مشیر الملک؛ کاخی سلطنتی در اصفهان
در نزدیکی میدان نقش جهان، خانه‌ای تاریخی و اشرافی از دوران صفویه در محله‌ای به نام مشیر به یادگار مانده که متعلق به خاندان مشیر انصاری از مستوفیان دربار صفویه است. خانه‌ای که در گذر زمان میزبان ساکنان مختلفی بوده و امروز به‌عنوان اثری ارزنده در تاریخ معماری ایران، مورد توجه همگان قرار گرفته است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، خانه چرمی که به نام خانه تاریخی مشیرالملک انصاری، وزیر باکفایت دوره قاجار نیز شهرت دارد، اثری ارزنده در تاریخ معماری ایران است. این بنا از خانه‌های اشرافی دوره صفویه محسوب می‌شود و دارای فضاهای متنوع و تزئینات بسیار است و از دو جهت نسبت به بناهای قاجاری برتری دارد؛ یکی طراحی و ساخت سلطنتی و دیگری پیشرو بودن در هنر معماری.
خاندان مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بودند که در دوره شاه عباس کبیر از شیراز به اصفهان مهاجرت کردند؛ تأثیرگذارترین چهره این خاندان میرزا حبیب‌الله مشیر الملک انصاری است. او در سال ۱۲۵۷ هـ .ق در اصفهان متولد شد و پس از تحصیل علم و فضل و کمال به ویژه در امور دیوانی و حساب و انشاء نزد میرزاعلی جابری انصاری، پست‌های مختلفی را بر عهده داشت و سرانجام به وزارت مسعود میرزا ظلّ السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین‌شاه قاجار منصوب شد.
مشیرالملک خود از خوشنویسان دوره قاجار است، به همین خاطر با ایجاد عظمت و شکوه در این عمارت به نمایش هنری پاک و متعالی پرداخت و خوشنویسی را در جداره‌های خانه به یادگار گذاشت تا تجلی گاه هنر خوشنویسی برای ایرانیان باشد. وجود تزیینات نقاشی، گچبری و آینه کاریها در سقف و دیوارهای فضاهای داخلی چشم نوازی این خانه را دو چندان کرده است، البته در گذر زمان نیز متناسب با سلیقه مالکان، فضای داخلی دستخوش تغییراتی شده است، اما ساختار ابتدایی بنا همچنان محفوظ مانده است. به‌عنوان مثال، در زمان قاجار نقاشی هایی به برخی از قسمت‌های داخلی ساختمان اضافه شده است.
سرگذشت خانه مشیرالملک
مشیر خدمات شایسته‌ای به ظلّ السلطان کرد و در آبادانی اصفهان کوشید. خرابی‌های بازمانده از حمله افغان‌ها را زدود و رونق سابق را به آن بازگرداند و در اواخر حکومت ناصرالدین‌شاه، به دلیل دفاع از روحانیت مشروطه‌خواه، مخالفت با قرارداد رژی (تنباکو)، مقابله با تخریب ابنیه صفوی و همچنین چشم‌داشت ظلّ السلطان به اموال وی (ازجمله خانه او)، در سال ۱۳۰۹ هـ .ق توسط ظلّ السلطان با قهوه قجری به قتل رسید.
پس از درگذشت مشیر، خانه جهت استقرار کنسولگری پادشاهی پروس (که امروزه بخشی از آلمان، لهستان، روسیه، لیتوانی، دانمارک، بلژیک، جمهوری چک و سوئیس است) مورداستفاده قرار گرفت. در این زمان نیز نقاشی‌هایی با سبک اروپایی به تزیینات داخلی اضافه و حضور آن‌ها در کنار سایر تزیینات جلوه‌ای متفاوت را ایجاد کرده است. در نهایت این خانه توسط یکی از تجار اصفهان به نام حاج حسین چرمی خریداری شد و هم اکنون این بنا به “خانه چرمی” نیز معروف و با همین نام در سازمان میراث فرهنگی اصفهان به ثبت رسیده است و سپس حاج محمد سماعیان آن را خریداری کرد. در این زمان، توسط مالک ذکرهایی بر روی دیوارهای خانه نگارش شد.
علت این امر را می‌توان به برپایی مراسم مذهبی مرتبط دانست؛ مراسمی که در فضای حوض‌خانه برپا می‌شد. در زمان جنگ ایران و عراق نیز، این بنا توسط مالک دیگری به‌عنوان پناهگاه برای مردم جنگ زده مورداستفاده قرار گرفت، در این دوران تزئینات بنا تا حد زیادی تخریب شد. ولی با پایان جنگ تحمیلی و باز پس‌گیری خانه، مرمت و بازسازی فضاها و تزیینات تخریب شده بنا در طی سه مرحله و در سال ۱۳۹۶ توسط آیت الله امامی انجام شد.
فضاهای بنا را بشناسید
ورودی خانه در گوشه شمال غربی واقع شده و دارای سر در بزرگ و مجللی است که قوس نیم‌دایره‌ای بر فراز آن جلوه‌گر است. وجود این قوس موجب تمایز سردر این خانه از سایر خانه‌های اصفهان شده است. مجموعه ورودی شامل هشتی و دالان‌هایی است که یکی از آن‌ها به گوشه حیاط راه دارد و دیگری به فضای اصطبل در شمال خانه منتهی می‌شود. یک درب هشتی نیز به سرایداری باز می‌شود که محلی برای کنترل تردد افراد به خانه بوده است.
حیاط خانه با حوضی وسیع و صلیبی شکل در وسط و چهار باغچه اطراف آن حالتی مرکزگرا به خود گرفته است. جداره‌های حیاط دارای ازاره های سنگی حجاری‌شده است و همخوانی قطعات کاشی و چوب‌های تزئینی به کار رفته در نماهای مختلف آن، موجب ایجاد هماهنگی در کل حیاط شده است.
حیاط مستطیل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه شده که در این میان جبهه شمالی با ارتفاع سه طبقه مهم‌ترین بخش خانه را تشکیل می‌دهد. این جبهه شامل تالاری در میانه و چهار اتاق سه دری در دو طبقه طرفین آن است. هر یک از اتاق های سه دری در طبقه اول با سه در چوبی و در طبقه دوم به وسیله پنجره ارسی به فضای تالار گشوده می شود که در صورت باز بودن درها، مجموعه این فضاها به یکدیگر پیوند خورده و فضایی وسیع و یکپارچه را در دو طبقه پدید می آورد. تالار در انتهای خود یک فضای شاه نشین با دو ستون پر تزئین دارد و از ضلع مقابل با ارسی عریض ۹ دهانه ای به حیاط مشرف است. دیوارها و سقف تالار پوشیده از تزئینات نقاشی، گچبری و آینهکاری است و ارسی آن با ارتفاعی معادل دو طبقه دارای گره چینی چوبی و شیشه های رنگی زیبا است. در زیر این جبهه دو اتاق سه دری یک متر پائین تر از کف حیاط واقع شده است. این فضاها دارای ازاره های بلند کاشی فیروزه ای بوده و به وسیله پنجره های بزرگی از حیاط نور میگیرد.
حوض‌خانه (مرتفع خانه) در گوشه شمال شرقی خانه واقع شده و در طبقات همکف و اول، غرفه هایی پیرامون خود دارد. در طبقه اول ضلع شمالی حوض‌خانه یک اتاق پنج دری، مشرف به آن است. ردیف نورگیرهایی به ارتفاع یک طبقه بر فراز حوض‌خانه این فضا را روشن می کند. این نورگیرها با شیشه های رنگی متعدد خود در حوض هشت گوشه وسط حوض‌خانه تلالوئی از نور و رنگ ایجاد کرده و به این طریق فضایی دلنشین پدید می آورد. دیوارهای حوض‌خانه دارای تزئینات گچبری و نقاشی به سبک فرنگی است. بام حوض‌خانه با شیب چهار طرفه خود حجم شاخصی در مجموعه بنا پدید آورده است.
بخش عمده جبهه جنوبی دیواری است که مشابه جبهه مقابل خود، نماسازی شده و تنها دو اتاق سه دری به نام اتاق عکس و آینه در انتهای این جبهه قرار دارد؛ اتاق آینه دارای تزئینات فراوان آینه کاری، گچ بری و نقاشی است، ولی از تزئینات اتاق عکس چیزی بر جای نمانده است.
در جبهه شرقی خانه، تالاری در میانه و دو اتاق سه دری در دو سوی آن قرار دارد. اتاق پشتی این تالار به صورت فضایی مجزا در آمده با دو اتاق دیگر در طرفین خود ارتباط کامل یافته است. این دو اتاق نیز به نوبه خود با سه دری های این جبهه مرتبط هستند. یک ایوان ستون دار، فضاهای این جبهه را با حیاط پیوند می‌دهد.
جبهه غربی حیاط نیز نمایی مشابه جبهه شرقی دارد. ایوان های شرقی و غربی حیاط در میانه نما عقب نشسته و به این ترتیب بر محور فرعی حیاط تاکید کرده اند. جبهه غربی شامل چهار اتاق سه دری است و بر خلاف معمول راهرویی در میانه آن قرار گرفته است. با توجه به فضاهای جبهه شرقی به نظر می رسد جبهه غربی نیز تالاری در میانه خود داشته و بعدها این تالار به دو اتاق و راهروی بین آن‌ها تبدیل شده است.
با نگاه به قسمت جنوب غربی خانه از چاهخانه، خزینه و یک حمام شخصی مطلع می شویم که در آن، آب را برای استحمام در خانه مهیا می کرده اند؛ به این ترتیب که آب در چاه به طبقه دوم می آمد و با نور خورشید گرم می شد و سپس در حمام شخصی مورد استفاده قرار می گرفت.
آشپزخانه نیز در گوشه جنوب شرقی قرار دارد و از سه بخش شربت خانه، پخت و پز و انبار تشکیل می شد، اما اکنون دیگر جزئی از خانه محسوب نمی‌شود.
در حال حاضر عمارت مشیرالملک یا گنجینه میراث اسلامی، مهم‌ترین موزه کشور در خصوص نگهداری، نمایش و پژوهش پیرامون مجموعه‌های اسلامی دنیا است و تنوع اشیا موجود در آن نیز به گستردگی جغرافیای کشور و پهنای دوران‌های تاریخی و اسلامی است که انسان در این سرزمین زیسته و آثاری را از خود به یادگار گذاشته است. از جمله معتبرترین آثار موجود در این موزه می‌توان به خط سه استاد، کره سماوی با خط کوفی، قلم کاری‌های سلجوقی، درهای ارسی تیموری، مجموعه مهرها و نامه‌های شاه‌های ایران، قرآن کامل به خط یاقوت مستعصمی و بخش زیادی از خطوط میرعماد اشاره کرد.
به طور کلی این گنجینه (موزه)، نمایشگر آثار عرصه‌های مختلف است که بیانگر عظمتی با شکوه در فرهنگ و تمدن، هنر، رشد اقتصادی و نیز دستاوردهای فناوری ایرانیان است. یکی از هدف‌های مهم این مجموعه ارائه مقالات و اسنادی است که بتواند این موضوع را برای مردم به سادگی روشن کند که هنر اسلامی، هنر دین اسلام است.
منبع خبر:ایمنا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.