عمارت ملک قصری بر گرفته از کاخ سر کنسول فرانسه

به گزارش ایسنا، بناهایی که در طبقات مختلف و به صورت باز و گسترده شکل گرفته‌اند را عمارت می‌خوانند و عمارت تاریخی ملک نیز از معماری‌های منحصر به فرد کرانه خلیج فارس به عنوان جزئی از شاخصه‌های بافت معماری بومی بوشهر به حساب می‌آید.

داستان تولّد عمارت ملک اینگونه روایت شده که حاج محمدمهدی ملک التجار از بازرگانان ثروتمند جنوب ایران در دوره قاجار، در یکی از سفرهای تجاری خود به شهر پاریس پس از دیدن کاخ سر کنسول فرانسه، شیفته زیبایی آن کاخ می‌شود و پس از بازگشت به بوشهر تلاش می‌کند تا نمونه‌ای از آن بنای فرانسوی را در قالب خانه‌ای بزرگ و منطبق با شرایط محیطی این شهر در بوشهر بسازد.

بر همین اساس این ساختمان باشکوه به دست معماران فرانسوی و با مصالح محلی ساخته شد که نمونه کم نظیری از معماری جنوب ایران است. زیبایی و ابهت خاص عمارت با ظرافت‌های جالب به کار رفته در معماری آن و پلکان شکیل و اعیانی ورودی عمارت، باعث شده از نظر هندسی، از زیباترین عمارات جنوب کشور باشد.

سبک معماری این عمارت برگرفته از سبک ساختمان سازی در گذشته‌های سواحل خلیج فارس است که به بنگله معروف بودند. وسعت عمارت در حدود ۴۷۰۰ متر مربع بوده و حدود ۲۵ هزار مترمربع زیربنا دارد و شامل شاه نشین، حمام عمومی، اصطبل، خانه‌هایی مربوط به خدمه، آشپزخانه و بخشی هم به انباری اختصاص داشته است.

عمارت اصلی، عظیم‌ترین بخش مجموعه است که در دو طبقه ساخته شده و سالن پایین آن برای ملاقات‌های رسمی ملک التجار و طبقه‌ی بالا برای ضیافت‌های خصوصی در نظر گرفته شده بود.

در پژوهشی تحت عنوان عمارت‌های فراموش شده تألیف سال ۱۳۸۴ توسط حسین منصوری آمده است: “در معماری بافت قدیم بوشهر، به کارگیری در و پنجره‌ها، فضاهای ارتباط دهنده، طاقچه‌ها و رف ها همه در جهت کاربری خاص خود در هر اتاقی تعبیه شده و به آن شخصیت و تمایز بخشیده است.

معماری بوشهر با توجه به عوامل جوی و گرمای هوا دارای الگوی خاصی از معماری و ساخت و ساز مسکن است که حاصل این ساخت و سازها بافتی گسترده و منحصر به فرد است.

برای سازماندهی فضاهای مختلف در معماری بوشهر از عناصری مثل طارمه (نوعی ایوان)، وشناشیر (نوعی پیشگاه یا بالکن است) در نمای بیرونی و رو به فضای باز شهری استفاده شده است و در بافت این خانه‌ها به وسیله شناشیر و طارمه ها امکانی جهت عبور جریان هوا ایجاد شده و با ایجاد روزنه‌ها و پنجره‌های متعدد در این خانه‌ها گردش باد نیز صورت می‌گیرد. در بوشهر بیشتر خانه‌ها با تیرپوشهای چوبی پوشانده شده است.

خانه‌های بافت قدیم بوشهر دارای اتاق‌های تابستانی در طبقات بالا و اتاقهای زمستانی در طبقه همکف و یا کمی پایین‌تر از سطح حیاط است. در اطراف اتاق‌های تابستانی بازشوهای کامل یا نیم دری‌ها قرار گرفته و در فصل تابستان چون بادگیری عمل می کرده است. این اتاق‌ها در انواع سه دری، تا شانزده دری قابل مشاهده است.”

عمارت ملک در طول تاریخ و در طول یک قرن حیات خود سرنوشت پر فراز و نشیبی داشته و روایت غم باری دارد.

این بنای بسیار ارزشمند و تاریخی در جریان جنگ جهانی اول عمارت ملک توسط متجاوزان انگلیسی، اشغال و به عنوان مقر نظامی انگلیسی‌ها مورد استفاده قرار گرفت. انگلیسی‌ها سال‌ها در این کاخ مستقر بوده و با ورشکست شدن ملک التجار (صاحب اصلی عمارت) بسیاری از اسباب نفیس و لوازم قیمتی آن را با قیمت کمی، خریداری و با خود به انگلستان بردند. با روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران این عمارت مبدل به خوابگاه نظامیان رضاخان شد و قشون و سپاهیان قزاق آنجا ساکن بودند، در اواخر دوره رضا خان نیز عمارت ملک با وجود چند بار تعمیر و بازسازی رو به ویرانی گذاشت.

عمارت ملک بوشهر مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و در قسمت جنوبی بندر بوشهر در منطقه بهمنی، خیابان ماهینی، کوچه ملک قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۷ آذرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به گفته معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در سال ۱۳۹۰ و با پرداخت ۲۲ میلیارد ریال عمارت تاریخی ملک بوشهر از وارثان صاحب اصلی آن، خریداری و به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمد.

در سال‌های اخیر برنامه‌های زیادی چون واگذاری آن به بخش خصوصی و تبدیل به مکان گردشگری، فرهنگی و تجاری و مرمت و همچنین بازسازی آن مطرح بوده است. در تابستان ۹۶ طی تفاهمی مسئولیت احیای عمارت ملک و اجرای طرح بازسازی و تبدیل آن به جاذبه گردشگری به شهرداری بوشهر سپرده شد و به این ترتیب در فضای روبروی این عمارت به مساحت بیش از ۷۰۰۰ متر مربع محوطه سازی صورت گرفت.

در نهایت و در فروردین ماه سال ۹۸ این عمارت طی مزایده‌ای به بخش خصوصی واگذار شد تا با کاربری فرهنگی- اقامتی- پذیرایی بار دیگر در گذرگاه روزها و فصل‌ها به آن‌سوتری برود که هوایش خوب است و این اثر ملی همچنان در انتظار بازگشت به شکوه گذشته به سر می‌برد.

منبع خبر:ایسنا