مسجد قاجاری گله‌داری در قلب بندرعباس
تاریخچه مسجد
این بنا بر اساس کتیبه موجود در سال ۱۲۹۶ هجری قمری مصادف با دوره قاجاریه توسط حاج عبدالکریم گله‌داری ساخته‌شده و طبق کتیبه سنگی آن در بیستم ماه محرم‌الحرام سال ۱۳۸۸ هجری قمری توسط احمد گله‌داری به دلیل کوچک بودن گسترش و مرمت کامل شده است.
کتیبه مزبور با طرح‌های گل و برگ افقی آراسته‌شده و ابتدا و انتهای خطوط توسط طرح‌های گشنیزی زینت یافته است و بخش شبستان قدیمی مسجد در زیر حیاط جنوبی جدید است.
مسجد گله‌داری در سال ۱۳۵۷ به شماره ۱۵۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. شبستان آن از زیبایی ویژه‌ای برخوردار است و نمونه‌ای از شبستان‌های مساجد کشورهای عربی است.
در جانب شمال غربی به شمال شرقی، پشت مسجد مسیلی جهت هدایت آب در مواقع بارندگی قرار دارد. این مسیل که در کنار اکثر مساجد جنوب وجود دارد، شاید حکایت از آن داشته باشد که درگذشته نزدیک مساجد، آب‌انبار وجود داشته و از طریق این کانال آب به سمت مخزن آب‌انبار هدایت می‌شده است.
فضای مسجد
مسجد گله‌داری مشتمل بر صحن، رواق و شبستان ستون‌دار و مأذنه بوده و مجموعه فعلی به همراه الحاقاتش، دارای دو در ورودی در جانب شرقی و غربی است.
شبستان
درهای ورودی شبستان در جهت شرقی و شمالی است، البته ورودی‌های متعدد آن را مسدود کرده‌اند و در جبهه شمالی نیز درهای شبستان کاملاً مسدود شده است.
شبستان مسجد به‌صورت مربع، دارای ۳۶ ستون استوانه‌ای (با احتساب ستون‌های درون دیوارها) با پایه ستون مربع است.
در داخل شبستان منبری چوبی نیز قرارگرفته که تزیینات ساده‌ای با نقوش هندسی دارد.
ستون‌های این فضا، عهده‌دار فشار طاق‌های بلند و زیبای گچین و سنگینی آسمانه هستند. در زیر این طاق‌ها گچ‌بری‌های زیبایی دیده می‌شود. از عمر تزیینات این بنا به گفته اهالی، ۴۰ سال می‌گذرد که در جریان یک مرمت و تعمیر به آن الحاق شده‌اند.
سرستون‌ها مکعب شکل و گچی‌اند که با تزیینات گچ‌بری، طرح‌های شیاردار افقی، خطوط ساده افقی و گل‌های ساده و طرح‌های هندسی تزیین‌شده‌اند و مشابه تزیینات گچی مسجد ملک بن عباسی بندرلنگه است.
طاق‌های رفیع شبستان با قوسی شکسته، چشم‌نوازترین عنصر موجود در مسجد گله‌داری است. در زیر این طاق‌ها، طرح‌های زیبای گچ‌بری با نقوش هندسی و به روش قالبی مشاهده می‌شود.
محراب
در میانه ضلع جنوبی شبستان مسجد، محرابی به عمق ۱/۳۰ و ارتفاع حدود ۳ متر با تزیینات زیبای گچی قرارگرفته است. تزیینات گچی محراب از نوع «برهشته» است و شامل طرح‌های متنوعی از گلدانی، شیارهای عمودی، گل و برگ‌های اسلیمی، غنچه‌های باز و ردیف عمودی گل‌های لوتوس و نیم ستون‌های شیاردار است.
بالای طاق گچی محراب با چهار ردیف دندانه‌دندانه (لوزی شکل) آراسته‌شده است. در سمت راست فضای داخلی محراب تنها کتیبه‌ای با جملات مبارکه «لا اله الا الله و محمد رسول‌الله» گچ‌بری شده است.
پشت محراب فضایی جهت نگهداری کتاب و اشیای دیگر تعبیه‌شده است که درب ورودی آن دربی چوبی است.
در اضلاع مختلف شبستان جمعاً ۱۹ درگاهی با درب‌های چوبی و طاق‌های هلالی که معرف عصر قاجاریه است، مشاهده می‌شود.
رواق‌ها
در جانب شرقی و شمالی شبستان، رواق‌هایی با یک ردیف ستون ساخته‌شده است. تمام ستون‌ها به‌غیراز ستون‌هایی که در رأس اضلاع هستند، ساقه‌ای استوانه‌ای دارند.
مناره
این مسجد دارای دو مناره است. یکی معروف به مناره کوچک که هم‌اکنون بقایایی از آن موجود است و این همان مأذنه مسجد قدیمی زیرزمینی است و مناره‌ای دیگر که هنوز پابرجاست.
در ضلع شرقی صحن مسجد گله‌داری فضایی مستطیل شکل وجود دارد که بر روی آن بقایای مناره مشهور به مناره کوچک دیده می‌شود و درگذشته برای اذان مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
این مناره تا سال‌های ۷۸-۷۷ پابرجا بوده، اما براثر رانش و بارندگی شدید به‌صورت یک‌باره فروریخته است.
در بخش جنوبی این اثر پلکانی برای دسترسی به مناره وجود دارد و در ضلع شمالی آن، راه دسترسی به شبستان زیرزمینی مسجد اولیه مشاهده می‌شود که در سال‌های اخیر پرشده است.
در گوشه شمال غربی مسجد مناره امروزی با پلانی استوانه‌ای که ساقه آن خالی از هرگونه تزیینات است، وجود دارد.
حدفاصل ساقه و تاج مناره (گلدسته مأذنه) سایه‌بان یا آبچکی دایره‌ای شکل ترکیب یافته از چوب و خرده‌سنگ و کاه‌گل موجود است.
کلاهک گلدسته بسیار ساده است. در میانه ساقه مناره روزنه‌ای برای تأمین نور تعبیه‌شده که به درون رواق دید دارد. این مناره دارای ۴۶ پلکان است و ورودی‌اش در جهت جنوبی است.
مصالح به‌کاررفته
از نکات جالب‌توجه وجود مرجان‌های دریایی در ترکیب مصالح مسجد است. استفاده از ملاط‌های صدفی در این اقلیم بسیار دیده می‌شود و دلیل آن پایداری و مقاومت ستودنی آن در مقابل رطوبت است. بنابراین ملاط‌های استفاده برای ساخت، ملاط‌های گچی است که برای مقاومت در مقابل رطوبت به آن آهک هم اضافه می‌کنند و اندودهای این بناها با استفاده از ملاط‌های صدفی و در چندلایه اجرا می‌شود که هم استحکام بنا را تأمین می‌کرده و هم عایق رطوبتی بسیار مطمئنی بوده است.
ستون‌ها هم با سنگ لاشه و ملاط گچی‌ای که آهک به آن‌ها اضافه‌شده (برای مقاومت در برابر رطوبت) ساخته‌شده و با لایه خارجی گچی به ضخامت ۶ سانتی‌متر محکم شده‌اند. دیوارهای پیرامونی شبستان هم به ضخامت ۵۰ سانتی‌متر دورتادور مسجد را فراگرفته‌اند.
منابع:
– جعفری، عباس، شناسنامه جغرافیایی طبیعی ایران، انتشارات گیتاشناسی، ۱۳۶۳
– افشار سیستانی، ایرج، استان هرمزگان، انتشارات هیرمند، تهران، ۱۳۷۸
* گزارش از عباس نوروزی، معاون میراث‌فرهنگی استان هرمزگان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.