌ی مسجد از صورت شبستان به مسجدی گنبدی شکل همراه با ایوان، تغییر یافت و پس از آن به سمت غرب وسعت داده شد. این اقدام باعث شد تا صحن این بنای ارزشمند از فضای بیشتری نسبت به قبل برخوردار شود. همچنین سازندگان و طراحان این مجموعه، مناره‌ های رفیع و قطور را در قسمت پایانی شمال مسجد به آن اضافه نمودند. این در حالی است که بسیاری از مورخان، دوران پس از قرن هفتم هجری را، زمان اوج تغییرات ایجاد شده توسط هنرمندان ایران معرفی کرده اند. از دید آنها، بیشترین و در عین حال اساسی ‌ترین ساخت و ساز که منجر به گسترش و وسعت کنونی مسجد شده است، در دوران پس از قرن هفتم هجری انجام شده است.

از جمله بخش‌ های الحاقی مسجد جامع میبد، شبستان امام حسن (ع) است که پیرامون گنبد خانه‌ خشتی مسجد و در قسمت شمال غربی مجموعه بنا شده است.  به این ترتیب محدوده‌ پشت مناره به عنوان قسمتی از بخش‌ های سرپوشیده‌ مسجد در نظر گرفته شد. همچنین در قسمت غربی مسجد قدیم، مسجد دیگری که از ایوان برخوردار بوده است، به این عمارت اضافه شده که بیشترین اقدامات جهت گسترش و وسیع  کردن مسجد میباشد. متاسفانه امروزه از این بخش اثری به جای نمانده و تنها تا چند سال گذشته، قسمت ‌هایی از آثار آن در زمینی که اکنون به صورت مسطح و فاقد عمارت است، مشاهده می گردد. در قرن نهم هجری نیز، بازسازی ‌های دیگری در قسمت هایی از مسجد که به دلیل گذشت زمان، دچار آسیب و تخریب شده بود، صورت گرفت که محراب، یکی از بخش ‌های ترمیم شده محسوب می ‌شود. در شبستان، قسمت‌ های قدیمی‌، بخشی از مناره ‌ها و صحن مسجد نیز به مرور زمان تغییرات اساسی انجام گرفته است. اما می‌ توان دوران حکومت پادشاهان قاجار را به عنوان آخرین اقدامات ساخت و ساز و تعمیرات مسجد جامع میبد به شمار آورد که شبستان زمستانی حاجی رجبعلی در قسمت غربی صحن مسجد و احداث مسجد حاجی حسنعلی در بخش شمال شرقی عمارت، از جمله‌ این تغییرات است.

ویژگیهای مسجد جامع میبد

قدیمی ترین ساختارهای به دست آمده در مسجد جامع آثار مسجدی است که با طرحی شبستانی در شمالی ترین بخش مسجد معرف تاریخی در حدود سده دوم هجری می باشد.
این مجموعه‌ عظیم و باشکوه تاریخی، از مساحتی حدود سه هزار متر مربع و بخش‌ هایی همچون گنبد خانه، چند شبستان از جمله شبستان زمستانه (گرمخانه) و شبستان تابستانه، ایوان، چندین ورودی، هشتی، مسجد حسنعلی، مسجد امام حسن (ع) و بخش‌ های دیگر تشکیل شده است. در سطح میانی که درواقع حیاط بنا به شمار می ‌آید، می ‌توان طرح طاق ‌نما را که به دفعات تکرار شده است، مشاهده کرد.

معماران و طراحان هنرمند این اثر کهن، گنبد خانه‌ مسجد، شبستان ‌های کناری و نیز ایوان عظیم و رفیع آن را به عنوان مکانی برای استفاده در فصل گرما و مشهور به بخش تابستانه احداث کرده اند که در جهت قبله قرار دارد. در قسمت ‌های دیگر مسجد، شبستان ‌های زمستانی است که به گرم‌ خانه معروف هستند و از ویژگی ‌های آن می ‌توان به در ورودی اصلی این بخش که از سردر نسبتا رفیعی برخوردار است، اشاره کرد. این بخش از سمت کوچه‌ شرقی و با عبور از محوطه‌‌ هشتی، به صحن مسجد منتهی می ‌شود. با گذشت زمان و اضافه کردن بخش ‌هایی به این مجموعه، وسعت آن افزایش یافته و جمعیت بیشتری از مردم را در خود جای می‌ دهد. مسجد حاجی حسنعلی که از لحاظ وسعت، بسیار کوچک ‌تر از مسجد اصلی ساخته شده است، در بخش شمال شرقی مجموعه مشاهده می‌ شود.

این مسجد از شبستانی که به سمت شمال تعبیه شده و به مکانی که امروزه به صورت مخروبه و در قسمت پشت مجموعه قرار دارد، متصل می گردد. سازندگان و هنرمندان مسجد جامع میبد، صحنی متشکل از طاق‌ نما را نیز برای این مسجد کوچک در نظر گرفته‌ اند. مسجد دیگری که از آن به مسجد امام حسن (ع) یاد می ‌کنند، در بخش شمال غربی مجموعه قرار دارد که از گنبد خانه و تعدادی شبستان برخوردار است. طراح این عمارت، در قسمت غرب و شرق دو ردیف شبستان و در بخش شمال، یک ردیف شبستان را تعبیه کرده است. ورودی این مسجد که به مسجد حسنی نیز شهرت دارد، در قسمت شمال شبستان احداث شده است.

احتمالا در دوران گذشته، در قسمت غربی مجموعه، مسجدی وجود داشته که متاسفانه امروزه از آن، هیچ گونه آثری برجای نمانده است. سازندگان این مجموعه‌ عظیم ساختمان و بنای اولیه‌ مسجد را با خشت و گل بنا نهاده اند؛ با توجه به کاوش ‌ها و آثار برجای ‌مانده از بخش‌ های مختلف بنا، مصالح دیگری را نمی ‌توان در آن مشاهده کرد. قسمت ‌هایی همچون پوسته‌ درونی ایوان، پوسته‌ بیرونی گنبد و پیشانی سرپایه‌ های نمای صحن، با طرح‌ های ساده و در عین حال زیبای هندسی، آجرکاری شده اند. کتیبه‌ درب ورودی که از جنس چوب ساخته شده است در محدوده‌ معماری اصیل مسجد مشاهده می ‌شود. در این کتیبه آیه ‌ای از قرآن کریم و تاریخ ۹۱۳ هجری قمری حک شده است. در پیکره‌ درونی محراب نیز بر کتیبه ‌ای از کاشی معرق که در بخش انتهایی گنبد خانه نصب شده است، می ‌توان نام دوازده امام و همچنین تاریخ ۸۶۷ هجری قمری را مشاهده نمود. با توجه به تغییرات و تعمیراتی که در بخش ‌های مختلف ساختمان اولیه‌ مسجد جامع میبد صورت گرفته است، جهت قبله نسبت به جهت قبله‌ مسجد اولیه دچار انحراف شده است.

برخی از کارشناسان معماری و باستان‌ شناسان معتقدند که این مجموعه‌ تاریخی باشکوه و ارزشمند از بخش‌ های دیگری همچون کاروانسرا و آب‌انبار نیز برخوردار بوده که متاسفانه این فضاها امروزه از بین رفته و هیچ اثری از آنها باقی نمانده است.

مرتبط:

یخچال میبد _یادگارهای یزد

میبد ،شهری به قدمت تاریخ

گنجینه ای تاریخی در کوچه پس کوچه های میبد

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان میبد در واکنش به نصب پارچه سیاه عزاداری محرم و شعارنویسی با اسپری روی دیوارهای قلعه تاریخی مهرجرد میبد، اظهار کرد: دیوارنویسی روی بناهای تاریخی، هر چند ارزش معنوی و دینی داشته باشد ولی از نماد و ارزش بنا کاسته و بر خلاف عرف و قانون است.

بدون‌شک یکی از زیباترین پدیده‌های زمین‌شناسی استان یزد که در نوع خود منحصربفرد و کمیاب است و تنها نمونه‌های نادری از آن در ایران و جهان وجود دارد، چشمه‌های آهک‌ساز سنگاب ندوشن و دره آب شور مجاور آن است.

سنگاب «اشنیز» ندوشن یکی از پدیده های بسیار زیبای استان یزد است که می توان آن را نمونه بسیار کوچک باداب سورت مازندران دانست. سنگاب هایی که به دلیل داشتن املاح مختلف نمکی،گوگردی و آهن، طی میلیون ها سال به صورت رسوبات سفیدرنگ آهکی مطبق و پلكانی تشکیل شده اند.

محدوده اثر طبیعی چشمه‌های دره آب شور ندوشن و آبشار آن شامل تعدادی چشمه است که در طول محدوده دره مجاور آن پراکنده‌اند. چشمه‌ها به دلیل آبدهی بسیار متفاوت بوده و چشمه‌های اصلی که تعداد آنها بالغ بر سه چشمه است، در بالادست و تقریباً مرتفع‌ترین بخش مسیر قرار گرفته‌اند.

چگونه برویم؟

چشمه‌های دره آب‌شور موسوم به «سنگاب‌های ندوشن» واقع در روستای «نیوک» ندوشن از توابع شهرستان میبد و در ۱۳ کیلومتری جاده ندوشن به میبد قرار دارد.

بهترین مسیر از یزد جهت رسیدن به این منطقه، حرکت از جاده فولاد است. پس از حدود ۵۵ کیلومتر حرکت در جاده فولاد به پایان این جاده می رسید و وارد جاده ای می شوید که  میبد را به ندوشن متصل می کند. با رسیدن به این تقاطع باید به سمت چپ بپیجید که  در ابتدای آن روستای نیوک مشاهده می شود. حدود ۵ کیلومتر بعد از این روستا، مسجد ابوالفضل در سمت چپ جاده قرار دارد. می توانید در کنار همان مسجد ماشین را پارک کنید و ادامه مسیر را به سمت تپه ها پیاده روی کنید یا حدود ۱٫۵ کیلومتر دیگر در امتداد جاده  ادامه دهید و سپس در کنار جاده ماشین ها را پارک کنید. سمت چپ جاده تپه هایی با رنگ نسبتا متفاوت مشخص است   .

بعد از حدود ۲۵ دقیقه پیاده روی، با عبوراز این تپه ها به دامنه کوه های کوچک می رسید. پس از آن به سمت راست حرکت کنید. وجود آبراه های آهکی نشانه ای از دنبال کردن مسیر به سمت مقصد است. کمی در این قسمت شیب به سمت بالاست که باید آن را ادامه دهید. پس از حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه پیاده روی، شکافی در دل کوه نمایان می شود که همان شکاف سنگاب هاست.

فقط باید بسیار دقت شود تا صعود از این قسمت باعث خرابی سنگاب ها نشود و به هیچوجه بر لبه های حوضچه ها قدم گذاشته نشود!

ویژگی های سنگاب ندوشن

داشتن خواص درمانی و رفع امراض پوستی، وجود جریان آب تقریباً دائمی در دل بیابان‌های یزد، زیبایی خیرکننده این اثر در تمام فصول سال، برخورداری از وسعت و فضای مناسب جهت حفاظت، اکوسیستم حساس و شکننده، دارا بودن مهمترین چشمه‌های آهکی با رسوب‌گذاری حوضچه‌ای و پلکانی در ایران مرکزی و پدیده‌های جذاب کارستی و ژئوتوریسمی در کوه‌های اطراف، از جمله ویژگی های این اثر طبیعی ملی است.

احداث معدن در نزدیکی چشمه

به تازگی معدنی در فاصله بسیار کوتاهی از این چشمه ها در حال احداث و در مرحله تجهیز کارگاه است که می تواند با توجه به تجربه‌های مشابه در مکان‌هایی که معدن واگذار شده است، به مرور زمان باعث تغییر مسیر آب چشمه و خشک شدن آب بین سنگاب‌ها شود. برش‌هایی که برای بهره‌برداری از معدن در زمین داده می‌شوند، مهم‌ترین دلیل تغییر مسیر آب چشمه و تخریب و خشک شدن آن عنوان می شود.

عبور ماشین‌های معدنی از کنار و حتی روی این سنگاب‌ها و لرزه‌هایی که این ماشین‌های سنگین بر سنگاب‌ها وارد می‌کنند و نشستن غبار و گرد و خاک روی سنگاب‌ها  از دیگر خطراتی است که این چشمه ها را تهدید می کند. سنگاب هایی که اگر شکسته و تخریب شوند دیگر قابل بازگشت نخواهند بود.

اقامتگاه زین الدین در کویر

استان یزد به دلیل آثار باستانی و تاریخی بسیاری که در قلب خود نهفته است، همه ساله گردشگران زیادی را به سوی خود فرا میخواند.ما امروز به وصف یکی از این جاذبه های تاریخی، با عنوان کاروانسرای زین الدین که دارای قدمت ۴۰۰ ساله است میپردازیم.در این سفر همراه ما باشید.

زین الدین اقامتگاهی در دل کویر

این کاروانسرا با قدمت ۴۰۰ ساله ی خود، که مربوط به دوران صفویه است در مهریز استان یزد واقع شده که با معماری ایرانی و بی نظیر خود از مجذوبیت خوبی در منطقه برخوردار است.

داخل اقامتگاه زین الدین

معماری این اقامتگاه به طوری است که در وسط باغچه این محوطه، سکوی چند ضلعی قرار دارد و اتاق های این کاروانسرا بصورت مدور (دایره ی) دور آن قرار گرفته اند، که خود یک شاهکار در معماری ایرانی است.این بنا دارای ۵ برج و ۳۲ اتاق در قلب کویر یزد است.وجود رستوران های سنتی و سرو غذاهای محلی و سنتی و فروشگاه های صنایع دستی، مجذوبیت این مکان را دو چندان میکند.

آشنایی با کویرهای زیبایی ایران

در کاروانسرای زین الدین طراحی و چیدمان اتاق ها کاملا سنتی است.سرویس های بهداشتی (حمام و توالت) در داخل محوطه، و به صورت عمومی است.

با توجه به موقعیت مکانی (کویری) که این کارونسرا در آن واقع شده جذابیت های زیادی برای گردشگران و طبیعتگردان را دارا است؛گردش و بازدید از کویر در روز،شب مانی و اقامت در کویر که چاشنی آن رصد ستارگان و اجرام آسمانی است از جمله جذابیت های این کاروانسرا است.

در مورد کاروانسرای زین الدین

* در بعضی کتب تاریخی یاد شده که شاه صفوی برای دیدار های خود با زین الدین گنجعلی خان(والی کرمان) این بنا را نهاده، و نام این اقامتگاه برگرفته شده از نام کوچک گنجعلی خان است.

* این اقامتگاه با ظرفیت ۱۰۰ نفر، میزبان گردشگران و مسافرانی است که این کاروانسرا را برای اقامت انتخاب میکنند.

معماری اقامتگاه زین الدین در کویر

کاروانسرای زین الدین در یزد، دارای نقشه دایره‌ ای و پنج پلان نیم دایره (برج) چسبیده به دیوار هشتی است. صحنی دوازده ضلعی دارد که در اطراف آن رواق‌ های سکو داری قرار دارد. کاروانسرای زین الدین را با آجر بنا کرده اند. در بخش شمالی رباط اتاق‌هایی که شاه نشین عمارت بوده قرار دارد که در حال حاضر بخشی از آن سالن غذاخوری و بخش دیگر با فرش های دست بافت و پشتی های زیبا برای نشستن و استراحت طراحی شده است.

در دو طرف کاروانسرا پله هایی وجود دارد که به پشت بام کاروانسرا راه دارد و می توان برای تماشای آسمان فوق العاده زیبای کویر از طریق این پله ها به پشت بام رفت.

منبع:تاریخ ما