احیا بافت «مخمل هفت رنگ» پس از ٣٠٠ سال

«بافت مخمل هفت رنگ» به همت گروه پژوهشی هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی پس از یک سال مطالعات و پژوهش درباره این هنر سنتی امروز شنبه (٢٠ دی ماه ١٣٩٩ )  بخشی از بافته آن در کارگاه تولیدی این وزارتخانه با حضور بهروز عمرانی رییس پژوهشگاه و منیژه هادیان دهکردی معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری رونمایی شد.
سیدعبدالمجید شریف‌زاده مدیر گروه پژوهش هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی در حاشیه آیین رونمایی احیا مخمل هفت رنگ به خبرنگار ایرنا گفت: مخمل بافی در ایران سابقه طولانی دارد از دوره صفویه که اوج این هنر است مخمل های ساده، دو رنگ و سه رنگ تا هفت رنگ تولید می شد که مخمل هفت رنگ اوج تکنیک هنرپردازی استادان و هنرمندان دوران صفوی است که فقط چند نمونه از آن در موزه های خارج از ایران نگهداری میشود.
شریف زاده با گرامیداشت یاد و خاطره مرحوم ماشاالله عنایتی از استادان اهل کاشان گفت: احیای مخمل ۲ رنگ در گذشته توسط برخی از استادان بنام احیا شد مرحوم عنایتی سالها در کارگاه های مخملی و زری‌بافی میراث فرهنگی کار می کرد که پس از بازنشستگی وی تولید مخمل بافی فراموش و کارگاه تعطیل شد.
مدیر گروه پژوهش هنرهای سنتی اظهار داشت: در دوران حضور او توانستیم با آموزش استاد شاگردی بافت مخمل سه رنگ را احیا کنیم پس از وی به اساتید مخمل باف سنتی دسترسی نداشتیم.

شریف زاده بیان کرد: احیای مخمل هفت رنگ نتیجه یک کار مطالعاتی و پژوهشی و مطالعاتی خود استادان هنرمند مخمل باف و زری باف از جمله روح الله دهقانی (از شاگردان مرحوم عنایتی) با همکاران خود (علی نعیمایی، غلام قربانی و مریم امیر یزدانی) است که به خوبی آنچه را که فرا گرفته اند، را در احیای این هنر به کار بستند.

وی گفت: یکی از  پیچیده‌ترین و عجیب ترین آفریده های هنری انسان گذشته در حوزۀ منسوجات، مخمل بافی است، چرا که این تصور که پارچه ای خلق شود که فقط تار و پود نباشد و قسمت سومی هم داشته باشد به‌نام پرز (خواب)، برای اولین بار در تاریخ ایران زمین در دوره ایلخانی اتفاق افتاد.
شریف زاده بیان کرد: «کمخا» پارچه‌ای است بسیار لطیف که از ابریشم بافته می‌شد و بعدها به اسم مخمل مشهور گردید.

وی خاطرنشان کرد: اوج هنر مخمل بافی را در دوره صفویه می‌توان دید، بطوریکه این رشته در هیچ دوره‌ای پس از صفوی به این تعداد از فن و قدرت و زیبایی نرسید یا شیوۀ اجرای مخمل بافی با همه منسوجات رایج سنتی کاملا متفاوت است.

شریف زاده بیان کرد: نکته بسیار مهم اینکه در پارچه‌هایی چون زربفت در اجرای نقش و رنگ محدودیت خاصی وجود ندارد، حداقل در اجرای تعداد رنگ محدود نیستیم، ولی در مخمل بافی وقتی یک رنگ بخواهیم اضافه کنیم باید به صورت تصاعدی حجم دستگاه و فیزیک دستگاه را تغییر دهیم، از لحاظ فنی برای ایجاد دهنه امکان پذیر نیست. به همین دلیل بعد از صفویه همان تعداد مخمل‌های محدودی هم که به جای مانده بیش‌تر از سه رنگ نبوده‌اند.
مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی بیان کرد: تنها صفویان بودند که توانستند نقشه‌های سنگین و بسیار پیچیدۀ حدود ۵۰ خانه را نیز در تعداد هفت تا هشت رنگ اجرا کنند و این اتفاق خارق العاده است.

وی با ابراز تأسف از اینکه نمونه هفت رنگ مخمل در ایران وجود ندارد، اضافه کرد: با توجه به تصاویری که از نمونه‌های مخمل بافی نفیس صفوی در موزه‌های دنیا جستجو شده است، با مهندسی معکوس و بدون هیچ گونه ارتباطی به لحاظ میراث معنوی و سینه به سینه از اساتید در این رشته این پارچه مخمل حاضر با پاسداشت هنر نیاکان ایران دوباره احیا و اجرا شد.

شریف زاده گفت: مخمل هفت رنگ به تاریخ پیوسته بود و هرگز در مخیله اساتید گذشته هم خطور نمی‌کرد، چون اسرار ایجاد آن نیز سال‌هاست مدفون شده و دیگر اجرای آن جزو محالات بود که با همت و کوشش فراوان و خطا و گریز زیاد بالاخره به نتیجه مطلوب رسیدیم و توانستیم این هنر را پس از حدود ۳۰۰ سال احیا کنیم.

منبع:ایرنا