مسجد ابن طولون قاهره

مسجد ابن طولون یا مسجد احمد بن طولون یکی از مساجد قدیمی و از آثار تاریخی شهر قاهره در مصر است، احمد بن طولون مؤسس دولت طولونی ها فرمان ساخت آن را در سال ۸۷۷ ميلادي در بخش جدید قاهره داد. مسجد ابن طولون یکی از جاذبه های گردشگری مصر به شمار میرود و یکی از برجسته ترین آثار تاریخی است که گردشگران زيادي از آن بازديد ميکنند.

مسجد ابن طولون( عربی:مسجد أحمد بن طولون‎) این مسجد در قاهره( مصر) قرار دارد، دارای دو گنبد و یک گلدسته میباشد . مناره این مسجد، تنها مناره قدیمی مصر به شمار میرود که بر اساس مناره بزرگ مسجد سامرا به صورت حلزونی ساخته شده است، زیرا وطن وی سامراء بوده است.

مسجد ابن طولون بعد از مسجد عمرو در فسطاط، قدیمی ترین و سالم ترین مسجد برجای مانده در مصر است و بر اساس کتیبه ای که در مسجد پیدا شده، تاریخ اتمام بنای آن، ۲۶۵ هجری/ ۸۷۹ ميلادي است. احمد ابن طولون از سربازان سپاه عباسی در سامرا بود. مسجد ابن طولون بر بالای صخره ای بزرگ بنا شده و از مساجد معلق به شمار مي‌ايد.

مرخان در خصوص شخصیت مهندس این مسجد اختلاف نظر دارند. بعضی این احتمال را داده اند که شخصی مسیحی به اسم« سعید بن کاتب الفرغانی» بوده است. ولی گروهی ديگر از مؤرخان بر این باورند که مهندس این مسجد مسیحی نبوده بلکه شخصی عراقی بوده که آن را شبیه مسجد سامراء طراحی نموده است. در ساخت این مسجد از ستون های مرمر استفاده نشده و بجاي آن آجر بکار رفته است.

مقریزی، نقل ميکند: ابن طولون در خصوص ساخت مسجدی نظر خواست که درصورتی که تمامی مصر در آتش بسوزد در برابر آن تاب بیاورد و درصورتی که تمامی مصر در سیلاب غوطه ور شود این مسجد هم چنان بر جای بماند. به وی پیشنهاد کردند که آن را از آجر سرخ، گچ و خاکستر بسازد و هیچ ستون مرمری در ساخت آن بکار نبرد که در برابر آتش مقاومت چندانی ندارند؛ وی نیز به نظرات گوش داد و همین کار را کرد.

پلان مسجد مستطیل شکل است و حیاط مربع شکل بزرگی دارد که ساختمانها در اطراف آن است. ردیف رواقهایی که آن را در بین گرفته اند پهنایی به ميزان دو راهرو دارند و شبستان آن هم به پهنای پنج راهرو است.

ترکیب دیوارها و فضای در میان گرفته آن ها توازنی کامل دارند و هر یک مکمل دیگری هستند و این مطلب با پنجره های گذاشته شده در بین طاقها و در کنار محور هر یک از جرزها چشمگیرتر می شود و طاقها را با فضاهای پر و خالی بصورت پرده های سایه روشن با روشنایی قوی و ضعيف درآورده است.

اطراف صحن را شبستانهایی در بر گرفته که شبستان سمت دیوار قبله ۵ ردیف و باقی ۲ ردیف ستون دارند. در مرکز دیوار قبله، محراب تو رفته ای وجود دارد که جناغی شکل است و دو ستون در اطراف آن قرار گرفته است. همچنين در هر طرف محراب اصلی، دو محراب کوچکتر ساخته شده اند که بعدها به مجموعه اضافه شده اند. در ضلع شمالی، شرقی و غربی، فضاهایی به نام زیاده قرار گرفته اند که بعدها به خاطر بزرگتر کردن فضای مسجد، به آن اضافه شده و عرضی معادل ۱۱ متر دارند.

به کارگیری روشمند جرزهای آجری در برپا داشتن سقف، قبل از این در معماري مسجد سامرا صورت گرفته بود ولی مسجد ابن طولون اولین نمونه سالم و بدون نقص استفاده از این شیوه در خارج از سامرا به شمار مي‌ايد.

تمامی جرزهای بکار رفته در مسجد بطور یکسان، ۵ متر ارتفاع دارند در حالی که به کارگیری ستون های سنگی، چنين امری را ممکن نمی سازد برای این که ستون های سنگی در ابعاد و ارتفاع، تفاوت دارند و نمی توان آن ها را دقیقا هم اندازه ساخت. همچنين در بالای جرزها، پنجره هایی با طاق جناغی قرار گرفته اند که نقش آن ها کاهش فشار وارد آمده بر پایه ها و هم هدایت بهتر نور و جریان هوا به داخل شبستان هاست.

مسجد ابن طولون یکی از نمونه های نادری است که معماري اروپا را تحت تأثیر خود قرار داده است.