رمز گشايي از معماري ايراني

دانشمندان باستان‌شناس باختري مدت زماني به اين فکر بودند که معماری ایرانی از کجا و از چه راه اين سبک‌هاي خوش‌نما و هم‌آهنگ تزئيني را فراگرفته‌اند و آيا اين سبک‌ها منحصرا از ابتکارات خود آنهاست يا از جاي ديگري الهام گرفته‌اند؟ بالاخره پس از کنجکاوي‌هاي زياد به اين نتيجه رسيدند که مسلما خود آنها مبتکر اين سبک بوده‌اند و اين صنعت‌گران ماهر از مطالعه دقيق خود و مخصوصا از نمونه‌هايي که طبيعت در دسترس آنها گذاشته بوده است به اين ابتکارات نائل شده‌اند.

اشکال خوش‌نما و موج‌دار از سلسله نباتات و گل‌ها اقتباس کرده‌اند و تزئينات بلورمانند و مقرنس‌کاري را از سلسله احجار معدني به عاريت گرفته‌ و رمز اشکال منظم را از سلسله حيواني به‌دست آورده‌اند و مسلم است که اصول و قواعد هندسي که در تمام موجودات خلقت ديده مي‌شود، از نظر آنها دور نبوده است.

خطوط راه‌راه رنگين و لعاب مينايي که براي تزئين و حفظ آجرهاي کاشي به‌کار مي‌رود از انواع صدف‌ها اقتباس شده است، از مطالعه شکل و ترکيب حيوانات دريايي مانند طايفه مرجان‌ها طرز ساخت گنبدهاي حيرت‌آور را دريافته‌اند و از مشاهده برخي از غار‌ها که قطرات آب از سقف آنها مي‌چکد و آويزهاي بلوري مانندي تشکيل مي‌دهد، توانسته‌اند تزئينات پست و بلندي را که به شکل لانه زنبور هستند در درون عمارات به‌وجود آورند.

استفاده‌اي که ايرانيان از مطالعه احجار متبلور کرده‌اند، اساس و منشا تزئينات معماري خاوري شده است. آشوري‌ها در زمان‌هاي بسيار دور، ترکيبات سطوح و زوايا را در عمارات به‌کار برده بودند. اين ترکيبات در دوران سلسله هخامنشيان و اشکانيان رو به توسعه و تکميل رفت و در دوران زمامداري سلجوقيان به انتهاي درجه ظرافت و زيبايي رسيد.

ايرانيان به‌واسطه هوش ذاتي و ذوق ابتکاري توانسته‌اند آنچه را که طبيعت در دسترس آنها گذاشته، به صورت شگفت‌آوري تجسم دهند و در معرض نمايش بگذارند. نکته جالب توجه ديگر اينکه وسيله پرکردن فاصله‌هاي خالي ميان دو طاق را در سقف‌هاي مدور به طرز مطلوبي پيدا کرده‌اند. ظرافت و لطافت بي‌نظيري که اين استادان قديمي با مصالح مختلف در شاهکارهاي خود به‌وجود آورده‌اند، بي‌اندازه حيرت‌آور است. معماران ايراني در ساخته‌هاي خود از ميخ، چوب، خشت، گل، آجر، سنگ، آهن و ورقه مس استفاده کرده‌اند و مخصوصا کاشي‌هاي مينايي را در ابنيه متبرکه به حد وفور و به طرز جالب‌توجهي به‌کار برده‌اند و تزئينات ظريف را به‌وسيله ميخ‌هاي چوبي و آهني و قطعات مفتولي که دو انتهاي آنها برگشته است در سقف‌ها و قوس‌ها و سرستون‌ها به‌وجود آورده‌اند.

باستان‌شناسان دانشمند در مقابل چنين تزئيناتي که با مهارت و تردستي استادان ايراني صورت گرفته است، کاملا مات و مبهوت مي‌شوند و بي‌اختيار سر تعظيم فرود مي‌آورند و هنرمندي آنها را تمجيد و تحسين مي‌کنند.

نقش و نگاري که مانند لباس فاخر در کاشيکاري‌ها ديده مي‌شود و به سبک عربي مرسوم شده به دو نوع متمايز تقسيم مي‌شود؛ نوع اول را از گياهان خزنده و پيچنده که داراي شاخ و برگ منظم و گل‌هاي قشنگي هستند، اقتباس کرده‌اند و نوع دوم از اشکال هندسي اقتباس شده است.

منبع:توریسم پرس