تاریخ شفاهی معماری مساجد ایرانی در برسیان
بارها گفته شده شرق اصفهان به مانند بهشتی گم‌شده است، این تعبیر شاید زیباترین و دقیق‌ترین آن‌ها باشد چراکه شرق به راستی بهشتی است از تاریخ، معماری، طبیعت و البته مردم؛ “روستای برسیان” یکی از صدها جاذبه دیدنی این بخش از اصفهان است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، از اصفهان تا گاوخونی سرزمین‌ها و سکونت‌گاه‌هایی وجود دارد که به واسطه رود جوشان و زندگی بخش زاینده‌رود، از دوران باستان در این منطقه شکل گرفته‌اند. سرزمین‌هایی که هر کدام در دل خود داستان‌های ناگفته و تاریخ به انزوا رفته دارند. شاید مهم‌ترین دلیل فراموش شدن داستان‌های مردم شرق، قطع شدن شریان زندگی آنان یعنی زنده‌رود باشد، تا وقتی که زندگی نباشد داستانی هم وجود ندارد.
روستای برسیان در ۳۵ کیلومتری شرق اصفهان یکی از روستاهایی است که با مناره و مسجد تاریخی خود روایت‌های زیادی در قلبش دارد. روستایی که گندم‌زارهای کنار مسجد آن زبان‌زد بوده و جلوه‌ای باشکوه از این بنا می‌دهد. این روستا که محلی‌ها آن را بیسیون نیز می‌خوانند، در اصل پارسیان بوده و از دوران گذشته رونق داشته و حتی در زمان صفوی نیز از مراکز مهم اصفهان به شمار می‌رفته است.
مجموعه آثار معماری بسیار ارزشمندی در این روستا وجود دارد، از مناره و مسجدی که برسیان را بر زبان انداخته تا کاروان‌سرای عباسی آن که تاریخ منطقه را در روزهای نه چندان دور به رخ می‌کشد. همچنین چهارزیارت گاه در برسیان وجود دارد امام‌زاده شاه‌مراد، امام‌زاده شاه‌مردان، امام‌زاده شاه‌لنگر و امام‌زاده شمس‌الله که نقش زیادی در زندگی اجتماعی مردم منطقه دارند.
مناره و مسجد برسیان شاخص ترین بنای این روستا است، مناره‌ای که در دل مسجد سر به فلک گذاشته تا بلندای تاریخ و تمدن سرزمین را نشان دهد. مناره و مسجد در میان انبوه زمین‌های کشاورزی و گندم‌زارهای برسیان مانند نگین درخشانی است. این مسجد مربوط به دوران سلجوقی بوده و معماری آن مانند دیگر مساجد اولیه که در ایران ساخته شده، است.
در شروع تاریخ دوره اسلامی ایران، مهاجمان عرب از منطقه اصفهان تاخت و تاز خود را در امتداد راه‌هایی که به دشت‌ها، کویرها و کوه‌ها منتهی می‌شد، دنبال می کردند. این پیشروی‌ها در مناطقی بود که مردمانش وارث تمدنی کهن بودند، برسیان نیز یکی از همین شهرها بود که در دوران ساسانی از مراکز مهم مذهبی به شمار می‌رفت. به همین دلیل مردم این منطقه بدون توجه به نقشه‌های عربی، الگو معماری ایرانی اسلامی را برگزیدند که مهم‌ترین آن‌ها گروه‌های چهارطاقی و گنبدخانه‌ها بودند.
مسجد جامع برسیان نیز از این گروه از بناها شمرده می‌شود که در چهار طاقی آن دیگر معماری ساسانی از میان رفته ولی روح آن بر بنا باقی مانده است. این بنا شباهت زیادی به مسجد جامع عتیق اصفهان دارد، البته مسجد جامع برسیان در ابتدا تنها یک گنبدخانه داشت که از کنار آن نیز مناره‌ای قدعلم کرده بود. مسجد جامع برسیان نمونه عالی برای مرور تاریخ شفاهی معماری ایرانی اسلامی است، مسجدی که در عهد سلجوقیان ساخته شد و به خوبی روند رو به رشد مسجد سازی در ایران را نشان می‌دهد.
برسیان در زمان صفوی به دلیل نزدیکی به شهر اصفهان و آب و هوای خوب محل تفرج شاه و درباریان بود. به همین دلیل در زمان صفوی نیز ساخت و سازهایی در این منطقه صورت گرفت که معروف‌ترین آن کاروانسرایی است که در کنار مسجد ساخته شده است. تزئینات و بخش‌های در این دوره به مسجد برسیان نیز اضافه شد و این مسجد گسترش پیدا کرد؛ صحن مهم‌ترین بخشی بود که در عهد صفوی به مسجد اضافه شد.
مناره مسجد برسیان از کهن‌ترین مناره های تاریخی ایران و جامع بهترین ظرایف فنی آجرکاری عصر سلجوقی است که از دیرباز از بناهای جالب توجه اصفهان به شمار می‌آمده است. این مناره بر خلاف مناره های قرن هشتم به بعد، دور از سردر اصلی و خارج از گنبد و چسبیده به ساختمان مسجد و به صورت میله ای منفرد و مدوّر بنا شده است و با ارتفاع ۵۵/۳۴ متر بر دایره‌ای به قطر ۷۵/۵ متر بنا نهاده شده است.
مناره برسیان در کنار مسجد آن از قدیمی‌ترین آثار اسلامی ایران به شمار می‌روند، این مجموعه نمونه‌ای عالی برای نمایش آن چیزی است که در صدر اسلام رخ داده و همانطور که گفته شد تاریخ شفاهی مساجد ایرانی اسلامی را در برسیان می‌توان یافت. از هر دوره تاریخی و از هر قرن و حکومتی در این مسجد کتیبه، تزئین یا بخشی بر جا مانده است. پس از فراز و فرودهای فراوان این مسجد و مناره آن از دل تاریخ سر بلند بیرون آمده‌اند به این نسل رسیده‌اند، اما اکنون مسجد جامع برسیان حتی سردر در خور نیز ندارد.
منبع خبر:ایمنا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.