شمخال؛ بهشت جاذبه‌های ژئوتوریسمی

مژگان ثابت تیموری  به معرفی و شرح ویژگی‌های ژئوتوریسمی منطقه شمخال پرداخت و اظهار کرد: روستای شمخال و دره شمخال که منتسب به نام همین روستا است از روستاهای منطقه شمال شرق خراسان رضوی، واقع در دهستان دولتخانه از توابع شهرستان قوچان بوده، در فاصله ۲۵ کیلومتری کشور ترکمنستان و شهر مرزی باجگیران و در ۸۰ کیلومتر  از شهر قوچان واقع شده ‌است. شمخال یکی از روستاهایی است که به واسطه دور از دسترس ‌بودن و همینطور قرار داشتن در منطقه تحت حفاظت محیط زیست به گونه‌ای از بسیاری آسیب‌ها و تخریب‌های شدید محفوظ بوده است.

وی تشریح کرد: این منطقه در دل کوه‌های هزارمسجد و باجگیران واقع شده ‌است که ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد از ۱۴۰۰ تا ۲۰۸۰ متر متغیر بوده و حداقل شیب ۲۵ درصد دارد. در مسیر جاده اصلی منطقه شمخال، روستای شمخال، روستایی تاریخی و قدیمی است و نام آن برگرفته از نام نوعی تفنگ بزرگ و سنگین سرپُر بوده و هنچنین می‌توان گفت که نامش به ریشه کرمانجی آن «تفنگ دست‌ساز» و «دلیر» باز می‌گردد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اضافه کرد: ظاهرا این نام‌گذاری برگرفته از ویژگی آباد بودن، مرزی ‌بودن و بکر بودن این منطقه بوده که برای حفاظت ساکنین به رزم‌آوری و جنگ‌آوری شهرت داشته‌اند. حتی در حال حاضر نیز می‌توان روحیه شجاعت و رشادت را میان مردمان این منطقه مشاهده کرد.

ثابت‌تیموری خاطرنشان کرد: این رود دره U شکل که در زمین‌شناسی «گپ» نامیده می‌شود، مسیر دسترسی بسیار سهل الوصولی دارد و همینطور به واسطه داشتن ویژگی‌های زمین‌شناختی خاص منطقه، از جاذبه‌های غیر زنده ارزشمند این منطقه است. این دره در برخی از مناطق به حالت V  تغییر شکل داده و عمق آن به ۲۰۰ متر می‌رسد. دره و دیواره‌های سنگی آن ترکیبی از رسوبات مارنی و آهکی است. بررسی ساختارهای زمین‌شناسی و طبیعی این منطقه، یک گردشگر را در فضایی بکر و در ترکیبی از تاریخ زمین و فضای زنده و غیرزنده مرتبط با آن قرار می‌دهد.

 

وجود گونه‌های خاص گیاهی و جانوری از ویژگی‌های منطقه شمخال است

وی ادامه داد: از ویژگی‌های بسیار ارزشمند این منطقه به واسطه قرارگیری در موقعیت جغرافیایی خاص و تحت حفاظت محیط زیست، مشاهده انواع گونه‌های جانوری و گیاهی منحصر به‌فرد و جذاب را می‌توان نام برد. از دیگر ویژگی‌های خاص این منطقه، وجود گیاهان متنوع، به ویژه گیاهان دارویی است. در این منطقه همچنین گونه‌های تحت حفاظت محیط زیست از جمله درختان، درختچه‌ها و گیاهان بوته‌ای و علفی متنوعی چون گردو، گیلاس، زردآلو، چنار، سپیدار، بید، تمشک، زرشک، زالزالک، ولیک، بادامشک، چریش، موسیر، گون، کاکوتی، درمنه، کلاه میرحسن، بومادران، تلخه، گاوزبان، ‌گون، کنگر، اسپرس، باریجه، ارزن وحشی، کاکوتی و لاله در دسترس قرار دارد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: در طول مسیر این رود دره که به سد درونگر ختم می‌شود وجود گونه‌های درختچه‌ای و رویش گونه‌ای از درخت‌ها روی دیوارها، شیب‌ها و کف بستر سبب ایجاد زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری به ویژه پرندگان و خزندگان وابسته به این گونه‌های گیاهی شده است.

 

ثابت‌تیموری گفت: خوشبختانه طی ۱۵ سال گذشته، حضور مختصصان گردشگری به ویژه اکوتوریست‌ها و علاقه‌مندان به تفرج در مناطق بکر و جذاب طبیعی، توجه به این روستا و به خصوص رود دره شمخال را بیشتر کرده است. رود دره شمخال از دره‌هایی با جریان آب دائمی است. هرچند در ۸ کیلومتر ابتدایی مسیر ورود به دره از سمت روستای شمخال حجم آب کمتر است، اما در کل مسیر جریان آب دائمی بوده که ممکن است گاهی با وقوع بارندگی شدید در بالادست رودخانه منجر به ایجاد سیلاب‌های شدید شود.

وی عنوان کرد: کف دره را سنگ‌فرشی از سنگ‌های متنوع و جذاب پوشش داده است. لانه پرندگان بسیار متنوع و گونه‌های بسیار خاص جانوری بر روی دیواره‌های این رود دره بلند بسیار دیدنی و جذاب است. رود شمخال از رودهای قرچغه، دربادام و شارک منشعب شده و به سد درونگر ختم می‌شوند که حدود ۳۰ کیلومتر از روستا فاصله دارد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی در خصوص ویژگی‌های جمعیت‌شناختی این روستا اظهار کرد: ریشه مردمان این منطقه کرمانج است و بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۱۰۰ نفر در این روستا زندگی می‌کنند. یعنی شما جمعیت زیادی را در این روستا نمی‌بینید و البته همین تعداد نیز به طور ویژه‌ای پذیرای گردشگران هستند. برخی از روستاییان طی چند سال اخیر، منازل خود را بر اساس استانداردهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی‌ و تحت نظارت اداره کل استان به اقامتگاه‌های بوم‌گردی تغییر کاربری داده‌اند.

ثابت تیموری تصریح کرد: در این منطقه برای حمل بار و جابجایی مسافران از چهارپایان استفاده می‌شود. همینطور داشتن اقامتگاه‌های زیبا به همراه طبخ غذاهای محلی، مطلوب بسیاری از گردشگرانی است که از این منطقه بازدید کرده‌اند. اکثر دفاتر خدمات مسافرتی نیز اقدام به برگزاری تورهایی یک یا دو روزه برای بازدید از این رود دره می‌کنند. این نکته حائز اهمیت است که سفر در فصل‌هایی چون پاییز و بهار به دلیل بارندگی‌های شدید مناسب نبوده و شاید گردشگران نتوانند به خوبی مسیر را تشخیص دهند. بنابراین ضرورت دارد افرادی آموزش دیده و همراه با یک راهنمای گردشگری حرفه‌ای و متخصص ژئوتوریسم یا اکوتوریسم و بلد محلی در این مسیر با گروهی که قصد بازدید از منطقه را دارندهمراه شود و از آنجایی که طول مسیر تا مقصد و اطراق‌گاه‌های نهایی در انتهای مسیر رود دره ۱۸ کیلومتر است، اهمیت حرفه‌ای بودن، توانمند بودن و همراهی با راهنمایان گردشگری حرفه‌ای را دو چندان کرده است.

منطقه شمخال بهترین مکان برای زمین‌شناسان و علاقه‌مندان به زمین‌شناسی است

وی در خصوص دلایل شکل‌گیری این رود دره خاطرنشان کرد: این رود دره حاصل فرسایش جریان آب دائمی رودخانه شمخال است، هرچند بیرون‌آمدگی این فضا از دل دریاهایی که از گذشته‌های بسیار دور در این منطقه واقع بوده و جریانات بسیار شدیدی که در این حوزه وجود داشته، در شکل‌گیری این رود دره بی‌اهمیت نبوده است. فسیل‌هایی که در این منطقه دیده می‌شوند به دلیل سازندهای کنگلومرایی قابل مشاهده هستند. ترکیب ماسه‌ سنگی با آهک و مارن نیز جلوه بسیار متفاوت و خاصی به این رود دره داده است.

 

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی ادامه داد: بیشترین توجه زمین‌شناسان و ژئوتوریست‌ها به این منطقه، رخ‌نمون و پروفیل یا دیواره دره شمخال است که لایه‌هایی از سنگ‌های بسیار متنوع از جنس آهکی، فسیل‌دار در دل سازند تیرگان با ضخامت ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر در طول رود دره را ایجاد کرده است. تاقدیس و ناودیس‌های متنوع، هوازدگی و انحلال شیمیایی و زیستی ناشی از رشد گیاهان و لانه‌سازی جانوران که در تخصص و زمینه مطالعه زمین‌شناسان است به همراه وجود کوه‌زایی‌های جدید و جوان این منطقه، یادآور این نکته است که شمخال از لحاظ فیزیکی و شیمیایی هنوز زنده و در حال تغییر و تکامل است که عملا می‌تواند بهشت زمین‌شناسان و علاقه‌مندان به علم زمین‌شناسی باشد.

منبع: ایسنا