باغ کمال، یادگار زمانی که تبریز، شهر عرفان بود

کمال خجندی، شعر زیر را در وصف شهری سروده است که معتقد بود” از بهشت خدای عزّ و جل تا به آنجا نیم فرسنگ است”:

«تبریز مرا راحت جان خواهد بود

پیوسته مرا ورد زبان خواهد بود

تا در نکشم آب چرنداب و گجیل

سرخاب زچشم من، روان خواهد بود»

خجندی بیش از ۱۰۰ سال عمر می‎کند، اما روزی یکی از مریدانش که هر روز برای او آب می‎برده است، هنگام سر زدن به او متوجه وفات استادش می‎شود. دفن شاعر قصه ما داستان جذاب‎تری دارد و وقتی مریدان برای دفن خجندی جمع می‎شوند تا پیکر او را به حظیره بابا مزید و گورستان عرفا در مرحله «دوه‌چی» تبریز ببرند، تابوت شاعر شکسته می‎شود و یکی از مریدان می‎گوید، به دلیل علاقه زیاد خجندی به این باغ و خانقاه، پیکرش هم قصد جدا شدن از این باغ را ندارد و پیکر او در باغ کمال دفن می‎شود.

کمال دومی (نقاش و نگارگر) که در دربار سلطان حسین بایقرا در هرات تقرب یافته بود، پس از استیلای شاه اسماعیل اول صفوی بر ازبکان، همراه امیر علیشیر نوایی به تبریز آمد. هر چند این دو کمال در دوره‎های متفاوتی زندگی کردند، اما مرگ، آن‌ها را در باغ کمال به هم رساند تا هم جواری مقبره این دو هنرمند، بر معنویت و لطافت باغ کمال بیفزاید. باغ کمال یا دو کمال تبریز در محله بیلانکی (بیلانکوه) واقع شده است.

این مقبره‌ها در اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به رسمیت شناخته شده و دانشگاهی تحت عنوان مرکز علمی کاربردی «دو کمال» تحت نظارت این اداره کل در این باغ تاسیس شده است.

کریم میمنت نژاد، تاریخ پژوه و تبریز پژوه با تایید اصالت مقبره‌های باغ کمال با توجه به مستندات تاریخی به ایسنا می‎گوید: منتهی الیه باغی که کمال خجندی برای سکونت و عبادت خود از سلطان حسین جلایر تقاضا کرده بود به میدان چایی(مهرانه رود) چسبیده که محل دقیق آن بر روی نقشه دارالسلطنه تبریز به عنوان یکی از قدیمی‎ترین اسناد مشخص شده است.

وی اضافه می‎کند: گفته می‎شود محله بیلانکی در اصل ولیان کوی و به معنای محله اولیاء بوده است که این نیز تاییدی بر اصالت این مقبره‌ها و زندگی کردن عرفا و اولیاء در این محله در روزگاران گذشته است.

وی با اشاره به تلاش‌های مرحوم «عزیز دولت آبادی» در استخراج دیوان شعر کمال خجندی و کشف مقبره‌های  باغ کمال بیان می‎کند: وی به قدری معتبر است که دانشگاهی به نام عزیز دولت آبادی در کشور تاجیکستان تاسیس شده است، در سال ۱۳۳۷ تلاش زیادی برای استخراج اشعار خجندی و کشف مقبره‌ها کرد که موفق هم شد.

این تبریز پژوه ادامه می‌دهد: دولت آبادی از روی نقشه قدمی تبریز (دارالسلطنه) به این نتیجه رسید که محل دقیق باغ همین نقطه کنونی است و سپس به سردابه‎ای در زیر زمین رسید که دو مقبره در آن وجود داشت که یکی مزار کمال خجندی و دیگری، مزار کمال‌الدّین بهزاد، نگارگر دربار صوفی بود.

وی اظهار می‎کند: باغ کمال در سال ۱۳۵۳ توسط انجمن آثار و مفاخر ملی سازماندهی و بازسازی شد.

مرتضی آبدار، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی نیز در گفتوگو با ایسنا از احیای مکاتب هنری تبریز در این مجموعه خبر داده و به ایسنا می‎گوید: با همکاری مشترک شهرداری تبریز، شاهد تداوم ساخت رواق‌های محوطه باغ کمال هستیم و احداث پی و اسکلت بلوک‌های یکی الی چهار، خاک برداری در بخش‌های شمالی و غربی و اجرای پی و فنداسیون حد غربی و شمالی از جمله اقدامات به شمار می‎آیند.

وی با بیان اینکه این پروژه تاکنون پیشرفت ۲۰ درصدی داشته است، اضافه می‎کند: این مجموعه هم اکنون با اعتباری قریب به ۱۵ میلیارد ریال از سوی شهرداری منطقه یک در حال مرمت و ساماندهی است و پس از اتمام در قالب مجموعه پژوهشی، فرهنگی و آموزشی باغ کمال و با عنوان «دارالفنون مکاتب هنری تبریز» آغاز به فعالیت می‎کند و برگزاری رویدادهای فاخر فرهنگی، احیای مکاتب هنری تبریز از جمله، نگارگری، فرش، نقاشی، خوشنویسی، موسیقی، معماری، انجام پژوهش‌های فرهنگی و هنری و از جمله محور فعالیت‌‍‌های تعریف شده در آن است.

گفته می‎شود که سنگ قبرهای این دو هنرمند مدفون در باغ کمال، دارای قدمت زیاد و از نوع سنگ سیاه صندوقی بودند که پس از جایگزینی با سنگ‌های مرمر سفید به محلی واقع در پشت موزه آذربایجان منتقل شده‌اند، با توجه به قدمت و اصالت این سنگ قبرهای قدیمی، لزومی برای تعویض آن با سنگ‌های جدید مرمری وجود نداشت که امیدواریم این موضوع نیز مورد توجه اداره کل میراث فرهنگی استان قرار گیرد.

بر اساس این گزارش، باغ کمال تبریز با شماره ۲۰۵۶ ۲۹ تیر ماه ۷۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

منبع خبر:ایسنا