بند خاک شوشتر

بند خاک از بناهای نظام آبی تاریخی شوشتر است که آب را از نهر داریون به نهر رقط منتقل نموده و در هنگام طغیان نهر داریون نیز که خطر سیل دشت میاناب شوشتر را تهدید میکرد قسمتی از آب آن را به نهر رقط هدایت می نمود. نهر رقط در نهایت به رودخانه گرگر می ‌ریزد و در مسیر آن، بند خاک، پل بند لشکر، پل شاه علی، پل آشیخ بهاء (ملت) و بند شرابدار وجود دارد. پیشینه ساخت این بند همانند دیگر بناهای آبی تاریخی شوشتر، به دورهٔ ساسانیان باز می‌ گردد.

این بند به همراه پانزده اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید. همچنین در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بند خاک يكي از سازه هاي با اهميت بر نهر داريون است كه به عنوان پخشاب كاربرد داشته و عامل تقسيم آب به دو شاخه داريون و رقت است كه در ضلع جنوب غربي شوشتر مي باشد.

نهر داريون در بند خاك به دو شعبه تقسيم مي شود: شعبه اصلي به سمت جنوب ادامه دارد و پس از طي ۳۳ كيلومتر در بند عرب حسن به رودخانه شطيط مي ريزد. وضع سطح زمين واقع بين رودخانه شطيط و گرگر طوري است كه مسير نهر داريون در خط الراس تپه ها قرار گرفته است. به اين ترتيب زمينهاي واقع بين دو شاخه كارون بسهولت آبياري می شدند.

شعبه دوم نهر داريون پس از عبور از زير پل بند لشكر به رودخانه گرگر مي ريزد. در بند خاك سدي وجود دارد كه قسمت اعظم آب كانال داريون را در شعبه اصلي نگه مي دارد، چون شعبه شرقي كانال داريون در حدود پانزده متر داراي اختلاف سطحي است ظاهراً سه بند ديگر در مسير آن براي جلوگيري از شدت سرعت آب ساخته شده است.

در دهه شصت با ايجاد خيابان كمربندي قسمت زيادي از بند تخريب و زير جاده رفت. فرم سازه اي بند تقريباً U شكل است كه داراي دو قسمت و داراي چندين دهانه بوده كه يكي از آنها سر پوشيده است و بقيه روباز هستند. در مجاورت اين اثر در ضلع شرقي، آثار چندي از جمله حصار قديم شوشتر و آثار يك آباره نمايان است.

اين بند داراي دو قسمت است، قسمت اول داراي پنج دهانه و داراي ستونهايي است. حدود ده قدم پائين تر از آن  ديواره ی انحرافي بوده كه آثار آن تا چندين سال قبل قابل تشخیص بود.

جهت ديواره اصلي بند داراي جهت غربي-شرقي است از قسمت شرقي بند بازويي به سمت شمال شرق  منشعب مي شود. از بازوي بند ديواري به سمت شمال كشيده شده است، خود اين بازو با يك بازوي ديگر كه در جهت غرب آن مشاهده شده مرتبط مي باشد. در واقع اين بازوها و خود بند اصلي يك مخزن نگهداري آب را تشكيل مي دهند. در قسمتهايي از بازوها و بند اصلي به نظر مي رسد كه دارا ي  ديوارهاي الحاقي باشند كه در جنوب آن مشاهده مي شوند كه براي خروج آب است. قسمت هايي در ديواره ها به صورت دريچه هايي بوده كه  تخريب شده است. بند خاك از نظر مصالح شامل ملات ساروج و انواع سنگهاي ماسه ای و لاشه می باشد كه سطوح داخلي و معدودي از ديواره هاي بيروني با ملات ساروج اندود شده اند. كاربري این بند با توجه به شواهدي كه ارائه مي كند داراي عملكرد نگه دارنده با فضاهاي مخزني و خروج آب است.

موقعیت مکانی
بند خاک شوشتر در نزدیکی خیابان کمربندی قدیم و در شمال غربی امامزاده عبدالله واقع شده است.

مرتبط:

مرمت خانه تاریخی مقدم شوشتر

مسجد جامع شوشتر

سازه‌های آبی شوشتر از شاهکارهای فنی مهندسی اعصار کهن