آيين پرده‌خوانی روز عاشورا، هنری مردمی با قدمتی دیرینه در خراسان شمالی
پرده‌خوانی یکی دیگر از شیوه‌های عزاداری امام حسین (ع) است و آن بدین گونه است که نوحه‌خوانی بر اساس پرده‌ای که به دیوار نصب می‌کند و روی آن تصاویری از چهره‌های خوب و بد در تاریخ اسلام به‌ویژه حوادث مربوط به عاشوراست و در میان تجمع اهالی شروع به خواندن داستان‌ها و حماسه‌های عاشورا می‌کند و مردم در پاسخ به روضه و نوحه‌ها اشک و مویه می‌کنند.
عاشورا در فرهنگ مذهبی مسلمانان همواره جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد و زمینه‌ساز مجموعه‌ای از سنت‌ها و مراسمی است که در طول تاریخ به‌عنوان میراثی معنوی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
پرده‌خوانی هنر نمایشی عامه است که به نقل واقعه‌های مذهبی از روی تصاویر کشیده شده بر رو پرده می‌پردازد. هنر پرده‌خوانی قدمت زیادی در ایران دارد و مردمان گذشته نیز علاقه زیادی به این مراسم از خود نشان می‌دادند.
پرده‌خوانی ازجمله هنرهای معرکه‌گیری و ترکیبی از فنون قصه‌گویی و نقالی است، پرده‌خوانی را شمایل گردانی، پرده‌داری و پرده گردانی نیز می‌گویند. روی این پرده‌ها که پرده‌های نقل خوانده می‌شوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر (ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع کربلا، صحنه‌های از بهشت و جهنم و برخی واقعه‌های برگرفته از قصص، احادیث و باورهای عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مؤمنان به تصویر درآمده‌اند.
در ایام سوگواری در مساجد یا مجالس روضه‌خوانی پرده‌های نصب می‌کردند که وقایع عاشورا را نشان می‌داد و روضه‌خوانان گاهی به تصاویر وقایع عاشورا بر روی پرده اشاره می‌کردند.
آیین‌های عزاداری بسیاری در ایام سوگواری محرم در استان خراسان شمالی برپا می‌شود که آیین پرده‌خوانی روز عاشورا یکی از آن‌ها است. تا قبل از شیوع ویروس کرونا، هرساله این استان مذهبی میزبان خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه و کنار بود تا گرد هم جمع شوند و به عزاداری بپردازند.
در استان خراسان شمالی، هر سال در روز دهم ماه محرم (عاشورا) اهالی در قالب هیئت‌های عزاداری، سینه‌زنی، نخل گردانی، تعزیه‌خوانی، زنجیرزنی و از همه مهم‌تر پرده‌خوانی به عزاداری می‌پردازند.
نحوه برگزاری آیین
پرده‌خوان که او را درویش می‌نامند از برخی روایات مذهبی آگاهی دارد و با صوتی خوش و بیانی جذاب و رسا آن‌ها را توصیف می‌کند.
پرده‌خوان که معمولاً پارچه‌ای سیاه یا سبز بر سر می‌بندد و یا به جای پارچه، کلاهی سیاه یا سبز بر سر می‌گذارد به هنگام پرده‌خوانی نخست طومار را به دیوار نصب و سپس آن را باز می‌کند و آنگاه پارچه سبز روی پرده را کم کم کنار می‌زند و با چوب‌دستی خود که «مطرق» یا «مطراق» نام دارد، به تصاویر مجالس پرده اشاره و با بیان مقدمه‌ای کار خود را آغاز می‌کند، شماری از پرده‌خوانان از روی طوماری که در دست دارند، داستان واقعه‌های پرده را می‌خوانند.
مراحل کار پرده‌خوان به ترتیب شامل پیش واقعه خوانی، مناجات و فضائل خوانی، مناقب خوانی و نقل قصه و حدیث است. پرده‌خوان در پایان با لحنی سوزناک گریزی به صحرای کربلا می‌زند و به نوحه و ندبه می‌پردازد.
گرچه پرده‌خوانان با نیت ثواب بردن و ثواب رساندن و تحریک احساسات مذهبی تماشاگران به پرده‌خوانی می‌پردازند، لیکن پرده‌خوانان از راه پرده‌خوانی کسب معاش نیز می‌کنند ازاین‌رو در میان و یا در پایان هر مجلس پولی به‌رسم تبرک از مردم دریافت می‌کنند.
ادبیات پرده‌خوانی، بخشی شفاهی است که معمولاً از اقوال و روایات نقالان گرفته شده و بخشی دیگر کتبی و برگرفته از مقتل‌ها و سوگنامه‌های مانند روضه الشهدای حسین (ع) «واعظ کاشفی» است.
پرده‌های درویشی معمولاً از جنس کرباس و همچون طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک و نیم تا دو متر عرض دارد. (در این پرده‌ها شمایل حضرت عباس (ع) با دستانی از بدن جدا، طفلان مسلم، خیمه‌های سوزان، قیام مختار، مجلس جن و انس، معراج پیامبر (ص) به همراه براق، کوثر، ضامن آهو و…کشیده می‌شد. )
پرده‌خوانی در مکان‌های متبرکی مانند امامزاده‌ها، زیارتگاه‌ها و حسینیه‌ها برپا می‌شود و قدمت آن به گفته اهالی به چندین نسل قبل می‌رسد.
برخی ویژگی‌های منحصربه‌فرد آیین پرده‌خوانی
پرده‌خوانی گونه‌ای از هنرهای مردمی‌اند که هم بر تصویر و هم کلام متکی بنیاد یافته است.
نگارگران پرده‌های مذهبی اغلب با الهام از مقتل‌ها به تصویر صحنه‌ها می‌پرداختند.
در این تعزیه فقط موافق خوان (اولیا) وجود دارد و مخالف خوان (اشقیا) ندارد.
ساختار پرده‌خوانی بر دو رکن «پرده» و «پرده‌خوان» استوار است.
پرده‌خوانی قدمت زیادی در ایران دارد و مردم علاقه زیادی به این مراسم از خود نشان می‌دهند. این آیین به شماره ۶۳۷ در سال ۹۱ به نام استان خراسان شمالی به ثبت ملی رسیده است.
منبع: میراث آریا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.