نگارکَند تنگ قَندیل

دراین میان، سنگ‌نگاره بسیار زیبایی از شاهنشاه ساسانی در شهر کازرون و روستا تنگ قَندیل به جا مانده که بیانگر عشق و وفاداری و مهرورزی است و با دیگر نگارکَندهای (نقش برجسته‌ها) ساسانی ایران، ناهَمسانی (تفاوت) دارد.

از شهر کازرون به سوی شهر نورآباد که رهسپار شوید در بخش چنارشاهیجان (قائمیه امروزی) و در شمال روستا تنگ قَندیل در درون تنگه‌ای پهن و زیبا با نگارکَندی روبه‌رو خواهید شد که به سنگ‌نگاره «تنگ قَندیل» نامدار شده است. یادمانی که کارشناسان و باستان شناسان از آن با نام یکی از برجسته ترین و ارزشمندترین یادگارهای ساسانی یاد می کنند. سنگ‌نگاره‌ای بی‌مانند (منحصربه‌فرد) و یگانه که یکی از زیباترین صحنه‌های تاریخی ایران را به نمایش گذاشته است و از دیدگاه بررسی و پژوهش‌های تاریخی، آیینی و جایگاه اجتماعی دوره ساسانی دارای ارزش بسیار فراوانی است.

در این نگارکَند (نقش برجسته) با صحنه‌ای عاشقانه روبه‌رو هستیم که راز و رمزهای نهفته ای را در دل خود پنهان دارد.

در سنگ‌نگاره تنگ قندیل، ما بیننده یکی از زیباترین چهره‌های بانوان ساسانی هستیم. و همین جُستار، ارزش آن را دوچندان کرده است. همچنین این نگارکند وارون (خلاف) دیگر سنگ نگاره های ساسانی که بر روی صخره پیوسته به کوه تراشیده شده‌اند، بر روی یک تکه سنگ بزرگ جداگانه (منفرد) در دامنۀ بستر یک رودخانۀ فصلی تراشیده شده است. از همین روی، کارشناسان سنگ نگارۀ نامدار به «تنگ قَندیل» را دُردانۀ نگارکَندهای ساسانی ایران می دانند.

سنگ‌نگاره تنگ قَندیل

سنگ‌نگاره نامدار به «تنگ قَندیل» بر روی سنگی به پهنا ۸ متر در ۵ و نیم متر تراشیده شده و اندازه خود نگارکَند دو متر و ۸۰ سانتی متر در دو متر و ۱۰ سانتی متر است. در این نگاره (تصویر) دو مرد و یک زن به گونه ایستاده تراشیده شده‌اند. فرد میانی یا همان شاهنشاه بر روی یک پای خود تکیه داده و دست چپ خود را بر روی شمشیر گذاشته و در حال گرفتن گل از بانویی است. پوشاک وی به گونه بالاتنه چَسبان با یک شنل آویزان و شلوار گشاد چین دار است. در روبه‌روی او و سمت چپ، زنی ایستاده و بر روی پای چپ خود تکیه داده و با دست راست خود به پادشاه گلی را پیشکش می‌کند.

پوشاک وی به گونه جامه جلو باز بلندی (قبا) است که تا روی زمین دنباله یافته است. در پشت سر پادشاه و سمت راست فردی حلقه قدرت را در دست راست خود گرفته و دست چپ خود را بر روی شمشیر قرار داده است. پا این فرد و پایین شمشیر پادشاه بسیار آسیب دیده است.

بازشناسی نگارکَند تنگ قندیل

درباه بازشناسی و هویت افراد در سنگ نگارۀ تنگ قَندیل، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. علی اکبرسرفراز، باستان شناس که برای نخستین بار به شناسایی (معرفی) این نگارکَند درگذشته پرداخته است، پادشاه را شاپوریکم  و شهبانو را آذرآناهیتا دانسته است. ولی دربارۀ فرد پشت سر پادشاه، دیدگاهی را به میان نیاورده و تنها آن را جانشین (ولیعهد) پادشاه دانسته است. با این همه، دیدگاه وی دست کم درباره پادشاه رد شده است و پژوهش‌های نوین آگاهی‌های بهتری را به ما می دهد.

علی‌رضا جعفری‌زند، باستان شناس با گرایش دوران تاریخی و بانو نگین میری، باستان شناس با گرایش دوره ساسانی، باور دارند که پادشاه در سنگ نگارۀ تنگ قندیل، بهرام دوم است که گل را از شهبانوی خود دریافت می‌کند.

بانو میری که بر روی دوره‌ها و زندگی اجتماعی ساسانیان پژوهش کرده است، پیش‌تر گفته بود:  نگاره پادشاه، چهره بهرام دوم را نشان می‌دهد. زیرا تاج بهرام که نشان «ایزد بهرام» است بال مانند و میان دایره جا دارد که بر روی سکه‌ها نیز، همین چهره آشکار است. بهرام دوم، نخستین پادشاهی است که در سکه‌ها به همراه شهبانو و همسر خود دیده شده است. نگاره زن نیز، شاپوردُختک، همسر پادشاه است که گلی را به زیبایی به پادشاه پیشکش می‌کند. پشت سر پادشاه هم، بهرام سوم که جانشین شاهنشاه بوده، تراشیده شده است.

دراین نگارکَند ما با یک صحنه مهرورزانه و عاشقانه رو‌به‌رو هستیم که در واقع، نگاره‌ای (تصویری) از ازدواج را به نمایش گذاشته است و همین جُستار، آن نگاره را به یکی از بی همتاترین و زیباترین سنگ نگاره های ساسانی تبدیل کرده و چهره یک بانو را سراسر ناهَمسان و ویژه نشان می دهد.

اما علی هُژبری، باستان شناس با گرایش دوره ساسانی، دیدگاه دیگری دارد و پیش تر به تارنمای فرهنگی مهرگان گفته است:  پادشاه با نگرش به سنگ نگارۀ «بَرم دِلک» شیراز، نرسی است و نگارۀ زن نیز، آذرآناهید مادر پادشاه است که گلی را از دست او می گیرد.

این دانشجو دکترا باستان شناسی درباره فرد پشت سر پادشاه نیز با دودلی (شک) افزوده است: در دست راست این فرد حلقه قدرت وجود دارد که این شیوه و فُرم در نگارکَندهای ساسانی ریخت اهورامزدا را نشان می دهد. ولی به همراه این فرد شمشیر است و پشت سر پادشاه جا گرفته است. این جستار ما را با دشواری شناخت وی روبه‌رو می‌کند. زیرا اهورامزدا باید در برابر پادشاه باشد و بدون شمشیر. همچنین به باور من، نمی‌توان آن را جانشین پادشاه دانست. به دید من شاید این فرد یک شخصیت دینی باشد، ولی با استواری و روشنی نمی توان دربارۀ آن چیزی گفت.

همچنین نگارنده که سال‌ها با بازدیدهای میدانی فراوان، سنگ‌نگاره‌های ساسانی کشور را دیده و بررسی کرده است و در یک دهه گذشته، بارها سنگ‌نگاره تنگ قندیل را از نزدیک دیده است، پادشاه را بهرام دوم به همراه همسر خویش می داند و فرد پشت سر پادشاه را به گمان فراوان جانشین شاهنشاه و بهرام سوم می شناسد و همان دیدگاه سنتی را دنبال می‌کند.

چالش‌های سنگ‌نگاره تنگ قندیل

سنگ‌نگاره بی‌همتا ساسانی تنگ قَندیل با همه ارزش فراوانی که دارد با دشواری های ریز و درشتی دست و پنجه نرم می‌کند. یکی از چالش‌های یادگار ساسانیان، دور از دسترس بودن مرکز یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر کازرون است. نبود تعیین حریم و عَرصه سنگ‌نگاره تنگ قندیل، بی‌گمان از دشواری‌های بزرگ آن است. زیرا نداشتن حریم مصوب یادمان‌های باستانی جا گرفته در روستاها و آبادی‌ها، بهانه ای خواهد شد برای دست‌اَندازی برخی از نهادها و اُرگان‌های دولتی.

در تازه‌ترین بازدید میدانی نگارنده، در حریم درجه یک و در فاصله ای ۲۰۰ – ۳۰۰ متری در بالا تنگه‌ای که سنگ‌نگاره ساسانی در آن جا گرفته است، اداره آبفا، گودال پهنی را پدیدار آورده و در حال انجام کار است و در کنار آن نیز، اتاقکی (کانکس) برپا کرده است!

نگارنده بر پایه خویشکاری (وظیفه) ملی – میهنی و مسئولیت اجتماعی خویش با رفت و آمد به وزارت میراث فرهنگی استان و نشان دادن نگاره‌های موجود به کارشناسان بخش‌های گوناگون و همچنین رفتن به بخش یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی، موارد موجود را آگاهی‌رسانی کرده است. در همین زمینه، فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کازرون با پیگیری موضوع و تائید دست‌اندازی‌ها، موارد را چنین بیان می‌کند:  اداره آبفا به اَنگیزۀ ساخت آب انبار در حریم درجه یک یادمان ملی، آغاز به خاک ریزی و گودال کوچک و پهنی کرده و در کنار آن نیز، اتاقکی (کانکس) برپا کرده است.

ما با باشَندگی (حضور) کارشناس فنی میراث فرهنگی و بررسی موضوع، از دنباله کار سازمان آبفا پیشگیری خواهیم کرد تا با درخواست آگاهی (استعلام) از وزارت میراث فرهنگی و فراهم سازی طرحی که مورد پسند و پذیرش ما باشد، با  رعایت قانون بتوانند کار خود را دنبال کنند. هم اینک به اَنگیزه تخلف روی داده، کار متوقف خواهد شد.

فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کازرون درباره آسیب‌های وارده به سنگ‌نگاره تنگ قندیل که یکی از آن‌ها به تازگی و در بخش پشت نگارکَند روی داده و شکستگی کوچکی را پدید آورده است، گفت:  آن را بررسی خواهم کرد و خودم از نزدیک این شکستگی را ندیده ام. هرچند که، بیش‌تر آسیب‌های موجود وابسته (مربوط) به سال‌های دور است. شوربختانه آسیب‌های کوچک به این روش که شما بیان می‌کنید، بیش‌تر از سوی چوپانان انجام می‌شود که نسبت به اهمیت میراث فرهنگی آگاهی چندانی ندارند. با این همه، ما نشست های توجیهی برای مردم بومی و منطقه می‌گذاریم تا آن‌ها بتوانند خودشان از یادگار گذشتگان خویش پاس داری و نگاه بانی کنند.

سنگ‌نگاره ساسانی نامدار به «تنگ قندیل» در تاریخ ۱۳ اَمرداد ۱۳۸۰ با شماره ۴۵۳۹ به ثبت ملی رسیده است.

^{پیشکش گل از سوی شهبانوی ساسانی به همسر و شاهنشاه ایران زمین یکی از زیباترین صحنه های عاشقانه تاریخ ایران است}

^{چهره ای که به گمان بسیار فراوان ولیعهد و بهرام سوم است و بالای سر و پایین اثر آسیب بسیار دیده است}

^{چهرۀ شاهنشاه ساسانی بهرام دوم}

^{برپایه قانون باید این کانکس که در حریم درجه یک اثر است برچیده شود}

وضعیت بد تابلو معرفی اثر که دیگر قابل خواندن نیست و باید زودتر عوض شود

^{سنگ نگاره ساسانی نامدار به تنگ قندیل در کازرون پارس}