جشن آغاز تابستان (جشن آب پاشونَک)

در دوران باستان جشن‌ های بسیاری به هنگام آغاز هر فصل، از جمله فصل تابستان، به صورت دسته ‌جمعی و گروهی توسط مردم ایران برگزار می ‌شد. در آن دوران شاخص اندازه ‌گیریِ زمانِ فرا رسیدنِ آغاز تابستان و انقلاب تابستانی، سازه ‌های خورشیدی (تقویم‌هایی آفتابی) نظیر چارطاقی ‌هایی بودند که بر اساس آن ‌ها، شروع فصول چهارگانه با قرار گرفتن خورشید در هنگام طلوع در روز اول هر فصل در زاویه ی خاصی از بین ستون های این گونه بناها قابل مشاهده بود. نمونه ‌ای از این آثار چارطاقي امروزه در نياسر كاشان وجود دارد.
آغاز تابستان در گاهشماری گاهنباری (کهن ‌ترین گاهشماری شناخته‌ شده در ایران که بر اساس آن طول سال خورشیدی را به چهار فصل و چهار نیم‌ فصل تقسیم می ‌کرده ‌اند) آغاز سال نو نیز بوده که این شیوه ی آغاز سال همچنان تا اندازه ‌ای در گاهشماری طبری (تبری) نیز باقی مانده است. در آغاز تابستان، خورشید از بالاترین جایگاه خود در افق شمال شرقی طلوع کرده و در بالاترین جایگاه غروبگاهی خود در افق شمال غربی فرو می ‌آید. این زمان برای مردم باستان که دلبستگی خاصی به پدیده‌ های کیهانی داشته و چنین پدیده ‌هایی را در زندگی روزمره، آیین ‌ها و باورهای خود دخالت می ‌داده ‌اند اهمیت بسیاری داشته و آیین‌ ها و جشن‌ های بسیاری را در این زمان برگزار می‌ کرده ‌اند.
با وجود کمرنگ شدن بسیاری از جشن ‌های باستانی ایران، همچنان برگزاری جشن اول تابستان با نام «آب‌ پاشونَک» در اراک، فراهان، محلات و بسیاری از نواحی مرکزی ایران با نام «اول تُوِستونی» (اول تابستانی)، همراه با حضور و تجمع مردم، با انجام مراسم آب‌ پاشی و آبریزگان در صحرا برگزار می ‌شود.

در رابطه با علت پيدايش جشن آب پاشونک در آغاز تابستان نظریات و فرضیه ‌های بسیاری وجود دارد. نمونه ‌ای از این فرضیات بدین صورت است: در دوره‌ ای در ايران، ۷ سال باران نبارید و فيروز پسر يزدگرد اول، شاه ايران، نگران اتفاقاتی نظیر قحطي و مرگ و مير بود. در آن هنگام هيچ کس از قحطي جان خود را از دست نداد و مردم بعد از اولين بارندگي بسيار خوشحال شده و به نشانه ی تشكر از نداشتن تلفات در قحطي، خدا را شكر كرده و بر روی هم آب پاشيدند. فرضیه ی دیگر این است که در دوران قبل از اسلام زمانی که يكي از پادشاهان ايرانی در روز اول تابستان خوشحال از پیروزی خود از جنگ برمي ‌گشت، به قنات زلف‌آباد واقع در استان مرکزی رسید. در لحظه ی استراحت و هنگام شستن دست و روی خود در كنار آب، حوريه (بانويی زيبا) در ذهنش تجسم شد و مشتي آب بر روی او پاشید. شاه از این اتفاق بسيار خوشحال شد و شادي خود را به صورت آب پاشونک و پاشیدن آب بر سر و صورت همراهانش انجام داد.
از دیگر آئین ‌های آغاز تابستان می ‌توان به جشن‌ هایی فراموش‌ شده اشاره کرد؛ جشنی در روز ششم تیرماه با نام «جشن نیلوفر» که ابوریحان بیرونی نیز از آن یاد کرده و احتمالاً با شکوفا شدن گل ‌های نیلوفر به هنگام آغاز تابستان در ارتباط بوده است و جشن «عیدماه» که در بیست و نهم خردادماه در بین مردم سوادکوه و برخی دیگر از نواحی کوهستانی طبرستان و مازندران با آتش‌ افروزی بر بلندی ‌ها و سرود و شادی برگزار می ‌شود. آیین «گوجه عروس» یا «گُل عروس» نیز در برخی نقاط خراسان و غرب افغانستان برگزار می‌ شود که با اهدای میوه ‌های نورسیده، آرد و نبات به نوعروسان آغاز تابستان را جشن می ‌گیرند.

منبع خبر:ایران ویزیت