تپه پری _زادگاه کریم خان زند

«تپه پری» محوطه ای باستانی در روستای پیروز (پری) است که علی رغم گنجینه ای که دردل خود دارد، امروزه فراموش شده و از آن استفاده ای به منظور گردشگری و باستان شناسی نمی شود. این روستا و «قلعه پری» (قلعه بلنده) آن زادگاه کریم خان زند بوده است.

متاسفانه این تپه علی رغم قدمت تاریخی و ارزش فوق العاده آثار باستانی به دست آمده از آن، هنوز ثبت ملی نشده است. با وجود این، نحوه تدفین اجسادی که در گورستان های مکشوفه آن یافت شده، اطلاعات گران قیمتی راجع به اعتقادات اقوام کهن در اختیار ما قرار می دهد.

موقعیت روستا وقلعه کریم خان

روستای پیروز (پری) در جاده اراک-ملایر و در فاصله ۲۷ کیلومتری جنوب شرقی ملایر، از توابع بخش زند دهستان کمازان این شهرستان  قرار دارد.ارتفاع تپه پری ۱۵ متر است و در ۲۰۰ متری جاده آسفالته اراک-ملایر واقع شده است.

قلعه باستانی و تاریخی «پری» (بلنده) در مرکز روستا واقع شده است. بنای اولیه آن به قرن چهارم پیش از میلاد نسبت داده می‏شود. بر فراز خرابه‏های این قلعه، قلعة منسوب به کریم‏خان زند قرار دارد که محل تجمع و سازماندهی لشکریانش بوده است. البته به غیر از قلعه بلنده ، ۵ قلعه دیگر هم در این روستا وجود دارد.

وجه تسمیه

«پری» به معنای گرداگرد و پیرامون و همچنین نام دختر کریم خان زند بوده است.

کاوش های انجام شده و کشفیات

در کاوش هایی که برای اولین بار توسط مهندس حکیمی در سال ۱۳۴۹ در این محل به عمل آمد، قدمت این قلعه را مربوط به دور های زندیه، ساسانی و مادها دانسته اند و قبوری متعلق به هزاره اول میلادی نیز در آن کشف شده است.اما با کاوش های مجدد در سال ۱۳۸۴ به سرپرستی جواد باباپیری قدمت قلعه و روستا را به دوره قبل از عصر مفرغ و آهن دانسته اند. به طور کلی در تپه پری ۱۵۰ قبر شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفته است.

اکثر سنگ قبرها از جنس سنگ آذرین و مستطیل شکل هستند. بر روی قبور زنان سلسله زندیه معمولا نقش مُهر و تسبیح، شانه دوطرفه، آئینه و جانماز حکّاکی شده و بر روی قبور مردان نیز تصویر مُهر و تسبیح، قلیان، خنجر، تفنگ برنو و گاهی نیزاسب دیده می شود. بالای قبر خان‌ها و بزرگان ایل نیز یك سنگ ایستاده قرار گرفته است. روی این سنگ معمولا صحنه‌های آوردن قلیان و چای برای خان یا بزرگ ایل به تصویر كشیده‌ شده ‌است.

قبر مادر کریم خان نیز در بررسی های باستان شناسان در همین تپه یافت شده است. سنگ قبر مادر کریم خان پس از کشف توسط اهالی روستا به حمام انتقال داده شده و با توجه به حساسیتی که اهالی به کریم خان داشتند ، محافظت از آن را خود به عهده گرفته و معمولا سنگ قبر را به هرکسی نشان نمی دادند.

در مورد قبور قدیمی تر طرز قرار گرفتن اسکلت ها درون قبور بر روی بازوی راست یا چپ است که بسته به موقعیت خورشید در آسمان متفاوت بوده است و سعی شده است صورت مردگان رو به خورشید قرار بگیرد. زانوها نیز خم و دست ها روی سینه قرار گرفته است.ظروف و تزئیناتی از قبیل گردنبند، انگشتر و دست بند که در زمان حیات مورد استفاده متوفی بوده را نیزهمراه وی دفن کرده اند.

سیستم آبرسانی قلعه زندیه نیز شباهت بسیار زیادی با حمام فین کاشان دارد. در این سیستم لوله های سفالی مارپیچ از رودخانه به سمت قلعه کشیده شده اند ، تا بتوانند آب را با فشار به داخل قلعه مذکور برسانند. کشف دو قطعه لوله سفالی (تن پوشه) با حدود ۴۵ سانتی متر طول و ۱۵ سانتی متر قطر که اطراف آن با ساروج و نخاله های خشت پخته پوشانده شده است ، باستان شناسان را متوجه سیستم آبرسانی تپه پری کرد که مقصد آبرسانی آن قلعه زندیه بوده است.

در اطراف و داخل رودخانه تعداد شش تپة باستانی وجود دارد که در آن‏ها سفالینه و سکه‏های قدیمی پیدا شده است. قدمت این تپه‏ها به دوران ماد می‏رسد.خرابه‏های حمام قدیمی و امامزاده دو خواهران از دیگر آثار این روستاست.

حمام پری معروف یه حمام کریمخانی ، از جمله بناهای دوره زندیه است که توسط کریم خان زند در این روستا بنا شده است. تمام مصالح مصرف شده در این حمام با ملات ساده کار شده است. این حمام زیر زمین احداث شده است و سطح آن هم کف با سطح زمین است روشنایی های این حمام دارای ۵ نور گیر قدیمی است . بازسازی این حمام قدیمی در ۱۳۰ سال قبل انجام شده و سنگ قدیمی آن در میراث فرهگی شهرستان ملایر نگهداری می شود.

طبیعت روستای «پری»

باغ‌های انبوه، سواحل رودخانه خروشان، قنات‌های قدیمی‌، طبیعت جذاب و گیاهان دارویی و آثار تاریخی ارزشمند ،فضای گردشگری مناسبی برای گردشگران فراهم آورده است.منطقۀ حفاظت شدۀ «لشکردر» نیز با وسعتی معادل ۱۶۰۰ هکتار زیستگاه حیات وحش این روستاست.

سوغات و غذاهای محلی

انواع قالی و گلیم مهم‏ترین صنایع دستی و کشمش، شیره انگور، گردو و بادام سوغات این روستا است.ترخینه، کاچی، آش جو با سیرابی، آش رشته ترش، آش خیار و اشکنه نیز غذاهای رایج روستای پری هستند.