پیوند شعر، آیین و هویت ملی اقوام ایرانی در یلدا

علیرضا حسن زاده روز «شنبه » در همایش ملی یلدا که در پژوهشگاه برگزار شد، گفت : ما بنا به سنتی قدیمی که از دوره استاد محمد میرشکرایی شروع شده ، هر سال یلدا را جشن گرفته ایم اما ظاهرا این همایش نخستین همایش ملی علمی یلدا دستکم در میراث فرهنگی به شمار می آید.
وی با بیان اینکه یلدا آیینی تقویمی است که معانی فلسفی و هستی شناختی چرخش و تغییر فصول و گذر زمان را بر اساس جهان بینی انسان ایرانی نشان می دهد تصریح کرد: به واقع یلدا مقارن با انقلاب زمستانی است تا اعتدال بهاری که در نوروز متجلی می شود، میل به نوزایی، زایندگی، برکت و شکوفایی را در نزد اقوام ایرانی نشان دهد. او گفت : اگر نماد نوزایی و شکفتگی و زندگی در آیین همزاد یلدا یعنی کریسمس درخت کاج است در یلدا میوه های تر زمستانی و خشک تابستانی (خشکبار) این مفهوم یعنی ستایش زندگی، نوزایی، برکت، شکوفایی و شادمانی را نشان می دهند.
حسن زاده خاطرنشان ساخت :البته در کریسمس لامپ های روشن همان نقش میوه ها و خشکبار ما را بازی می کنند و  هم نماد تولد و زایش هستند و هم نماد روشنایی یعنی همان نقشی که انار به عنوان نماد زایش و روشنایی بازی می کند.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، یلدا را آیینه تنوع فرهنگی و همسبتگی ملی  ایرانیان دانست و گفت: این توان فرهنگی و فلسفی ایرانیان در خلق نماد است که می بینید انار را هم به عنوان نماد روشنایی، هم نماد زایش و هم نماد وحدت و کثرت بر می گزینند؛ دانه های فراوانی که در کنار هم مهربانانه نشسته اند و در عین کثرت، دارای وحدت اند.
حسن زاده فرهنگ یلدا را دارای پویایی خواند و افزود: این روزها در طراحی آویزه ها و تزیینات جدید انار و خورشید با هم ترکیب می شوند، به واقع آیین یلدا با قدرت به حوزه عمومی گره خورده و می توان از بازار یلدا که قدرت و زیبایی آن مثل بازار نوروز و کریسمس است یاد کرد.
به گفته رییس پژوهشکده مردم شناسی یلدا چون اغلب آیین های ایرانی از بازتولد یا باززایی یا همان «ریی برس » حکایت دارد، که تنها یک تولد جسمانی نیست بلکه یک تولد فرهنگی، اخلاقی و انسانی است.
او با بیان اینکه از این لحاظ یلدا نقش و کار کردی چون نوروز اما با نمادپردازی متفاوت دارد افزود: از این رو یلدا چون سایر آیین های ایرانی آیینی زیست سالار یا مبتنی بایوکراسی است که زندگی و مظاهر آن را چون شادمانی ستایش می کند.
او اظهار داشت: جست و جوی روشنایی عنصر مهم دیگر در آیین یلدا است، به واقع در تمام تاریخ ایران همانگونه که کورش پادشاه عصر باستان ایران گفته است: برای جنگ با تاریکی شمشیر بر نمی کشم، چراغ بر می افروزم، یلدا آیین مهربانی، صلح، دوستی، مدارا و شکیبایی، همگرایی و وحدت اقوام ایرانی، و عشق بوده است.
این مردم شناس با بیان اینکه  آیین ها صلح و دوستی را در میان اقوام ایرانی به صلح و دوستی پایدار تبدیل کرده اند، یلدا را تقدیس و ستایش زندگی و نوزایی دانست و گفت : حضور حافظ در جامعه شهری و روستایی ایران و حضور فردوسی در جامعه عشایری ایران بر سفره و خوان یلدا، پیوند شعر آیین و هویت ملی اقوام ایرانی را نشان می دهد.
حسن زاده با اشاره به این نکته که در تمام سنت های تفسیری آیین یلدا لزوما شب و روز در ستیز و جنگ با هم نیستند، تصریح کرد: بلکه در نگاهی چون نگاه سهروردی که هم نماد عرفان اسلامی و هم جهان بینی و فلسفه عصر باستان ایرانیان است، همانگونه که جسم و جان با هم همسایه اند شب و روز هم در کنار هم بسر می برند
به گفته وی، از دامن این شب بلند است که چنین نوزاد نورانی و زیبایی به نام خورشید چشم می گشاید.
او خاطرنشان کرد :در نظر داشته باشید که این آیین آیینی باستانی است اما لزوما آیینی زرتشتی نیست بنابراین این آیین را نمی توان بر اساس دوگانه گرایی زرتشتی یعنی برخورد خیر و شر تفسیر کرد.
وی خاطرنشان ساخت: البته پارادیم نگرش زرتشتی در شعر فارسی به عنوان یک پارادیم قوی در بخشی از ادبیات فارسی از تقابل هجران و وصل سخن گفته که گاه گویی از برخورد خیر و شر سخن می گوییم، این نوع نگاه به ادبیات روشنفکری عصر پهلوی و مفهوم زمستان و تقابل آن با بهار تبدیل شده است: زمستان هنجاری و بهاری احساسی یا برخورد پیری و جوانی.
وی افزود: نظام استعاری و زیبایی شناسی ادبی در اینجا با نظام فلسفی آیین یلدا به نظرم متفاوت است و می تواند ما را به اشتباه بیاندازد.

 یلدا، جشن کهن ایرانیان

محمد میر شکرایی پیشکسوت مردم شناسی ایران نیز در این نشست تصریح کرد: در تاریخ هیچ ملت و فرهنگی به اندازه فرهنگ ایرانی جشن و شادی وجود ندارد، ۱۲ جشن ماهیانه به مناسبت تقارن روز و ماه،۶ جشن آفرینشی به مناسبت مراحل شش گانه آفرینش، چهار جشن فصلی به مناسبت سرآغاز هر فصل و جشن نوروز و دیگر جشن ها همواره در فرهنگ شادی ایرانیان مورد توجه هستند.
وی ریشه همه جشن ها را برپایه اعتقاد و باورهای مردم دانست و افزود: اساسا واژه جشن از نیایش گرفته می شود.
او با بیان اینکه یلدا جشن بلندترین شب سال نیست، بلکه جشن تولد مهر است تصریح کرد: بحث تاریخی و مردم شناسی یلدا از همدیگر قابل تفکیک نیست.
میر شکرایی تاریخ را بدون مردم بی معنی برشمرد و گفت : مردم شناسی علمی است که به مطالعه فرهنگ می‌پردازد و فرهنگ چیزی جدای از تاریخ یک جامعه نیست.
این مردم شناس پیشکسوت با بیان اینکه  فلات ایران به دلیل شرایط آب و هوایی جشن‌های فصلی چهارگانه دارد گفت: ما ابتدای بهار، جشن نوروز ، ابتدای تابستان، جشن تیرگان، ابتدای پاییز، جشن مهرگان و ابتدای زمستان جشن یلدا را داریم و جشن‌های مربوط به آریایی‌ها، جشن‌های دو فصلی و جشن‌های بهاره و زمستانی است.
یلدا از زوایای نجومی و  آیینی

در ادامه این نشست علیرضا قلی نژاد  معاون فناوری و کاربردی سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری شب یلدا را  از کهن ترین جشن های ایرانیان دانست که از دیر باز بزرگان در اهمیت آن نزد ایرانیان اقوال مختلفی رو بر شمرده اند .
او افزود: ابوریحان بیرونی دانشمند قرن چهارم هجری شمسی در آثار الباقیه در مورد شب یلدا می‌گوید:«و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب زمستانی است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نَشو و نما آغاز می‌کنند و دیوها به زوال و فنا روی می‌آورند.»
قلی نژاد جشن یلدا را از زوایای مختلفی همچون ؛ یلدا به مثابه رویدادی نجومی ، یلدا به مثابه آیینی بر گرفته از مبانی اعتقادی و آیینی ، یلدا به مثابه رویدادی که در تکرار ایام و سالها ، نو شدن را خاطر نشان می سازد و موضوعی که ارتباط بین جشن ها و اعیاد از جمله شب یلدا را به معماری مرتبط میسازد مورد بررسی قرار داد .
او تصریح کرد :ایرانیان تلاش کرده اند در مسیر تکرار جشن ها و اعیاد که به شکلی کمی ممکن است تکراری بیهوده ملال آور و خسته کننده به نظر آید با کمک محتوا ی فرهنگی مناسک  و آیین های رایج هر یک از اعیاد و جشن ها به  تغییرات حاصل شده ار احوالات انسان ها متاثر از نو شدن و نوزایی باطن آدم ها ، به نو شدن جهان اشاره کنند این مفهوم در ادبیات ایرانی جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است
وی گفت : بدین ترتیب جشن ها مراسم و اعیاد با کمیت‌هایی شبیه بهم اما کیفیاتی متفاوت تذکریست بر این حقیقت که گردش زمانه علی رغم شباهت‌های ظاهری در حقیقت تکرار نمیشوند بلکه هر لحظه و هر سال نو میشوند .
  اهمیت ادبیات کودک در انتقال فرهنگی

لیلا کفاش زاده مسئول دفتر کودک و نوجوان مرکز معرفی فرهنگی  پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در ادامه این نشست به مواردی در خصوص اهمیت ادبیات کودک در انتقال فرهنگی سخن گفت: اساطیر نشان دهنده فرهنگ و نحوه تفکر مردمان در دوران های کهن است.
او با بیان اینکه اسطوره ها الگوی رفتار انسانی اند افزود: اسطوره تجسم احساسات آدمیان است به گونه ای ناخودآگاه برای تقلیل گرفتاری ها یا اعتراض به اموری که برای ایشان نامطلوب است .
وی علت مطالعه اساطیر را پی بردن به گوشه های تاریخ ساختارهای اجتماعی کهن و فهم و درک و شناخت بهتر رفتار و آداب یک اجتماع و شناخت ریشه ها دانست
او در ادامه به دیوان ، تبدیل ایزدیان به قهرمانان ، ایران مهد قصه های کهن ، قصه ها فرزندان اساطیر ، بیان پیچیده ترین مفاهیم با کمک قصه
کفاش زاده در ادامه به بیان تأثیر برخی عوامل بر انتقال فرهنگ فرهنگی نظیر انتقال مفاهیم فرهنگی با کمک قصه ، صدای مادر یا مربی انتقال دهنده فرهنگ، نقش قصه ها در انتقال الگوی رفتاری ، قصه و نمایش (نقش فرهنگ در الگوی رفتاری) و… اشاره و به تشریح هر یک پرداخت .
داریوش ذوالفقاری رییس پژوهشکده زبان شناسی ، کتیبه ها و متون نیز در ادامه این همایش به بیان مواردی در خصوص حافظ و شادی و قرائت اشعاری از حافظ پرداخت .
منبع:ایرنا