وادوش، آیین سنتی مردم گلستان برای مشارکت در دامداری
فقر اقتصادی، فقدان امنیت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی دشوار در درازنای زمان روستاییان و کوچ‌نشینان ایران را هر چه بیشتر به هم وابسته کرده است. شیوه‌های مشارکت و یاریگری در بهره‌برداری در مناطق مختلف ایران متناسب با فرهنگ و شرایط محیطی آن منطقه اتخاذشده و در نهایت یک نظام بهره‌برداری پایدار را پدید می‌آورد که ریشه در دانش بومی و تجربه‌های شغلی قرن‌های گذشته این مرز و بوم دارد.
در روستاهای منطقه شاهکوه از توابع شهرستان گرگان، نیز می‌توان با برگزار شدن مراسم سنتی چون «وادوش» بر این امر صحه گذاشت. این مراسم در پایان فصل بهار برگزار می‌شود. ازآنجایی‌که درآمد اکثر مردم روستا از فعالیت‌های دامداری تأمین و دام‌ها توسط چوپانان نگهداری می‌شوند و چون گوسفندان یک گله، متعلق به افراد مختلف است، دامداران به‌منظور تعیین مقدار سهم هر کدام از مالکان گوسفندان در یک روز از سال گرد هم می‌آیند تا با دوشیدن شیر دام خود به این مهم دست یابند. در این بین برای مالکان و مهمانانی که به شکرانه این روز گرد هم می‌آیند جشنی برگزار کرده و از ایشان پذیرایی می‌کنند.
در این شیوه اوج مشارکت دامداری مشاهده می‌شود. در این سیستم، دامداران دام‌های خود را در یک گله با چوپانان مشترک گرد می‌آورند، به‌صورت مشترک به چرا برده، شیر دوشی می‌کنند، لبنیات درست می‌کنند، مخارج می‌پردازند و در آخر نیز تمامی درآمدها را نسبت به سهم هر کس از گله اشتراکی تقسیم می‌کنند. به این مراسم سنتّی در منطقه شاهکوه «وادوش» گفته می‌شود. «وا» به معنای باز کردن و جدا کردن گوسفندان از هم، «دوش» هم به معنای دوشیدن است.
وادوش افزون بر این از جشن‌های دامداری این منطقه به شمار می‌رود، در شمار یکی از مهم‌ترین تعاونی‌های سنتی دامداران نیز محسوب می‌شود. این آیین بیانگر نوعی از مشارکت و یاریگری است که دامداران در استفاده بهینه از نیروی انسانی به کار گرفته‌اند.
در ابتدای این روز فضایی برای دوشیدن شیر گوسفندها کنار «گه» (محل نگهداری دام) آماده می‌شود و سپس با کمک چوپانان و مشخصه‌ای که هر یک از صاحبان دام برای خود دارند که به آن «دِرشِم» (نشان شناسایی گوسفند به‌صورت برشی در گوش) گفته می‌شود، اقدام به دوشیدن شیر گوسفند خود می‌کنند. در این بین جمعی از افراد هم، در تدارک پذیرایی ناهار برای صاحبان مال و مهمانانی هستند که به واسطه افراد مختلف دعوت می‌شوند تا به شکرانه این روز گردهم جمع شوند. بعد از دوشیدن شیر، گوسفندها رها شده و میزان شیر جمع‌آوری‌شده وزن‌کشی و یادداشت و قرائت می‌شود. بعدازآن شیر برای تبدیل به محصولات دیگر داخل ظرف مخصوص خود به نام «بِرکِر» جوشانده و در ظرف‌هایی چون کَندیل یا تِلِم و دوغ ریز و… ریخته می‌شود.
در روز وادوش دامداران از میهمانان در وعده صبحانه از محصولات لبنی همچون سرشیر، کره، پنیر و… و در وعده ناهار با غذایی به نام «کاماجدان» و «خام ته‌چین» پذیرایی می‌کنند.
مراسم آیینی سنتی وادوش در مهرماه سال۱۴۰۰ در فهرست آثار ملی میراث‌فرهنگی ناملموس قرار گرفت و به ثبت رسید.
* گزارش از مریم منصوری، کارشناس میراث‌فرهنگی ناملموس استان گلستان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.