سرمایه‌ای به نام رسوم ایران کهن

برخی از آداب و رسوم رایج مردم کنونی ایران ، مانند جشن نوروز و چیدن سفره هفت‌سین، چهارشنبه‌سوری، جشن تیرگان، مهرگان، سده، امرداد، پنجابدر و سیزده‌بدر، شب یلدا و برخی آیین‌های دیگر، بازمانده آداب و رسوم ایرانیان پیش از اسلام است. اگرچه از پس از اسلام نیز جشن‌ها و آداب و رسوم مختلف فرهنگی، مذهبی بر جای مانده است که در جای خود نیازمند توجه ویژه‌اند؛ مانند جشن‌های میلاد، غدیر، قربان، فطر و … در بازشناسی عناصر فرهنگی مانند شب چله (شب یلدا)، آنچه بیشتر از همه خودنمایی می‌کند، کرامت رابطه انسان با انسان است.

فلسفه پیشینیان در شب یلدا این بوده که در قالب مثل‌ها، شعرها، روایت‌ها و شاهنامه‌خوانی‌ها به آموزش نسل بعد می‌پرداختند و نسل آینده را با آنچه از پیشینیان به آنها رسیده بود، هرچند شفاهی، آشنا و آگاه می‌کردند. همه ملزومات شب چله بهانه‌ای برای شادی، پیوند دوباره با آفرینش، احساس هویت و پیوند با جاودانگی است. شاید به‌ظاهر یک شب‌نشینی بوده و هست؛ اما فلسفه آن ایجاد پیوند میان نسل‌های مختلف در یک خانواده است؛ چیزی که امروزه به مدد تکنولوژی و فضای رسانه‌ای و مجازی، خانواده‌ها را به تنهایی و انزوا کشانده است.

نسل جدید و امروزی ما که بیشترین اطلاعات خود را از فضای مجازی دریافت می‌کند، به راستی چه اندازه از رسوم، آیین، جشن و عیدهای ما که بخشی از هویت و فرهنگ ما را تشکیل می‌دهند، اطلاع دارند؟ اما اطلاعاتی که به‌وسیله تکنولوژی‌های مدرن ردوبدل می‌شود، دلیلی برای دلبستگی و پیوند عاطفی نسل‌های مختلف نمی‌شود و گاهی به دلیل وابستگی مردمان به رسانه‌های نوین، جدایی و گسست بین آدمیان بیشتر هم می‌شود.

امروزه در کشورهای پیشرفته صنعتی و در کلان‌شهرها، میلیون‌ها انسان در کنار یکدیگر تنها زندگی می‌کنند و کمترین نیازی به ارتباط کلامی با یکدیگر ندارد. زمان متوسط ارتباط کلامی بین والدین و فرزندان به سه دقیقه در شبانه‌روز کاهش یافته است. در دنیای قدیم گرچه حجم اطلاعات مثل امروز فراوان نبود؛ اما آنچه تولید فرهنگی نامیده می‌شد و در بین نسل‌ها منتقل می‌شد، سازنده آداب و رسوم و تمدن فرهنگی جامعه بود و ملت‌های گوناگون به دلیل داشتن فرهنگ‌های برتر و دیرپا، می‌توانستند به یکدیگر فخر بفروشند.

بسیاری از نظریه‌پردازان معتقدند آنچه کشورها و ملت‌های مختلف را در آینده به یکدیگر پیوند می‌دهد، فرهنگ متفاوت آنهاست. سفر و گشت‌وگذار و دیدن رسوم و فرهنگ‌های متفاوت یکی از دلایل ماجراجویان سفر است. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری، بیش از ۴۰ درصد گردشگری بین‌المللی با انگیزه فرهنگی است و به‌طور چشمگیری این فرایند در حال افزایش است. رشد روزافزون این نوع از گردشگری، توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران را در جهان به خود معطوف کرده است و بسیاری از کشورها با خلق جشن‌ها و فستیوال‌های مختلف که ریشه و پایه عمیق فرهنگی ندارند، سعی می‌کنند در این بازار رقابت، گوی سبقت را از آنِ خود کنند؛ اما ایران در این مسیر با داشتن تنوع فرهنگی زیاد و جشن‌ها و آداب و رسوم فراوان که هرکدام از آنها به سبب دانش و دلیل خاصی از پیشینیان به یادگار مانده، ناتوان بوده است.

اگرچه در ثبت آثار ملموس و ناملموس همت ورزیده‌اند؛ ولی صرف ثبت یک اثر در گسترش، تعمیم، شناخت و پاسداشت آن کافی نیست. آنچه نسل جدید ما را ناتوان کرده است، نداشتن اطلاعات کافی، صحیح و فلسفه هریک از آداب و رسوم است؛ بنابراین همواره باید به مراسم‌ها و سنت‌های مختلفی که باعث مستحکم‌ترشدن ارتباطات خانوادگی می‌شود، بیشتر اهمیت داد.

باید کوشید به ریشه و بنیان برگزاری این مراسم‌ها پرداخت و از امکانات موجود برای دورهمی در شب یلدا یا سایر رسوم فرهنگی به بهترین شکل استفاده کرد و بدون پرداختن به شبکه‌های مجازی، از این فرصت‌ها که تنها یک‌ بار یا محدود در سال وجود دارد، بهره برد. می‌توان از ظرفیتی که فضای مجازی در اختیار همه کاربران قرار داده است، برای معرفی و شناسایی آداب و رسوم بهره برد. سفرهای متنوع فرهنگی را در مقاصد داخلی و خارجی برای گردشگران تعریف کرد در فضای مجازی به آن بیشتر پرداخت و نسل جدید را از انزوا و تنهایی بیرون کشید و به عمق ماجرا کشاند.

این جشن آینه تمام‌نمای حضور نسل جدید در کنار بزرگ‌ترهاست. حضور سه نسل از یک خانواده در بزرگ‌ترین گردهمایی فرهنگی خانوادگی ایران، قدمی است در شناسایی آیین‌ها و آداب و رسوم ایران کهن که هرکدام از آنها سرمایه‌ای شگرف برای توسعه و رونق گردشگری است و در نهایت بر غنای فرهنگی می‌افزاید و گردشگران و هم‌وطنان از ذی‌نفعان اصلی آن هستند.