آیین نوروز _میراث ماندگار بهار در کرمان
از اول اسفندماه مراسم استقبال از نوروز با خانه‌تکانی و تمیز کردن منازل آغاز می‌شود، در گذشته زنان و دختران، گلیم، قالی، قالیچه و زیلو و تمام فرش‌های کف اتاق را بر روی چوب یا جایی مسطح قرار داده و با چوب خاک‌های آنها را می‌تکاندند. فرش‌هایی که زیاد کثیف بوده با پتو، ملحفه و دیگر البسه منزل جمع کرده به همراه چند نفر از اعضای خانواده، کنار جوی، قنات یا رودخانه در آبادی یا محلی دیگر، با همکاری یکدیگر می‌شویند. مردان و پسران درشست‌شوی فرش‌ها به زنان کمک می‌کنند.
در گذشته برای شستشو از ریشه نوعی گیاه به نام اشلوم و گل رختشوی (نوعی گل یا خاک) استفاده میکردند. گردگیری و تمیزکردن سقف، دیوار و پنجره‌ها با وسایل ساده انجام می‌شد. شاخه‌های ریز درختان و بوته‌های نازک به اصطلاح جاز و برگ‌های درخت خرما را خیسانده بعد از نرم شدن خشک می‌کنند و به سرچوب بلندی بسته، دیوارها و سقف خانه را خاک‌روبی می‌کنند.
در گذشته به دلیل اینکه اجاق خوراک‌پزی در داخل اتاق‌ها تعبیه می‌شد دود ناشی از آنها باعث سیاهی در و دیوار اتاق می‌شد، بنابراین برای سفیدکردن در و دیوار از معدن‌های گچ که در اطراف آبادی و شهر بود گچ آورده با آب مخلوط میکردند به‌طوری که رقیق باشد سپس زنان با پارچه بر روی دیوار می‌مالیدند تا سفید و تمیز شود. بعد اجاق را با سنگ و گل تعمیر و به اصطلاح اجاق نو میکردند. امروزه با رنگ کردن و گچ‌کاری در و دیوار را تمیز می‌کنند.
از دیگر اموری که به آن می‌پردازند تمیزکردن ظروف بزرگ و کوچک منزل است. ظرف مسی به وسیله قلاگر (سفیدگر) قلا می‌شود. قلاگران به شکل دورگردی در محلات جار می‌زدند و ظروف را جمع‌آوری و سفید میکردند. فرش‌ها و پرده‌ها را دو روز قبل از نوروز پهن می‌کنند و شیشه‌ها و درها را دستمال کشیده تمیز می‌کنند. ۱۰ تا ۱۵ روز قبل از شروع سال جدید سبزه نوروزی (کاله) می‌کارند، در گذشته داخل قوطی‌های فلزی، بشقاب یا کاسه‌های کوچک خاک یا ماسه می‌ریختند، سپس گندم، نخود، عدس، لوبیا، بذرشاهی و… داخل آن می‌کاشتند.
در گذشته اهالی شهرستان‌های بافت و سیرجان روز عرفه یا صبح زود روز عید به بیابان یا باغ می‌رفتند و دسته‌های سبزه می‌چیدند، بالای سر خانه نصب میکردند و موقع تحویل سال آن را داخل سفره هفت سین قرار میدادند.
تنقلات و خوراک‌های نوروزی
انواع تنقلات، آجیل و خوراک برای نوروز از سوی خانواده‌ها تهیه می‌شود. در گذشته زنان هسته‌های بادام تلخ، زردآلو را جوشانده و شیرین میکردند. با تخمه آفتابگردان، هندوانه، کدو، خربزه و پسته برشته میکردند.
قوتو یکی دیگر از تنقلات عید نوروز است که به وسیله خانواده‌ها از انواع داروهای گیاهی تهیه می‌شود. زنان از آرد جوانه گندم که در فصل زمستان آماده کرده‌اند برای سفره هفت سین و ایام نوروز سمنو می‌پزند. زیرا معتقدند که سمنو آش حضرت زهرا (س) است و برکت زیادی به خانه می‌آورد.
پخت نان چرب و شیرین از دیگر مواردی است که برای پذیرایی از مهمان‌ها در ایام نوروز انجام می‌شود.
در گذشته ببشتر از انجیر، مویز، خرما خشک، نخودچی، گندم برشته، گنجد، کنف (شاهدونه) و… به عنوان تنقلات عید استفاده میکردند. که امروز نیز در برخی از نقاط روستایی استان این تتقلات مرسوم است.
از دیگر مراسم مرسوم در شهرستان بم پیش‌خوانی نوروز بوده است. چند روز قبل از نوروز، بچه‌های محله دور هم جمع شده و با خواندن اشعاری در محلات و کوچه‌ها می‌گشتند و آمدن نوروز را نوید میدادند:
حاجی نوروز آمده/ سالی یک روز آمده
اهالی نیز به آنها آجیل و شیرینی میدادند.
تخممرغ را با رنگ (روناس، پوست پیاز و جوهر شیمایی) و آب می‌جوشاندند و برای سفره هفت سین آماده میکردند. در روزهای پایانی سال زنان به دست و سر خود حنا می‌بندند.
استحمام و شستشوی البسه در آخرین روز پایان سال انجام می‌شود زیرا بر این باورند که اگر هنگام تحویل سال لباس کثیف باشد یا فرد حمام نرفته باشد تا پایان سال کثیف خواهد بود.
تحویل سال
در لحظات پایانی سال، اهالی هر خانه در تکاپوی آماده شدن لحظه سال تحویل و ورود به نوروز هستند تمام اعضای خانه بعد از استحمام لباس نو می‌پوشند. خود را آراسته و تمیز می‌کنند زیرا باور دارند که اگر سال جدید با لباس تمیز تحویل شود تا پایان سال تمیز و مرتب هستند.
آش تحویل سال نیز در هنگام تحویل سال در منازل طبخ می‌شود. زنان قبل از تحویل سال وسایل مورد نیاز آش را فراهم می‌کنند در گذشته خمیر را برش میدادند تا به صورت رشته درآید بعد از اینکه حبوبات آش را پختند دیگ آب را بر روی حرارت می‌گذارند سپس سبزی و حبوبات را داخل آن می‌ریزند. هنگام تحویل سال رشته‌ها را داخل آش می‌ریزند زیرا بر این باورند که با ریختن رشته در هنگام تحویل سال، تا پایان سال رشته کارها در دستشان خواهد بود.
برهمین اساس اغلب هنگام تحویل سال، خودشان رشته بریده و آش درست می‌کنند. سبزه، سیر، سماق، سنجد، سیب، سمنو، کماچ سن، سکه، میوه، شیرینی، آجیل، نان، ماست، آیینه، قرآن، ماهی، کاسه‌ای آب که داخل آن گل سرخ ریخته و تخم مرغ رنگ کرده داخل سفره قرار می‌دهند.
مردم استان کرمان از ق‍دی‍م به هنگام تحویل سال سفره پهن میکردند و هر چ‍ه در منزل د‌اش‍ت‍ن‍د از کماچ، نان و سبزی گ‍رف‍ت‍ه تا شیرینی و آجیل و تخممرغ رنگ شده بر سر سفره قرار میدادند و بر این باور ب‍ودن‍د که به هنگام تحویل سال تخممرغ رن‍گ‍‍ی روی آی‍ن‍ه ت‍ک‍‍ان م‍‍ی‌خ‍ورد.
منبع:میراث آریا
مرتبط:
رنگین‌کمانی از تاروپودها در بافندگی عشایر کرمان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.