«اهوی پای» شاهکار هنرمندان در معماری ایران
اهو‌پای که آنرا مقرنس کاری هم گفته‌اند، هنری است که در زیبا‌سازی کاخ‌ها، مقبره‌ها، اماکن مقدس و مساجد ایرانی به‌کار رفته است. قدمت این هنر تزئینی به‌درستی معلوم نیست اما آنچه که از گذشته‌های دور از زمان مادها هنوز پابرجاست خلق این هنر را همچون صدها هنر تزئینی دستی دیگر به اقوام ایرانی اثبات می‌نماید. از ساختمان دکان داود و ایوان سه طبقه‌ای جلوه آمده (اهوی‌پای) در سرپل ذهاب از دوران مادها و آتشگاه پاسارگارد، خانه زرتشت، آرامگاه داریوش در نقش رستم که یکی از شاهکارهای مقرنس‌کاری در ششصد قبل از میلاد می‌باشند که بیانگر ذوق و هنر سرپنچه هنرمندان ایرانی عهد هخامنشی است، بیشتر آثار به‌جا مانده از این هنر تا قبل از پذیرفته‌شدن اسلام توسط ایرانیان مربوط به دوران هخامنشی، اشکانیان و ساسانیان است.
در تعریف هنر تزئینی اهوی‌پای یا مقرنس، دهخدا آنرا این‌گونه بیان می‌دارد که «ایجاد گچبریها و آجر‌کاری برجسته و آویخته بر سقف یا آستانه خانه چون پای‌اهو» در هنر مقرنس تزئینات بنایی برجسته جهت تزئین قسمت فوقانی دیوارها و یا برای مخفی کردن زاویه در انتقال از یک سطح به سطح مجاور آن به‌کار می‌رود. مقرنس‌ها معمولا در سطوح فرو رفته و گوشه‌ها و زیر سقف‌ها ایجاد میشود.
مقرنس در بناها به شکل سازهایی بر روی هم ساخته و مشابهت زیادی به قند‌یل‌ها یخی و آهکی درون غار‌ها دارد که از سقف آویزان میشود. معروف‌ترین و زیباترین نوع مقرنس، مقرنس لانه‌زنبوری
است که همچون کندو در سقف یا گوشه‌ای از بنا خود‌نمایی می‌کند. سه گونه دیگر مقرنس عبارتند از: برجسته یا جلو‌آمده که مصالح آن از جنس خود بنا می‌باشد مانند خشت، آجر یا گچ که برون و
درون ساختمان را زینت می‌دهند.
گونه دیگر مقرنس‌های روی هم می‌باشند که در چند ردیف روی هم قرار گرفته و از پائین به بالا کوچک‌تر می‌شوند، این مقرنس از تجمیعی از مصالح مانند آجر، سنگ، گچ، کاشی و سرامیک به بنا الحاق میشود و آخرین نوع مقرنس معلق می‌باشد که از سقف آویزان می‌باشند و بیشتر در سردر ورودی گنبد‌ها و نیم‌گنبد‌ها کار میشود و مصالح آن موادی چون گچ، سفال، کاشی و شیشه ، آئینه و سرامیک است. هنر مقرنس‌کاری چهار دوره را شامل میشود: دوره ماده‌ها که آثار زیادی از آن برجای نماده، دوره دوم که از ۶۰۰ قبل از میلاد تا ۲۳۰ بعد از میلاد را شامل میشود، دوره
سوم از ۲۳۰ بعد از میلاد تا سقوط دولت ساسانیان و دوره چهارم از پذیرش اسلام در ایران. این دوره خود به سه دوره تقسیم میشود؛ ۳ قرن اولیه اسلام، از قرن چهارم تا دوره مغول و تیموریان
و دوره سوم که اوج هنر مقرنس است از زمان صفویه تا به امروز که با فراز و فرودهایی ادامه داشته است. در سه قرن اولیه آثار چندانی از مقرنس دیده نمی‌شود، بلکه هر آنچه ساخته شده با حفظ
پیشینه تاریخی خود، جنبه الهی یافته، دوره دوم بعد از اسلام از قرن چهارم هجری آغاز و آنچه از آن دوره برجاست می‌توان به مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا نام برد که از تزئینات آجری در آن
استفاده شده و یا مسجد جامع نائین که با گچبریها دقیق و ظریف و خطوط کوفی گلدار و محرابی با مقرنس گچ‌بری شده اشاره کرد.
از مقرنس‌کاری‌های سده پنجم هجری که بیشتر به معماری مقبره‌ها پرداخته و اکثر آنها را به شکل برج یا بقعه ساخته‌اند، در نواحی خراسان ساخته شده‌اند. از ویژگی‌های ساختمان‌های مقرنس‌کاری شده ساختمان‌ها با گنبد مخروطی شکل مانند گنبد قابوس، برج خرقان، دروازه کاشان، مسجد نورالدین در موصل و قبر نورالدین در دمشق است. در قرن ششم هجری گنبد‌علی در ابر‌قو، برج طغرل و امامزاده عبدالله و گنبد کبود مراغه و از معروف‌ترین این مقرنسکاریها در صده ششم هجری قمری گنبد نظام‌الملک و شاگردش تاج‌الملک در مسجد جامع اصفهان است. آثاری نیز از دوران سلجوقیان در مسجد جامع اردبیل، مسجد علیشاه در تبریز و مسجد اشتر‌جان و آرمگاه شیخ یوسف سروستانی نیز موجود است. از مقرنس کاری‌های دوره تیموری می‌توان به مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد کبود تبریز و آرامگاه امیرتیمور در سمرقند اشاره کرد.
اما اوج هنر مقرنس‌کاری در دوران صفویه خصوصا شاه‌عباس کاملا نقش تزینی به‌خود گرفت و به اوج زیبائی خود رسید. مقرنس‌کاری مسجد شاه اصفهان، مقرنس‌های چوبی و گچی کاخ چهلستون و مقرنس‌کارهای همراه با هنر نقاشی در عالی‌قاپوی اصفهان، شاهکار صنایع‌دستی در فن معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد. در دوران افشاریه آثار مقرنس را در کاخ خورشید و تالار مسجد وکیل و بنای هفت‌تنان شیراز از دوره زندیه است. هنر مقرنس در دوران قاجار نیز همچنان به‌عنوان یکی از هنرهای تزئینی در معماری به زندگی خود ادامه داد؛ از جمله مسجد سپهسالار تهران و تیمچه امین‌‌الدوله کاشان و مقرنسکاریها و آینه‌کاری‌های شاه عبدالعظیم متعلق به این دوران است و عظیم‌ترین مقرنس‌کاری هم‌اکنون در آرامگاه امام‌خمینی و مصلی تهران است
که هم‌اکنون در دست ساخت می‌باشند.
منبع:توریسم پرس
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.