علم‌گردانی پيامبر (ص) در میناب
در جنوب ایران، در شمال شرقی تنگه هرمز، شهرستانی مرزی به‌نام میناب واقع است که در پاس داشت واقعه عاشورا، از قرون گذشته آیین‌هایی را برگزار می‌کند. بر اساس شواهد، شهرستان میناب در برپایی نمایش‌های آیینی در استان هرمزگان پیشتاز بوده است. نمونه‌هایی از آن، مراسم علم‌گردانی پیامبر (ص)، رقص پا تابوتی و شیر و کتل است که با تغییرات اندکی از دوران آل‌بویه باقی‌مانده است. این مراسم پرشورترین آیین‌های محرم در میناب است که در روزهای پنجم و دهم محرم برگزار می‌شود و جمعیت کثیری از عزاداران را از مناطق مختلف استان هرمزگان به میناب می‌کشاند. در اینجا به معرفی یکی از این آیین‌ها می‌پردازیم.
علم پیامبر (ص)
«علم‌گردانی» آیینی است که در تمامی نقاط میناب در طول دهه محرم به اجرا درمی‌آید. تکیه‌ها، حسینیه‌ها و مساجد در میناب، هرکدام علم اختصاصی دارند. غالباً از روز اول محرم چوبه علم را در آب روان غسل داده و آن را با پارچه‌های رنگارنگ می‌پوشانند و برای عزاداری ماه محرم آماده می‌کنند.
در روزگار گذشته مراسم علم‌گردانی با قداست ویژه‌ای انجام می‌شد و حرمت آن را پاس می‌داشتند.
در روز پنجم محرم، مراسم «علم پیامبر (ص)» با تشریفات خاصی به اجرا درمی‌آید.
علم‌گردانی یکی از بزرگ‌ترین مراسم عزاداری کشورمان در دهه محرم محسوب می‌شود. در این روز جمعیت بسیاری از نقاط مختلف خود را به مکان مشخصی در شهر میناب می‌رسانند و آماده برگزاری این آیین بزرگ می‌شوند.
طبق رسم و سنتی که از روزگاران کهن در شهر میناب برجای‌مانده است، در روز پنجم محرم، همه علم‌ها از حسینیه‌ها و تکیه‌های مختلف، از شهر و روستا، در محلی به نام «ماتم قلعه»، در مرکز شهر، در کنار هم قرار می‌گیرند و هیئت‌های عزاداری دورهم جمع می‌شوند تا در مراسم «علم پیامبر (صلی‌الله علیه و آلِ و سلم)» که همه‌ساله در این روز خاص برگزار می‌شود، شرکت کنند.
نحوه برپا کردن علم و انتقال آن به مکان موردنظر به این شرح است: صبح روز پنجم محرم، پایه چوبی علم پیامبر (صلی‌الله علیه و آلِ و سلم) را که طول آن به ۶ متر می‌رسد، پس از یک سال انتظار، از درون حسینیه بیرون می‌آورند و پس از شست‌وشو در آب رودخانه شهر، آن را به سوی «حسینیه میانی» می‌برند. سپس با پارچه، خلخال‌های نقره‌ای دایره مانند و بندهای نخی تابیده آن را تزیین می‌کنند. در بعدازظهر همان روز مردم در مکان موردنظر اجتماع می‌کنند. در این هنگام مردم ذکرها و نوحه‌های مختلف سر می‌دهند و با سبک بومی، عزاداری می‌نمایند؛ زمانی که این مراسم با کثرت جمعیت در حال برگزاری است، علم حضرت صاحب زمان (عج) را از «حسینیه لب رودخانه» میناب بیرون می‌آورند و به استقبال سایر علم‌ها می‌برند. چون معتقدند به لحاظ اینکه حضرت مهدی (عج) از دیگر امامان کوچک‌تر است باید برای سلام کردن به دیگر امامان و پیامبر (ص) پیش‌قدم شود. به همین شیوه علم هر امامی را که کوچک‌تر است به استقبال علم دیگر امامان و پیامبر (ص) می‌برند و سلام می‌دهند. سپس عزاداری در مقابل حسینیه میانی، تا غروب آفتاب ادامه می‌یابد.
از روز پنجم محرم حضور مردم در حسینیه‌ها، مساجد و تکایا بیشتر می‌شود و با شور و هیجان وصف‌ناشدنی در مراسم شرکت می‌کنند و در وصف شهیدان کربلا نوحه‌سرایی کرده و بر سروصورت می‌زنند و اشک می‌ریزند.
روز نهم محرم علم پیامبر (ص) را از مجلس مردانه بیرون می‌آورند و به مجلس زنانه که در آن نزدیکی است، می‌برند. علم حضرت ابوالفضل (ع) «جریده» (علمی با پایه‌ای نیزه‌ای که بلندی آن به حدود دو متر می‌رسد) هم در مجلس زنانه است. هر دو علم (علم پیامبر (ص) و علم ابوالفضل (ع)) را در وسط حیاط مسجد قرار می‌دهند. مزدان حلقه‌وار علم‌ها را احاطه کرده و به سینه‌زنی می‌پردازند.
پس از مدتی سینه‌زنی، علم‌ها را به داخل مسجد می‌برند و روی صندلی قرار می‌دهند و روضه‌خوانی می‌کنند. بعد از پایان روضه، نخست مردها علم را زیارت کرده و از زیر آن عبور می‌کنند، سپس نوبت خانم‌ها می‌رسد، به این نحو که علم را بوسیده و از زیر آن می‌گذرند. در باور مردم زن‌های باردار مجاز نیستند از زیر علم عبور کنند، چون باعث سقط‌جنین آن‌ها می‌شود. البته چنین باورهای عامیانه‌ای در طول زمان به‌وجود آمده و منشأ و مأخذ معتبری ندارد.
* گزارش از عباس کریمی حاجی خادمی
مرتبط:
آیین‌های سنتی ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد
واقعه عاشورا در پرده نقاشی قهوه‌خانه‌ای موزه گرمابه پهنه سمنان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.